Ranın gözü

Ranın gözünü simvolizə edən sağ göz

Ranın gözü — Misir mifologiyasında günəş tanrısı Ranın qadın tərəf müqabillərinə verilən ad.

Adətən günəş diski və ya sağ göz kimi təsvir edilən və qədim Misir mifologiyasında günəş tanrısı Ranın gücünün əlavəsi kimi fəaliyyət göstərən, günəş diski ilə eyniləşdirilən bir varlıqdır. O tez-tez müstəqil ilahə kimi təsvir edilsə də, Ranın qadın tərəfdarı və onun gücünə tabedir. Bu ilahə Uacet, Hathor, Sexmet, Bast, Rat-Taui, Menhit, Tefnut və Mut kimi bir çox ilahələr ilə eyniləşdirilə bilər.

Göz ilahəsi günəş tanrısının anası, qardaşı, yoldaşı və qızı kimi çıxış edir.

Ra Gözü qədim Misir dininin bir çox sahələrində, o cümlədən onunla bərabər tutulan bir çox tanrıçaların kultlarında iştirak edirdi. Onun həyatverici qüvvəsi məbəd ayinlərində qeyd olunurdu və onun təhlükəli tərəfi fironun, müqəddəs yerlərin, sadə insanların və onların evlərinin qorunmasında istifadə olunurdu.

Mənşəyi və yaranması

Qədim Misir dünyagörüşündə misirlilər çox vaxt günəşi və ayı xüsusi tanrıların "gözləri" adlandırırdılar. Məsələn, Ra-Horun sağ gözü günəşə, sol gözü isə aya bərabər tutulurdu. Bəzən misirlilər Ay gözünü Horun Gözü, günəş gözünü isə Misir dinində ən böyük günəş tanrısı olan Raya görə "Ranın Gözü" adlandırırdılar. Misirşünas Richard Vilkinson hesab edir ki, əvvəlcə olan Horun iki Gözü tədricən iki yerə bölünərək Horun Ay Gözü və Ranın Günəş Gözü adlanmağa başlayır. Amma digər mütəxəssis Rolf Krauss iddia edir ki, heç bir mətn Misir tarixinin sonlarına qədər Horun Gözünü günəş və ay ilə eyniləşdirmir, ona görə də Horun Gözünün əvvəlcə başqa bir mənası olub. Misir inancında bir çox anlayışlar axıcı olduğundan, bu iki gözün rolları tez-tez üst-üstə düşür. Belə üst-üstə düşən və eyni hadisələrdən biri də, mifdə Hor və Ranın gözlərini itirməsidir. Katya Geybs iddia edir ki, iki gözü əhatə edən miflər eyni mifik mövzuya və ya mifin əsas elementinə əsaslanır və "daha sonra başqaları ilə birləşən bir kosmik cisim haqqında vahid, ilkin mif söyləmək əvəzinə, onun strukturundan uzaq və ya absurd olan obyektin münasibətlərinə əsaslanan mif baxımından düşünmək daha səmərəli ola bilər". Misir mifologiyasının ən erkən mənbələrindən biri olan Köhnə Krallığın Piramida Mətnlərində (e.ə. 2686–2181) həm Horun Gözündən, həm də Ranın Gözündən bəhs edilir.

Ra ibtidai tanrı Nunun oğlu hesab olunurdu və kainat yaranmazdan əvvəl digər tanrılar ilə birlikdə Nunun yanında yaşayırdı. Sonra o, "onu yaradandan böyük, onu doğanlardan daha qədim" olan ata okeanından çıxır. Əvvəlcə Ra ilə birlikdə ilahələr yox idi, o, təkbaşına yaradırdı. Ra dünyanı yaratdıqdan sonra insan fironu kimi onun üzərində hökmranlıq etdi və bu müddət ərzində qızıl dövr oldu. Ra, sirli adının sehrli gücü sayəsində hər şeyi əlində saxlayırdı. Xalq itaətsizlik göstərəndə atasının məsləhəti ilə Ra bəşər övladını, onlara "gözünü" göndərərək, məhv etmək qərarına gəldi. Dəhşətli qırğın törədən aslan Sexmet timsalında ilahə Hathoru göndərdi və insanlar öz qanlarında boğulmağa başladılar. Ra mərhəmət etdi və ertəsi gün Hathor-Sexmeti sərxoş edərək sağ qalan insanları xilas etdi. Lakin insanların nankorluğu Ranı üzdü və o, onları tərk edib göylərə çəkilmək qərarına gəldi.

Misir mifologiyasında mövqeyi

Ranın gözü qədim Misir dininin bir çox sahələrində, o cümlədən onunla bərabər tutulan bir çox tanrıçaların kultlarında rol oynamışdır. Məbəddə ayinlərin həyata keçirildiyi həyatverici qüvvə idi. Onun təhlükəli tərəfi fironu, müqəddəs yerləri, sadə insanları və onların evlərini qorumağa çağırılırdı.