Quloy-xi
| Quloy-xi | |
|---|---|
| inh/ГӀулой-хи/ | |
 Quloy-xi çayı və Vovnuşki qala kompleksi | |
| Ölkə |
 Rusiya |
| Region |
|
| Rayon | |
| Mənsəbi | Assa (Sunjanın qolu)/ Sunja (Terekin qolu)/ Terek / Xəzər dənizi |
| • Yüksəkliyi | 1112 m |
| Uzunluğu | 24 km |
| Hövzəsinin sahəsi | 161 km² |
| DSR[ru] | 07020001112108200005505 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Quloy-xi və ya Quloyxi[1] — İnquşetiya Respublikası ərazisindən axan çay.
Quloy-xi çayı Assa çayının sağ qoludur. Çayın uzunluğu 24 km, su hövzəsinin sahəsi 161 km²-dir. Çay vadisində Vovnuşki müdafiə və gözətçi qalalarının son orta əsrlərə aid kompleksi var.
Coğrafiyası[redaktə | mənbəni redaktə et]
Quloy-xi çayı mənbəyini Çeçenistanla sərhədin yaxınlığındakı Ceyrax rayonu dağlarından (Daxkinta dağının yamacı) götürür. Çay yaşayış məntəqələrindən uzaqda dağ dərəsi ilə qərbə doğru axır. Vadidə şam ağacı, qızılağac, söyüd, ağcaqayın, çaytikanı, gərməşov, başınağacı bitir.[2] Meşələr əsasən çayın sol sahili boyunca uzanır. Çayda su axınının sürəti 2,2 m/s-dir. Çayın mənsəbi Assa çayının sağ sahili boyunca 103 km uzanır. Quloy-xi çayı, Molelnaya dağının ətəyindən dəniz səviyyəsindən 1112 m yüksəklikdə yerləşir. Lakin buna baxmayaraq, çay demək olar ki, donmur. Yalnız şiddətli şaxtalar düşəndə çayın müəyyən hissəsi donur.
Quloy-xi çayında su həmişə əhəmiyyətli miqdarda olur. Güclü və uzun müddət davam edən yağışlardan sonra səviyyə iki dəfə qalxa bilər. Çayda yüksək su aprel-may aylarında, qış qarları əriyəndə və çoxlu yağış yağanda baş verir.
Çay yerli əhalinin təsərrüfat həyatında vacib rol oynayır. Onun suyundan bostançılıqda və heyvandarlıqda istifadə olunur. Çay sularında xırda balıqlara da rast gəlinir. Bu səbəbdən çayda balıq ovu da geniş yayılmışdır.
Quloy-xi çayı yaşayış məntəqələrinə yaxın axdığından ciddi çirklənməyə də məruz qalır. Belə ki, 2021-ci ildə ekoloqların təşkil etdiyi təmizlik aksiyası zamanı çayın özündən və ətrafından 20 kisə tullantı toplanmışdır.[3]
Su reyestri məlumatları[redaktə | mənbəni redaktə et]
Rusiyanın dövlət su reyestrinə əsasən, çay Qərbi Xəzər hövzəsi rayonuna aiddir. Çayın su təsərrüfatı sahəsi mənbəyi Sunjadan Qroznı şəhərinə qədərdir. Çay hövzəsi - Xəzər dənizi hövzəsinin Terek və Volqa çayları arasındakı çayları əhatə edir. Çay dağ çayı olduğundan daşqın hallarına da rast gəlinir. Bu səbəbdən çaya xüsusi nəzarət həyata keçirilir. Quloy-xi dövlət su reysterində təhlükəli çaylar siyahısındadır.[4]
Dövlət su reyestrindəki obyekt kodu - 07020001112108200005505-dir.
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ Сулейманов, 2006
- ↑ "Долина Гулойхи". skfo.ru. 2019-12-22 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-12-04.
- ↑ "Берега реки Гулойхи в Ингушетии очистили от мусора". 2021-11-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-30.
- ↑ "Государственный водный реестр РФ: Гулой-Хи". 2012-08-22 tarixində arxivləşdirilib.
Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]
- Сулейманов, Ахмад Сулейманович. Топонимия Чечни (5000 nüs.). Грозный: ГУП "Книжное издательство". Ред. Т. И. Бураева. 2006. ISBN 5-98896-002-2.