Qədim gürcü dili
Qədim gürcü dili (ႤႬႠჂ ႵႠႰႧႭჃႪႨ[1], enay kartuli) - V əsrdə yaranan orta əsr Gürcüstanın ədəbi dili. Hal-hazırda gürcü pravoslav kilsəsinin ibadət dili kimi istifadə olunur və gürcü dilinin yerli sakinləri tərəfindən anlaşılır. Qədim gürcü dili sonradan XI əsrdə orta əsr gürcü dilinə keçdi, bu da öz növbəsində XVIII əsrdə müasir gürcü dilinə çevrildi.
Mərhələlər[redaktə | mənbəni redaktə et]
İki dövr fərqlənir: erkən qədim gürcü (V - VIII əsrlər) və klassik qədim gürcü (IX - XI əsrlər). Erkən köhnə gürcü dilində iki dialekt təmsil olunur: Xanmeti (ხანმეტი, V - VII əsr) və Xaemeti (ჰაემეტი, VII - VIII əsr), adları mövzu üçün 2-ci şəxsin prefikslərində və üçüncü şəxs birbaşa əlavələr üçün verilir (kh- və ya x-) - klassik köhnə gürcü dilində onlar x- və s- prefikslərinə uyğundur və ya əksinə.[2]
Mətn[redaktə | mənbəni redaktə et]
Erkən qədim gürcü dilindəki mətnlərin cəmi məhduddur və 12 kitabədən və dini mətnləri olan 8 əlyazmadan ibarətdir. Klassik qədim gürcü dilindəki ədəbiyyata fəlsəfi və tarixşünaslıq əsərləri daxildir.
Fonetika[redaktə | mənbəni redaktə et]
Qədim gürcü dilində - 29 samit və 5 sait vardır.[3]
Yazı[redaktə | mənbəni redaktə et]
Köhnə gürcü dilində istifadə olunan gürcü əlifbası "asomtavruli" (böyük hərflər) və ya "mrglovani" (yuvarlaqlaşdırılmış) dir. Əlifba demək olar ki, həmişə fonemlər və qrafiklər arasında birmənalı yazışma göstərən demək olar ki, mükəmməl bir fonemdir. Yunan əlifbası əsasında eyni hərflərin əlifba sırası ilə yaradılıb - Yunan mənşəli fonemləri təmsil edən hərflər ən sonundadır; əlifbada gürcü dilində (ē, ü və ō) təmsil olunmayan üç yunan foneminə uyğun üç hərf də var. Məktub üslubu əksər hallarda yunan dilindən əhəmiyyətli dərəcədə fərqlidir (vəf. Yunan Φ Θ Χ [pʰ tʰ kʰ] və asomtavruli Ⴔ Ⴇ Ⴕ).
Orfoqrafiya[redaktə | mənbəni redaktə et]
Orfoqrafiya ardıcıldır - bütün hallarda eyni söz eyni şəkildə yazılır.[4]
Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]
- Aronson, Howard J. Georgian phonology // Phonologies of Asia and Africa / Alan S. Kaye. — Vol. 2, Winona Lake, Indiana : Eisenbrauns, 1997. — ISBN 1-57506-018-3.
- Fähnrich, Heinz. Kartwelisches etymologisches Wörterbuch. — Leiden : Brill, 2007. — ISBN 978-9004161092.
- Fähnrich, Heinz. Die georgische Sprache. — Leiden : Brill, 2012. — ISBN 978-9004219069.
- Schanidse, Akaki. Grammatik der altgeorgischen Sprache. — Transl. Heinz Fähnrich. Tbilissi : Staatsuniversität, 1982.
- Tuite, Kevin. Early Georgian // Ancient Languages of Asia Minor / Roger D. Wood. — Cambridge : CUP (pp. 145–165), 2008. — ISBN 978-0521684965.
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ Позже — ႤႬႠჂ ႵႠႰႧႳႪႨ, после того как в алфавит асомтаврули включили букву Ⴓ (у)
- ↑ Tuite (2008:146).
- ↑ Транслитерация осуществляется по Национальной системе транслитерации Шукии Апридонидзе и Левана Чхаидзе (Грузинская академия наук, 2002). Придыхание не отмечается, глоттализация отмечается апострофом. В квадратных скобках указаны эквиваленты IPA, если есть отличия
- ↑ Schanidse (1982:18-33).