Qızılqarın kəpənək
| Qızılqarın kəpənək | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
.jpg) | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
|
Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Ranqsız: Tipüstü: Ranqsız: Ranqsız: Tip: ???: Qızılqarın kəpənək |
||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Qızılqarın kəpənək (lat. Euproctis chrysorrhoea) — buğumayaqlılar tipinin kəpənəklər dəstəsinin baramasarıyanlar fəsiləsinə aid olan növ.
Xarici quruluşu[redaktə | mənbəni redaktə et]
Qanadları açılmış halda 32–40 mm böyüklükdə olur. Bu kəpənək əsasən ağ rənglidir. Bəzi hallarda ön qanadları üzərində olduqca kiçik miqyaslı qara nöqtələrə də təsadüf olunur. Dişi fərdlərin qarıncıq nahiyəsində qızılı rəngdə topa halında tükcüklər vardır. Kəpənəyin adı da buradan götürülmüşdür. Bığcıqları lələkvaridir. Yumurtası girdə, sarımtıl-ağ rənglidir. Yumurta yarpağın üzərinə qoyularkən, kəpənək yarpaq səthini qarıncığı nahiyyəsindəki tükcüklərlə örtür. Tırtılı qonur-qara və yaxud bozumtul-qəhvəyi rəngdə olmaqla 25–40 mm uzunluqda olur. Hər bir buğumu üzərində iki qırmızı ziyilcik vardır. Həmin ziyilcik üzərində topa halında tükcüklər var. Tırtılların yan tərəfindən qırıq xətlərdən ibarət ağ zolaq, beli üzərindən isə iki qırmızı-qonur zolaq uzanır. 9-10-cu buğmların hər birində başqa ziyilciklərdən fərqlənən bir cüt açıq-qırmızı rəngli ziyilcik vardır.[2]
Həyat tərzi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Qızılqarın kəpənək ikinci və üçüncü yaşda tırtıl mərhələsində qışlayır. Qışlama tırtılın ifraz etdiyi hörümçək sapı vasitəsilə birləşmiş bir neçə yarpağın (5-7 ədəd və daha çox) daxilində, daha doğrusu, tırtılın düzəltdiyi “qış yuvası”-nda gedir. Bu yarpaq komaları (qış yuvaları) sap vasitəsilə budaqlara möhkəm birləşdirilir. Hər bir yuvada 200-300-ə qədər tırtıl ola bilir. Erkən yazda, havaların qızması ilə əlaqədar olaraq tırtıllar qış yuvalarından çıxıb, ətraf budaqlara daraşır və yenicə şişməyə başlamış tumurcuqlarla qidalanırlar. İlk günlər onlar yuvalardan yalnız gündüzlər çıxır və axşamlar yenidən yuvaya qayıdırlar. Havalar qızdıqdan sonra isə tırtıllar yuvaları tərk edirlər. Tumurcuqlarla qidalanan tırtıllar yarpaqlar əmələ gəldikdən sonra onlara keçir və yarpaqların ətli hissəsini yeyirlər. Yeyilmiş yarpaqlarda əksər hallarda yalnız mərkəzi damar qalır. Tırtılın qidalanması təxminən 6-7 həftə çəkir. 4-5 dəfə qabıq dəyişərək 5-6 yaş dövrü keçirir. Bundan sonra onun inkişafı bitir və hazırladığı barama içərisində yarpaqlar arasında puplaşır. Puplaşma 20-22oC temperaturda iyun ayının birinci yarısında başlanır və 30-35 gün davam edir. Pupun inkişafı 14-16 gün çəkir. İyul ayının əvvəlində puplardan kəpənəklər uçmağa başlayır. Uçuş avqustun ortalarına qədər davam edir. Kəpənəklərin uçuşu 28-30 gün çəkir. Kütləvi uçuş isə 18-27 iyulda baş verir. Kəpənəklər əsasən gecələr uçur, onlar əlavə olaraq qidalanmır, uçuşdan 3-5 gün sonra cütləşib, yumurta qoyurlar. Yumurta yarpaqların alt tərəfinə topa halında qoyulur, üzəri qızılı rəngdə tükcüklərlə örtülür. Hər bir topada 300-ə qədər yumurta ola bilir. Yumurtanın inkişafı 15-20 günə başa çatır. Sonra onlardan kiçik yaşlı tlrtıllar çıxmağa başlayırlar. Bu tırtıllar 22-26 gün ərzində yarpaqlarla qidalanırlar. Onlar yalnız yarpaq ayalarını xaricdən gəmirir, beləliklə yarpaqları skletləşdirirlər. İnkişaf etmiş tırtıl 5-6-cı yaşa çatır. Tırtıl bir yarpağı digərinin üzərinə çəkib, onları torla birləşdirir, “qış yuvası” düzəldir və onların içərisində də qışlayır. İldə bir nəsil verir. Qızılqarın kəpənək dekorativ meşə və meyvə ağaclarının əksəriyyətinə zərər verir. Onun tırtıl mərhələsi meşə ağaclarına 25-30%, meyvə ağaclarına 18-23%, introduksiya olunmuş bəzək bitkilərinə isə 5-10% zərər yetirir. Zədələnmiş ağaclar nəinki cari ildə, sonrakı ildə də öz keyfiyyətinin xeyli hissəsini itirir. Kütləvi halda çoxaldıqda isə bəzək bitkilərinə 50-60% zərər vurur.[2]
Yayılması[redaktə | mənbəni redaktə et]
Keçmiş SSRİ-nin Orta və Cənubi Avropa hissəsi, Qafqaz, Moldova, Orta Asiya, Gürcüstan, Azərbaycan, Şərqi Avropa, Kiçik Asiya. Azərbaycanda Abşeron yarımadasında yayılıb.
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ Integrated Taxonomic Information System (ing.). 2006.
- ↑ 1 2 E.F.Səfərova. Abşeronda bəzək bitkilərinə zərərverən cücülər, onların biotənzimlənməsində entomofaqların rolu (Dissertasiya). Bakı, 2013