Qaçqınların statusuna dair konvensiya

Qaçqınların statusuna dair konvensiya- 1951-ci il tarixli Qaçqınların Konvensiyası və ya 28 İyul 1951-ci il tarixli Cenevrə Konvensiyası olaraq da bilinən Qaçqınların Statusuna dair Konvensiya, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının qaçqının kim olduğunu müəyyənləşdirən və sığınacaq verilən şəxslərin hüquqlarını və sığınacaq verən ölkələrin vəzifələrini müəyyənləşdirən çoxtərəfli bir müqaviləsidir. Konvensiya, müharibə cinayətkarları kimi hansının qaçqın kimi seçilmədiyini də müəyyənləşdirir. Konvensiya, həmçinin konvensiyaya əsasən verilmiş qaçqın səyahət sənədləri sahibləri üçün bəzi vizasız səyahətləri də təmin edir.

Qaçqın Konvensiyası, 1948-ci il tarixli Ümumdünya İnsan Hüquqları Bəyannaməsinin, hər bir insanı təqiblərdən qurtulmaq üçün digər ölkələrdə sığınacaq axtarmaq və bu sığınacaqdan istifadə etmək hüququnu tanıyan 14-cü maddəsinə əsaslanır. Qaçqın Konvensiyada nəzərdə tutulanlara əlavə olaraq dövlət tərəfindən qaçqınlar üçün nəzərdə tutulan hüquq və imtiyazlardan da istifadə edə bilər.

Konvensiyanın qaçqınlar üçün yaratdığı hüquqlar öz hüquqi qüvvəsini saxlamaqdadır. Bəziləri 21-ci əsrin qaçqın münasibətlərinin mürəkkəb təbiətinin, milli dövlətin, əhali yerdəyişməsinin, ətrafmühit mühacirəti və müasir müharibənin inkişaf etməkdə olan təbiətini tanıyan yeni bir müqavilə tələb etdiyini iddia edirdilər. Buna baxmayaraq, geri qaytarılmamaq prinsipi (Maddə 33) kimi fikirlər bu gün də 1951-ci il tarixli Konvensiyanın mənbəyidir.

Tarix

Konvensiya 28 iyul 1951-ci ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının xüsusi konfransında təsdiqləndi və 22 aprel 1954-cü ildə qüvvəyə mindi. Başlanğıcda Konvensiya 1 yanvar 1951-ci ilədək (II Dünya Müharibəsindən sonra) Avropa qaçqınlarını qorumaqla məhdudlaşdı, lakin dövlətlər Konvensiyadan irəli gələn müddəaların başqa yerlərdən gələn qaçqınlara da şamil edilə biləcəyini də bildirdilər.

1967-ci il tarixli Konvensiya müddətləri qaldırdı və "heç bir coğrafi məhdudiyyət qoyulmadan" qaçqınlara tətbiq edildi, lakin Konvensiyanın tərəfləri tərəfindən verilən bəyannamələr ilə coğrafi əhatəyə alınmışdır.

Tərəflər

20 yanvar 2020-ci il tarixinə qədər Konvensiyanın 146, Protokolun 147 tərəfi var. Madaqaskar, Saint Kitts və Nevis yalnız Konvensiyanın, Cape Verde, Amerika Birləşmiş Ştatları və Venesuela isə yalnız Protokolun tərəfidir. ABŞ Protokolu 1968-ci ildə təsdiqlədiyi üçün 1951-ci il sənədində (Maddə 2–34) və Konvensiyada dəyişiklik edilmiş 1-ci maddənin "Torpağın ali qanunu" ilə ifadə edilmiş öhdəliklərin əksəriyyətini öz üzərinə götürdü.

Qaçqın anlayışı

Konvensiyanın 1-ci maddəsi qaçqını aşağıdakı kimi müəyyənləşdirir: 1951-ci il yanvarın 1-dək baş vermiş hadisələr nəticəsində və irqi, dini əlamət, vətəndaşlıq, müəyyən sosial qrupa mənsubiyyət və ya siyasi əqidə üzündən təqib qurbanı olmaq barədə tam əsaslı ehtiyatlara görə vətəndaşı olduğu ölkədən kənardadır və həmin ölkənin himayəsindən istifadə edə bilmir və ya bu cür ehtiyatlar üzündən istifadə etmək istəmir: və ya müəyyən vətəndaşlığı olmadan və həmin hadisələr nəticəsində əvvəl adətən yaşadığı ölkədən kənarda qalaraq bu cür ehtiyatlar üzündən oraya qayıda bilmir.

Vaxt keçdikcə və yeni qaçqın vəziyyətinin yaranması ilə 1951-ci il tarixli Konvensiyasının müddəalarının bu cür yeni qaçqınlara tətbiq edilməsinə ehtiyac getdikcə daha çox hiss olunurdu. Nəticədə, Qaçqınların Statusuna dair Konvensiya hazırlandı və 4 oktyabr 1967-ci ildə qüvvəyə mindi. BMT-nin Qaçqınlar üzrə Ali Komissarlığı öz səlahiyyətləri daxilində Konvensiya ilə müəyyən edilmiş meyarlara uyğun gələn qaçqınlara beynəlxalq qoruma təmin etməyə çalışır. Protokol, qaçqınların 1951-ci il tarixli Konvensiyasının tərifi daxilində hər hansı bir şəxsi, "1 Yanvar 1951-ci il və əvvəl meydana gələn hadisələr nəticəsində …" sözləri buraxılmış kimi ifadə etdi. 1951-ci il Konvensiyasında qaçqın anlayışına daha obyektiv bir tərif yaratmaq üçün bir neçə işçi qrupu yaradılmışdır. Onların şərtləri 1951-ci il Konvensiyasından fərqli olsa da, Konvensiya yeni, daha obyektiv tərifləri əhəmiyyətli dərəcədə formalaşdırdı. Bunlara Afrika Birliyi Təşkilatı tərəfindən (2002 Afrika Birliyindən) Afrikadakı Qaçqın Problemlərinin Xüsusi Aspektlərini İdarə edən 1969-cu il tarixli Konvensiyası və 1984 Kartagena Bəyannaməsi daxildir, bunlarla yanaşı, Cənubi və Orta Amerika, Meksika və Karib dənizindəki qaçqınlar üçün regional standartları da müəyyənləşdirir.

Uyğunsuzluq

Konvensiya "qanuni qüvvəyə minsə də", uyğunluğa nəzarət edən bir qurum yoxdur. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Qaçqınlar üzrə Ali KomissarlığıBirləşmiş Millətlər Təşkilatının Qaçqınlar üzrə Ali Komissarlığı nəzarətedici vəzifələrə malikdir, lakin Konvensiyanı tətbiq edə bilmir və fərdlərin şikayət verməsi üçün rəsmi bir mexanizm yoxdur. Konvensiya şikayətlərin Beynəlxalq Ədalət MəhkəməsinəBeynəlxalq Ədalət Məhkəməsi göndərilməli olduğunu göstərir. Görünən budur ki, heç bir millət bunu etməyib. Qaçqın BMT-nin İnsan Hüquqları Komitəsinə Mülki və Siyasi Hüquqlar Mülki və siyasi hüquqlar haqqında Beynəlxalq Pakt və ya İqtisadi, Sosial və Mədəni Hüquqlar Haqqında Beynəlxalq Paktlara əsasən, İqtisadi, Sosial və Mədəni Hüquqlar Komitəsinə şikayət edə bilər, lakin heç kim indiyə kimi Konvensiyanın pozulması ilə əlaqədar olaraq bunu etməmişdir. Millətlər hüquq pozuculara qarşı beynəlxalq sanksiyalar tətbiq edə bilər, lakin heç bir xalq bunu etməmişdir.

Hazırda pozuntunun yeganə real nəticələri bunlardır: 1) mətbuatda ictimai rüsvayçılıq və 2) qanun pozucusunun BMT və digər millətlər tərəfindən şifahi şəkildə pislənməsidir. Lakin bu günə qədər bunların əhəmiyyətli bir maneə olduğu sübut edilməmişdir.

A