Qara xardal
| Qara xardal | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Brassica nigra | |||||||||||||||||
 | |||||||||||||||||
| Elmi təsnifat | |||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||
| Elmi adı | |||||||||||||||||
| Brassica nigra | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
Qara xardal (lat. Brassica nigra)[1] - kələm cinsinə aid bitki növü.[2]
Sinonim[redaktə | əsas redaktə]
- Brassica brachycarpa P.Candargy
- Brassica bracteolata Fisch. & C.A.Mey.
- Brassica elongata var. longipedicellata Halácsy ex Formánek
- Brassica nigra var. abyssinica Alexander Br.
- Brassica nigra var. bracteolata (Fisch. & C.A.Mey.) Spach ex Coss.
- Brassica nigra f. breviflora Zapał.
- Brassica nigra var. carneodentata Kuntze
- Brassica nigra f. condensata Hausskn.
- Brassica nigra f. dentifera Zapał.
- Brassica nigra f. glabrata Zapał.
- Brassica nigra f. hispida O.E.Schulz
- Brassica nigra subsp. hispida (O.E.Schulz) Gladis
- Brassica nigra var. japonica (Thunb.) O.E.Schulz
- Brassica nigra var. nigra nigra
- Brassica nigra subsp. nigra nigra
- Brassica nigra var. subglabra Kuntze
- Brassica nigra var. tortuosa (Pers.) Alef.
- Brassica nigra var. torulosa (Pers.) Alef.
- Brassica nigra var. turgida (Pers.) Alef.
- Brassica persoonii Rouy & Foucaud
- Brassica sinapioides Roth ex Mert. & W.D.J.Koch
- Brassica sinapioides Roth
- Brassica sinapis Noulet
- Brassica turgida Rouy & Foucaud [Illegitimate]
- Crucifera sinapis (L.) E.H.L.Krause
- Melanosinapis communis K.F. Schimp. & Spenn.
- Melanosinapis nigra (L.) Calest.
- Mutarda nigra (L.) Bernh.
- Raphanus sinapis-officinalis Crantz
- Sinapis erysimoides Roxb.
- Sinapis nigra L.
- Sinapis tetraedra J. Presl & C. Presl
- Sinapis torulosa Pers.
- Sisymbrium nigrum (L.) Prantl
Əhəmiyyəti[redaktə | əsas redaktə]
Qara xardalın toxumları müxtəlif xuruşların (ədviyyatların) hazırlanmasında istifadə edilir. Xardal tozu (paraşoku) hazırlanmasında daha yaxşı hesab olunur. Toxumla- rından yalnız yemək (ərzaq) xardalı hazırlanmır. Ondan həm də tibdə işlənən yağ əldə edilir. Yağı qəhvəyi-sarı rəngli olmaqla raps yağı iyi verir. Qara xardal dərman bitkisi kimi Ukrayna ərazisində becərilir.[3]
Mənşəyi[redaktə | əsas redaktə]
Qara xardal Avropanın qədimi bitkiləri qrupuna aid edilir. Hazırda o Avropa, Asiya, Afrika, Amerika və Avstraliyanın bir çox yerlərində məlumdur. Yaxın vaxtlarda mədəni hala salınmış, soyuğadavamlı bitki kimi məhdud sahələrdə becərilir. Qara xardal Brassica nigra (L.) Koch. Hindistanda “Benar cənnəti” adi ilə məşhur olub Utar-Pradeş, Pəncab, Tamilnad ştatlarında yayılmışdır.[3]
Botaniki təsviri[redaktə | əsas redaktə]
Qara xardalın gövdəsi hamar və ya aşağı hissədən tükcüklü, yaşıl antosian rəngli olmaqla yarpaq qoltuqlarından yan budaqlar əmələ gətirir. Meyvəsi 1-2 sm uzunluqda, 4 üzlü, təpəcikli qın meyvədir. Toxumları xırda, qırmızı-qəhvəyi rəngli olmaqla tərkibində 31-33% bitki yağı, 1% -ə qədər efir yağı vardır. Yetişdikdə qını açılır, toxumları tökülür, məhsul itkisi baş verir. 1000 ədədinin kütləsi 1,1-2,3 qramdır (rəngli şəkil 13). Toxum məhsuldar-lığı orta hesabla 0,6-1,0 ton/ha-dır.[3]
Həmçinin bax[redaktə | əsas redaktə]
İstinadlar[redaktə | əsas redaktə]
- ↑ Nurəddin Əliyev. Azərbaycanın dərman bitkiləri və fitoterapiya. Bakı, Elm, 1998.
- ↑ Elşad Qurbanov. Ali bitkilərin sistematikası, Bakı, 2009.
- ↑ 1 2 3 H. S. HÜMBƏTOV, V. V. BƏŞİROV V. R. MOHUMAYEV " YAĞLI VƏ EFİR YAĞLI BİTKİLƏR" BAKI 2016 səh 51