Qara şam
| Qara şam | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
|
Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Şöbə: Sinif: Yarımsinif: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Cins: Növ: Qara şam |
||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
|
||||||||||
| ||||||||||
Qara şam (lat. Pinus nigra) — bitkilər aləminin i̇ynəyarpaqlılar şöbəsinin i̇ynəyarpaqlılar sinfinin i̇ynəyarpaqlılar dəstəsinin şamkimilər fəsiləsinin şam ağacı cinsinə aid bitki növü.
Arealı
[redaktə | vikimətni redaktə et]Təbii şəraitdə Alp, Karpat dağları və Balkan yarımadasında dəniz səviyyəsindən 1100–1400 m yüksəkliklərdə qarışıq və təmiz meşəliklər yaradır.
Botaniki xarakteristikası
[redaktə | vikimətni redaktə et]Hündürlüyü 20–40 m-ə, gövdəsinin diametri 60 sm-ə çatan ağacdır. Çətiri piramidalıdır, yaşlandıqca çətiri tədricən oval şəkil alır. Gövdəsinin qabığı qalın, qara-boz, dərin yarıqlı, qeyri-bərabər çatlıdır. İki-üçillik zoğları tünd-qonur və ya tünd-bozdur, qınların xırda yarpaqları açıq-sarıdır. İynəyarpaqları uzun (8–14 sm), tünd-yaşıl, parlaq olmaqla budaqda cüt-cüt yerləşir, duz və ya bir az əyilmiş, bəzən burulmuşdur. Qısa saplaqlı qozalar budaqlarda üfüqi (8x3 sm) yerləşir, sarı-qonur, parlaqdır, uzunluğu 5–8 sm və qalınlığı 3–5 sm-dir, üçüncü il yetişir, ağacın üzərində 4–5 il qalır. Toxumları parlaq, tünd-bozumtul rənglidir, uzunluğu 4–6 mm olub, 1000 ədəd toxumun çəkisi 14 qr-dır. Toxum qabıqlarının apofizləri yuxarı kənarında yumrudur. Sıx iynəyarpaqlaırna və gövdənin tünd rənginə görə adi şama nisbətən daha qaranlıq, kölgəli əkinlər üçün yararlıdır. Şaxtaya və quraqlığa davamlıdır, işıqsevəndir, küləyə, tüstüyə, qaza, kölgəyə dözə bilir. Rütubətə, torpağa az tələbkardır. Əhəngli torpaqlarda intensiv boy atır. Uzunömürlüdür, 500–600 ilə kimi yaşayır. Xarici mühitə tez uyğunlaşması və dekorativliyi yaşıllaşdırmada daha geniş istifadə olunmasına şərait yaradır.
Azərbaycanda yayılması
[redaktə | vikimətni redaktə et]Azərbaycanda Lənkəranda və Abşeronda bağlarda, yol kənarlarında rast gəlinir.
Sinonimləri
[redaktə | vikimətni redaktə et]Homotipik sinonimləri
[redaktə | vikimətni redaktə et]- Pinus laricio subsp. nigra (J.F.Arnold) K.Richt.
- Pinus laricio var. nigra (J.F.Arnold) Engelm.
- Pinus nigricans subsp. nigra (J.F.Arnold) Cif. & Giacom.
Yarımnövləri
[redaktə | vikimətni redaktə et]- Pinus nigra subsp. dalmatica (Vis.) Franco
- Pinus nigra subsp. laricio Palib. ex Maire
- Pinus nigra subsp. nigra
- Pinus nigra subsp. pallasiana (Lamb.) Holmboe
- Pinus nigra subsp. salzmannii (Dunal) Franco
- Pinus nigra f. seneriana (Saatçioglu) Kandemir & Mataraci
- Pinus nigra var. yaltirikiana Alptekin