Quşçu (Şamaxı)

Bu məqalə Quşçu (Şamaxı) haqqındadır. Digər mənalar üçün Quşçu səhifəsinə baxın.

QUŞÇU
40°26′14″ şm. e. 48°44′21″ ş. u.
Ölkə	Azərbaycan Azərbaycan
Rayon	Şamaxı rayonu
Tarixi və coğrafiyası
Saat qurşağı	UTC+04:00
Əhalisi
Əhalisi	4.800 nəfər

Quşçu – Azərbaycan Respublikasının Şamaxı rayonunun inzibati ərazi vahidində kənd.

Tarixi

Quşçular kəndinin adı qədim mifoloji inamlara söykənir. Belə ki, qədim dövrlərdə Azərbaycan türkləri arasında quş onqonu geniş yayılmışdır. Odur ki, nağıl və dastanlarımızda quşlara xüsusi yer verilmişdir. Hətta oğuz qəbilələri quşu özləri üçün simvol seçmişlər. Xalq arasında, eləcədə nağıl və dastanlarımızda geniş şəkildə özünə yer almış “Dövlət quşu” haqqında rəvayətlər imkan verir deyək ki, quş var-dövlət, başda ağıl simvolu sayılmış, Dövlət quşu kimin başına qonarsa onu padşah seçərmişlər. Azərbaycan xalqının əski mifologiyasında Simurq, Səməndər, Humay, Şahin və s. quşlara insanın köməkçisi, uğur gətirən bir varlıq kimi baxmışlar. Odur ki, xalqımızın quş onqonuna inamının nəticəsidir ki, Azərbaycanda quş adları toponim kimi geniş yayılmışdır. Ehtimal olunur ki, bu yer adları türkdilli quşçu tayfasının adı ilə bağlıdır. Bu tayfa məskunlaşdığı ərazini quşçu tayfasının yaşadığı ərazi kimi adlandırmışlar.

Tədqiqatçıların fikrincə, Azərbaycan ərazisində bu tayfanın məskunlaşması nəticəsində yaranmış bir sıra toponimlər vardır: “Quşçu dağı” (Şamaxı və Daşkəsən rayonları), “Quşçu yol ayrıcı” (Laçın rayonu), “Quşçu qalası dağı (Laçın rayonu), “Quşçular dağı (Xocavənd rayonu, Tyan kəndi), “Quşçunun yalı (Gədəbəy rayonu, Göyəli kəndi). Eyni zamanda bu topokomponent Orta Asiya (xüsusilə Türkmənistan), Ermənistan, Gürcüstan, Şimali Qafqaz, Türkiyə, və Cənubi Azərbaycan ərazisində də yayılmışdır. Ermənistan ərazisində ki, quş etnoimi ilə bağlı yer adları (sonuncu 1946-cı ildə ləğv olunub) dəyişdirilmişdir. Azərbaycanda Quşçu (Tovuz rayonu), Quşçu (Daşkəsən rayonu), Quşçu (Yevlax rayonu) və Quşçu Şamaxı rayonlaının inzibati ərazi vahidində kənd adları hal-hazırda da mövcuddur. XIX əsrdə Qafqazda quş komponentli 38 toponim qeydə alınmışdır. Quşçu etnonimi ilə bağlı toponimlərin erkən orta əsrlərdə meydana çıxmışdır.

Əhalisi

1919-cu il tarixində ermənilər tərəfindən 600 evlik Quşçu kəndində 192 kişi, 115 qadın, 25 uşaq öldürülmüşdür.

Hazırda əhali sayına görə rayonun ikinci böyuk kəndidir.

Kənd əhalisi 4800 nəfərdir ki, onunda 2460 nəfəri kişi, 2340 nəfəri isə qadınlar təşkil edir.

Qazilər

Muradov Elvin Elimxan oğlu

Şəhidləri

• Bəkirov Eldəniz Xəlil oğlu
• Əzməmmədov Faiq Əzməmməd oğlu
• Bəkirov Yasər Əfqan oğlu

İqtisadiyyatı

Əhali əsəsən kənd təsərrüfatı, əkinçilik və maldarlıqla məşğul olur.

1918-ci il Quşçu soyqırımı

Ermənilərin dəhşətli faciələr törətdikləri kəndlərdən biri də Quşçu olmuşdur. Erməni cəlladları bu qədim kənddə 192 nəfər kişi, 115 nəfər qadın və 25 nəfər uşaq qətlə yetirmişlər. Bu barədə 1919-cu il aprel ayının 18-də kənd sakini Səbzəli Paşa oğlu Muradov Fövqəladə İstintaq Komissiyasına belə bir məlumat vermişdir: “Mən, Muradov Səbzəli Paşa oğlu Şamaxı uyezdinin Quşçu kəndinin starşinası, savadlı, 42 yaşım var, müsəlmanam. Bizim Quşçu kəndi Şamaxının 20 verstliyində yerləşir. Ermənilər bizim kəndə 2 dəfə basqın etmişlər. Birinci dəfə 1918-ci ilin mart ayında – dəqiq yadımdadır, bizim kəndə ermənilər səhər tezdən soxuldular. Əvvəlcə onlar kəndi uzaqdan atəşə tutdular. Biz kənddən çıxıb Abdulyan qəzasına tərəf çıxmalı olduq. Yol boyu ermənilər bizim üzərimizə hücum çəkib, qırmağa başladılar. Kəndə soxulan ermənilər ən yaxşı evləri yandırır və bütün kəndi qarət edirdilər. Heyvan-qaranın hamısını aparırdılar. Əsgərlərin hamısı ermənilərdən ibarət idi. 15 gündən sonra biz kəndimizə qayıtdıq. Bir gün keçəndən sonra bu dəfə malakanlar bizə hücum etdilər. Biz yenidən qaçmağa üz qoyduq. Onlar kəndə girib, onu yenidən dağıtmışlar. Biz kəndə qayıtdıqdan sonra Mərəzədən iki malakan gəlib bizə dedi ki, biz bolşeviklərə tabe olmalı və silahları onlara təhvil verməliyik. Yalnız bundan sonra sizin rahatlığınız ola bilər, dedilər. Biz razılaşdıq və təslim olduq. Hətta akt bağladıq. Hər iki hücum zamanı çoxlu itki vermişik. 300 nəfər adam öldürülmüş, kənd yandırılmışdı”. 92 Ermənilərin kənddə törətdiyi faciələr barədə ixtiyar yaşlılar – Nəcməddin Qüdrət oğlu (1924-2001), Ağacan Ağalar oğlu (1918-1993), Qədir Əhmədağa oğlu (1916-1993), Misir Hacalı oğlu (1923-1994) Saçlı Soltan Mehdi qızı (1920-1998) tərəfindən xeyli məlumatlar əldə etmişik. Ağacan Ağalar oğlunun yaddaşından: “Həmin vaxt qırğını öz gözləri ilə görmüş atam rəhmətə gedənə qədər yeri düşəndə deyərdi: “Bala, ermənidən bizə dost olmaz. Onlar kənd adamlarına qarşı elə işgəncələr vermişlər ki, heç bir yerdə görünməmişdir. Gözlərinin qarşısında balası öldürülən ananın vəziyyətini bir anlığa gözünüzün qabağına gətirin. Və yaxud, oğlu gözləri qarşısında işgəncə ilə öldürülən qoca atanı fikirləşin. Arxaarxaya bağlanmış, ər-arvadın bir güllə ilə öldürülməsini təsəvvür edin. Heç bir məmləkətdə belə qırğın törədilməyib. O, da yadımdadır ki, ayaqyalın, başıaçıq yaşlı insanlar, körpə uşaqlı qadınlar qaça bilməyib Əliçapan dağının koğuşlarına pənah aparmışlar. Boz ayın (mart ayı – müəllif) soyuğu, sazağına tab gətirməyən 22 insanın çoxu on beş gün içində ölmüş və ancaq 8 nəfəri salamat qalmışdır. Onların da hamısı xəstəliyə tutulmuşdur. Bir neçə gündən sonra onları səkkizi də sətəlcəmdən vəfat etdi: Musa Nağı oğlu, Güllü Bayram qızı öz körpəsi ilə, Qədir Mirzəqulu oğlunun, Gülqız Babasəlim qızının adı indi yadımdadır. Amma indi o, kafirlərlə bir yerdə yaşayır. Hər şeyi də unutdurdular bizə. Amma biz şahidlər heç vaxt o zülmü unuda bilmərik”. Nəcməddin Qüdrət oğlu və Saçlı Soltanmehdi qızının yaddaşından: “Ermənilərin Bəylər obasının yanında atdıqları güllə səsindən kənddə olan əhali pərən-pərən düşdü. Qəfil hücumdan qorxuya düşən əhali Qararx, Şıxbörkü, Çillik istiqamətində ayağıyalın, başıaçıq qaçmağa başladı. Amma xəstə, qoca, hamilə qadın və uşaqlar kənddən çox da aralana bilmədilər. Kafirlər kimə çatırdılarsa, qılınc ilə qətlə yetirir və ya güllə ilə vururdular. O zaman qaçanlar arasında ancaq Əhmədov Məhəmməd və Qəniyev Hacalıda tüfəng var idi. Çillik yolu ilə qaçanların ardınca ermənilərin gəldiyini görən Hacalı və Məhəmməd düşməni karıxdırmaq üçün hərdən dayanıb düşmən tərəfə bir neçə güllə atırdılar. Kafirlər,istər-istəməz, ləngiyirdilər. Ümumiyyətlə, yağı düşmən kəndimizi viran etdi, malqaranı, taxıllarımızı özü ilə apardı. Üç yüz nəfərdən artıq insanı faciəli şəkildə qətlə yetirdi. Kəndə qayıdanda daş-daş üstündə qalmamışdı”.
Mənbələrdən: “Quşçu” kənd starşinası S.Muradovun tərtib etdiyi aktdan: Mən, Quşçu kəndinin starşinası və 600 evdən seçilmiş sakinlər, 1919-cu ilin aprelin 9-da tərtib edirik, həmin aktı, ondan ötrü ki, erməni talançılarının martaprel ayında bizim kənddə törətdikləri cinayətlərin ağır nəticələri aşağıdakı kimi olmuşdur: 1. Öldürülənlər 192 kişi, 115 qadın, 25 uşaq. 2. Yaralananlar yoxdur. 3. Cəmi ziyan 11475 000 manat (Azərb.SSR MDAİ f. 1061 iş 1 vər 22)

Həmçinin bax

• Quşçu tayfası