Qazaxıstanda ölüm cəzası
Qazaxıstanda ölüm cəzası — əvvəllər Qazaxıstan Cinayət Məcəlləsi və Qazaxıstan Konstitusiyası ilə nəzərdə tutulmuş, insanların ölümü ilə nəticələnən terror cinayətlərində, müharibə dövründə törədilmiş xüsusilə ağır cinayətlərdə, insanların həyatına və ölkə prezidentinə qəsd etməkdə təqsirli bilinən şəxslərə tətbiq edilə bilən cəza tədbiri[1][2][3]. Ölüm hökmü odlu silahla həyata keçirilirdi. Qazaxıstan müstəqillik qazandıqdan sonra 536 ölüm hökmü icra edilib, sonuncusu 2003-cü ilə aiddir (moratoriumdan əvvəl 12 nəfər edam edilib). 2004-cü il yanvarın 1-dən 2020-ci il sentyabrın 24-dək ölkədə ölüm hökmünə moratorium qoyulub. İndi ölüm hökmü ləğv edilib. Qazaxıstan Konstitusiyasının 15-ci maddəsinin 2-ci bəndində deyilir: "Heç kəsin insanı özbaşına həyatdan məhrum etmək hüququ yoxdur. Ölüm cəzası qadağandır."
Tarix[redaktə | mənbəni redaktə et]
Qazax xanlığı[redaktə | mənbəni redaktə et]
Qazax xanlığında edam cəzası 7-ci nəslə qədər yaxın qohum nigahları, zorlama, ölümə istifadə olunurdu.
SSRİ[redaktə | mənbəni redaktə et]
Qazaxıstan Cinayət Məcəlləsi insanların ölümü ilə nəticələnən terror cinayətləri və ya müharibə dövründə törədilmiş xüsusilə ağır cinayətlər törətmiş şəxslərə tətbiq edilən müstəsna cəza tədbiri kimi ölüm cəzasını nəzərdə tuturdu. Belə cəza tədbirini nəzərdə tutan 17 cinayət arasında “Qadağan edilmiş döyüş vasitəsi və üsullarından istifadə”, “Soyqırım”, “Muzdlu”, “Müharibə dövründə dövlətə xəyanət”, “Birinci şəxsin həyatına qəsd” kimi cinayətlərin adı çəkilir. Qazaxıstan Respublikasının Prezidenti - Millət Lideri”, “Qazaxıstan Respublikası Prezidentinin həyatına qəsd” (hətta qalsa belə), “Sabotaj”, “Terror aktı”, müharibə dövründə hərbi xidmət keçməkdən “Yayınma və ya imtina etmə”, “Müharibə dövründə fərarilik” və s. ölüm hökmü qanuni qüvvəyə mindikdən ən azı bir il sonra həyata keçirilirdi. Qadınlar, yetkinlik yaşına çatmayanlar və qocalar üçün ölüm hökmü qadağan idi[4].
Edam cəzasının ömürlük həbslə əvəz edilməsi[redaktə | mənbəni redaktə et]
2003-cü il dekabrın 17-də Qazaxıstan Prezidenti Nursultan Nazarbayev ölüm hökmünün ləğvi məsələsi həll olunana qədər onun icrasına qeyri-müəyyən moratoriumun tətbiq edilməsini elan edir, fərman 2004-cü il yanvarın 1-dən qüvvəyə minir. 2007-ci ildən Qazaxıstan Konstitusiyası ölüm cəzasına yalnız müharibə zamanı terrorizmə və ya xüsusilə ağır cinayətlərə görə məhkum edilmiş şəxslərə şamil edilən cəza kimi istinad edir; bunu Amnesty International təsdiq edir.
2016-cı ildə Qazaxıstan Cinayət Məcəlləsinin yeni redaksiyasında və ölüm hökmünün cəza kimi qeyd olunmasının zəruriliyi ilə bağlı müzakirələr başlayıb. Qazaxıstan baş prokurorunun müavini Yohan Merkel ölüm hökmünün tam ləğvinin tərəfdarı olmadığını bildirib. Müzakirələr zamanı barəsində ölüm cəzası tətbiq oluna bilən şəxslərin siyahısının genişləndirilməsi, korrupsiya, pedofiliya və narkotik vasitələrin qanunsuz dövriyyəsində təqsirli bilinən şəxslərin də daxil edilməsi təklif olunub. Bununla belə, 2016-cı ildə Qazaxıstan Senatının deputatı Dariqa Nazarbayeva pedofillərə qarşı ölüm hökmünün tətbiqi ilə bağlı yayılan xəbərləri təkzib edərək, onlara kimyəvi kastrasiya tətbiq ediləcəyini bildirib.
Məhkəmə qərarının gözlənilməsi[redaktə | mənbəni redaktə et]
İndi ölüm cəzası faktiki olaraq ömürlük azadlıqdan məhrumetmə ilə əvəz olunub. Əvvəllər ölüm cəzasına məhkum edilmiş və ya ömürlük məhkum olunmuş 100-dən çox şəxs ömürlük məhkum olunmuş iki koloniyada cəza çəkir: “Qara Berkut” (Kostanay vilayəti) və Arkalıq şəhərindəki qapalı həbsxana. Moratoriumun tətbiqi ilə ən azı 5 nəfər edam cəzasına məhkum edilib. 2006-cı ildə polis əməkdaşı Rüstəm İbrahimov Qazaxıstanın Rusiyadakı keçmiş səfiri və Qazaxıstan Respublikası Hökumətinin üzvü Altınbek Sarsenbayulunu qətlə yetirməkdə təqsirli bilinsə də, 2014-cü ildə İbrahimov ömürlük həbs cəzasına məhkum edilib[5]. 10 il sonra, 2016-cı ilin noyabrında Alma-Atada terror aktı zamanı 10 nəfəri öldürən Ruslan Kulekbayev islam ekstremistləri ilə əməkdaşlıqda şübhəli bilinərək edam cəzasına məhkum edilib[6].
Rəylər[redaktə | mənbəni redaktə et]
Qazaxıstanda ölüm hökmünə moratoriumun tətbiqindən sonra moratoriumun ləğvi ilə bağlı müzakirələr gedir, baxmayaraq ki, Qazaxıstan 2008-ci ildə BMT-nin ölüm hökmünə moratoriumunu dəstəkləyib.
Moratoriumun tərəfdarları[redaktə | mənbəni redaktə et]
Qazaxıstan parlamentinin (parlamentin aşağı palatası) bir sıra deputatları Ruslan Kulekbayevin işini müzakirə edərək, moratoriumun saxlanmasının tərəfdarı olublar. Belə ki, deputat Azat Peruaşev ölüm hökmünə moratoriumun qoyulmasını dəstəkləyərək, heç kim üçün istisna oluna bilməyəcəyini və yaşamaq hüququnun insana doğulduğu andan verildiyini bildirib. Beynəlxalq işlər, müdafiə və təhlükəsizlik komitəsinin sədri Maulen Aşımbayev deyib ki, ölüm hökmü yalnız moratoriumun götürüldüyü halda həyata keçirilə bilər. Digər millət vəkili Aykin Konurov Qazaxıstanın İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatına üzv olmaq üçün ölüm hökmündən imtina etməli olduğunu bildirib[7].
Ölüm hökmünün tərəfdarları[redaktə | mənbəni redaktə et]
Bir sıra ictimai və siyasi xadimlər hesab edirlər ki, ölkədə ölüm hökmü ən azı terrorçulara qarşı bərpa edilməlidir: bu ideya Aktobedə silsilə terror aktlarından sonra Astana şəhər məhkəməsinin hakimi Sairan Alimbayeva tərəfindən dəstəklənib[8].
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ "HANDS OFF CAIN against death penalty in the world". Handsoffcain.info. 2021-01-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-02-23.
- ↑ "Abolitionist and retentionist countries | Amnesty International". Amnesty.org. 2014-02-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-02-23.
- ↑ "Смертную казнь за покушение на президента хотят оставить". 2023-03-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-05-20.
- ↑ 15 интересных фактов о смертной казни в РК Arxivləşdirilib 2020-09-29 at the Wayback Machine (rus.)
- ↑ Ten convicted over Kazakh murder Arxivləşdirilib 2018-02-28 at the Wayback Machine (ing.)
- ↑ Kazakh man sentenced to death in Islamic extremist attack Arxivləşdirilib 2021-01-02 at the Wayback Machine (ing.)
- ↑ Первая за 10 лет смертная казнь в Казахстане: возможна ли отмена моратория? Arxivləşdirilib 2016-11-03 at the Wayback Machine (rus.)
- ↑ Судья горсуда Астаны выступил за отмену моратория на казнь для террористов Arxivləşdirilib 2016-06-15 at the Wayback Machine (rus.)