Qazaxıstan–Özbəkistan sərhədi
| Qazaxıstan–Özbəkistan sərhədi | |
|---|---|
 | |
| Xüsusiyyətləri | |
| Dövlətlər | |
| Uzunluğu |
|
Qazaxıstan—Özbəkistan sərhədi — Qazaxıstan (cənubdan) və Özbəkistan (şimaldan) arasından keçən ümumi uzunluğu 2351 km olan dövlət sərhədi.
Tarix[redaktə | mənbəni redaktə et]
1991-ci ildən əvvəli dövr[redaktə | mənbəni redaktə et]
Sovet dövründə Qazaxıstan SSR və Özbəkistan SSR arasındakı sərhəd ən çox tənzimlənən sərhədlərdən biri sayılırdı.
Ancaq həm Qazaxıstandan (Türkistan vilayətinin Sarıağaç və Maktaaral rayonları) həm də Özbəkistandan (Daşkənd və Cizzax rayonları) sıx məskunlaşmış ərazilərdən keçən uzunluğu təxminən 200 km olan bir hissədə bir çətinlik yaşanır.
Bu ərazidə hər iki tərəfdəki yaşayış məntəqələri sürətlə böyümüşdür, bəzi yerlərdə sərhəd hətta həyətlərdən keçir.
1920-ci illərdən 1950-ci illərədək otlaq ərazilərin başqa respublikalara verilməsi təcrübəsi mövcud olmuşdur.
Bu müəyyən bir ərazinin müvəqqəti istifadəsinə verilməsini təmin edir və heyvandarlığın məhsuldarlığını artırmaq məqsədi ilə həyata keçirilirdi.
Ancaq "xarici" torpaqlardan istifadə edərkən istifadəçilər bu cür torpaqların qorunmasına çox əhəmiyyət vermirdi. Buda onların məhsuldarlığını itirirdi.
Bu kimi torpaq yerdəyişmələri Cənubi Qazaxıstan vilayətinin Bostandık rayonu ərazisində baş verirdi.
1950-ci illərin əvvəllərində bu bölgənin Özbəkistana tamamilə verilməsi barədə müzakirələr başlayır. 21 yanvar 1956-cı ildə Qazaxıstan SSR Ali Soveti SSRİ Ali Sovetinə müraciət etmək üçün bir qərar verir. Ümumi ərazisi təxminən 5 min km² olan Bostandık rayonu Qazaxıstan SSR-dən Özbəkistan SSR-ə verilməsi qərara alınır. Özbəkistan SSR Ali Soveti demək olar ki, dərhal Bostandık vilayətinin və Mirzəçölün bir hissəsinin Özbəkistan SSR-in tərkibinə daxil edilməsi barədə qərar qəbul edir. 13 fevral 1956-cı ildə SSRİ Ali Soveti "Qazaxıstan SSR və Özbəkistan SSR arasında sərhədin qismən dəyişdirilməsi haqqında" əmr imzalayır.
Lakin bundan sonra da özbəklər tərəfindən Qazaxıstandakı otlaqların icazəsiz ələ keçirilməsi davam edir. Buxara vilayətinin kolxoz və sovxozları 3,5 min kvadrat kilometrdən çox ərazisini icazəsiz istifadə edirdilər.
"Tutulan" torpaqların ümumi sahəsi 21.560 km² idi. Qazaxıstan SSR Ali Sovetinin Rəyasət Heyəti 26 yanvar 1963-cü ildə Özbəkistan SSR-in Kirov və Paxta-Aral bölgələrini, Çimkent vilayətinin Qızılqum rayonunun Qızılqum və Çimkurqan kənd sovetlərini ümumi ərazisi ilə köçürməyə qərar verir.
25 may 1963-cü ildə Özbəkistan SSR Ali Sovetinin Rəyasət Heyəti “Qazaxıstan SSR ilə sərhədin qismən dəyişdirilməsi haqqında” əmr verir.
19 sentyabrda SSRİ Ali Sovetinin Rəyasət Heyəti "Özbəkistan SSR və Qazaxıstan SSR arasında respublika sərhədlərinin qismən dəyişdirilməsi və yenilənmiş təsviri haqqında" əmr verilir.
Beləliklə Özbəkistan SSR 36,630 km² Qazaxıstan ərazisiniəldə edir.
11 may 1971-ci ildə Özbəkistan SSR Ali Sovetinin Rəyasət Heyəti "Özbəkistan SSR-in Səmərqənd vilayətinin ərazisinin bir hissəsinin Qazaxıstan SSR-ə verilməsi haqqında" əmr verir.
12 mayda Qazaxıstan SSR Ali Sovetinin Rəyasət Heyəti "Özbəkistan SSR Sırdərya vilayətinin ərazisinin bir hissəsinin Qazaxıstan SSR-in tərkibinə daxil edilməsi haqqında" əmri imzalayır.
28 iyun tarixində SSRİ Ali Sovetinin Rəyasət Heyəti "Özbəkistan SSR və Qazaxıstan SSR arasında sərhədin qismən dəyişdirilməsi haqqında" fərman verir.
Bu fərmana uyğun olaraq Kirov və Paxta-Aral bölgələrinin əraziləri Qazaxıstan SSR-ə qaytarılır.
1991-ci ildən sonrakı dövr[redaktə | mənbəni redaktə et]
2001-ci ilin noyabr ayında ölkələr arasında sərhəd müqaviləsi imzalanır. Bununlada dövlət sərhədinin 96% -i (2159 km) dermitasiya edilir[1]. Üç mübahisəli ərazi həll olunmamış qalır - Baqıj, Arnasay və Nsan. Sərhədlərin son delimitasiyası 2002-ci ilin sentyabrında tamamlanır[2][3].
19 oktyabr 2006-cı ildə Qazaxıstanın Sarıağaç və Maktaaral rayonları daxilindəki ölkələr arasındakı sərhəddə hündürlüyü 2,5 m olan 45 kilometrlik bir divarın inşasına başlanılır.
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ "Как жители поселка на границе Казахстана и Узбекистана объявили себя независимой республикой". 2016-11-10. 2020-10-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-04-05.
- ↑ Константинов, Александр. "Казахстан и Узбекистан договорились о границе". Эксперт. 2002-09-16. 2019-04-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-21.
- ↑ Ниязов, Алишер. "Казахстан и Узбекистан окончательно завершили процесс юридического описания государственной границы". РИА Новости. 2002-09-09. İstifadə tarixi: 2019-04-05.