Rayt qardaşları

Vikipediya, azad ensiklopediya
Jump to navigation Jump to search

Uilber və Orvil Rayt qardaşları[1] (ing. Wilbur Wright (1867—1912) və ing. Orville Wright (1871—1948)) — dünyanın əksər ölkələrində dünyanın ilk mühərrikli, ilk idarə olunan uçuş qabiliyyətinə malik təyyarəsinin layihələndirilməsi və qurulmasında prioritet kimi tanınan amerikalılar.[2][3][4] Bəlkə də qardaşlar eksperimental təyyarəni ilk uçuranlar deyildilər, lakin ilk olaraq təyyarənin uçuşunu idarə edənlər idilər. Onların işi dünyada təyyarə yaratmaq üçün bütün sonrakı cəhdlərə, bütün aparıcı ölkələrin aviasiya sənayesinə birbaşa təsir etdi.

Rayt qardaşlarının əsas nailiyyəti, təyyarəni effektiv idarə etmək və uçuş zamanı tarazlığını qorumaq üçün təyyarənin üç fırlanma oxu boyunca praktiki idarəetmə və sabitlik sistemləridir.[5] Onların yanaşması təyyarələrin dizaynı və qurukması üçün əsas oldu.[6][7] Rayt qardaşları, digər eksperimentçilər kimi daha güclü mühərriklər quraşdırmaq imkanı tapmaq əvəzinə, uçuşun idarə edilməsi məsələlərinin öyrənilməsinə diqqət yetirdilər. Onların külək tuneli təcrübələri səmərəli qanad və pərvanələrin istehsalında digər aviasiya qabaqcıllarından daha məhsuldar oldu.[8][9] 22 may 1906-cı ildə onlar təyyarə səthlərindən istifadə etməklə həyata keçirilən aerodinamik idarəetmə sisteminin ixtirası üçün 821,393 saylı ABŞ patentini aldılar.[10]

Rayt qardaşları çap maşınları, velosipedlər, mühərriklər və digər mexanizmlər satdıqları mağazalarında uzun illər çalışaraq texniki biliklər əldə etdilər.[11]

Uşaqlıqları[redaktə | mənbəni redaktə et]

Orvill Rayt 1876-cı ilin aprelində, 4 yaşında
Uilbur Rayt, təxminən 1877-ci ildə

Rayt qardaşları Milton Rayt (1828-1917) və Suzan Ketrin Cornerin (1831-1889)yeddi uşaqlarından ikisi idilər. Uilber 1867-ci ildə İndiana ştatının Millvil yaxınlığında; Orvill isə 1871-ci ildə Ohayo ştatının Dayton şəhərində anadan olublar. Uilber və Orvilldən başqa, digər Rayt uşaqları Reuçlin (1861-1920), Laurin (1862-1939), Ketrin (1874-1929) və əkizlər Otis və İda (1870, körpəlikdə öldü) idilər. İbtidai məktəbdə təhsil alarkən etdiyi səhv hərəkətə görə Orvill qovulur. 1878-ci ildə yevangelist yepiskop olan və çox səyahət edən Milton Rayt kiçik oğulları üçün oyuncaq vertolyot alır.[12] Oyuncağın qurğusu aviasiya sahəsində qabaqcıl olan fransız Alfons Penonun ixtirasına əsaslanırdı. Oyuncaq kağızdan, bambukdan və mantardan mühərriki döndərən rezin bantla hazırlanmış, cəmi bir fut (30 sm) uzunluğunda idi. Oyuncaqla qırılana qədər oynayan Uilber və Orvill qardaşları sonra özlərininkini qurdular. Sonrakı illərdə, onlarda uçuşa maraq qığılcımının məhz, bu oyuncaqla oynanılan oyunların alovlandırdığını söylədilər.[13][14] Nə Uilber, nə də Orvill evlənməyiblər.

Erkən karyera və təcrübələri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Hər ikisi orta təhsillərini başa vurmalarına baxmayaraq, attestatlarını ala bilməyiblər. Ailənin 1884-cü ildə gözlənilmədən Riçmonddan (1870-ci illərdə ailənin yaşadığı yer) Daytona köçməsi Uilberin dörd illik orta məktəb diplomunu bitirməsinə mane oldu.

1885-1886-cı illərin qışında Uilber dostları ilə xokkey oynayarkən üz nahiyəsindən zədə aldı və bu, onun ön dişlərini itirməsi ilə nəticələndi. Bu vaxta qədər o, enerjili və atletik bir gənc idi, zədəsi ciddi görünməsə də, geri çəkildi. Üstəlik, əvvəllər planlaşdırdığı kimi Yel Universitetində təhsil almaqdan da imtina elədi. Universitetə ​​getsəydi, karyerası tamamilə fərqli istiqamətdə inkişaf edə bilərdi. O, qardaşı Orvill ilə işləməyə başladı. Universitet əvəzinə o, sonrakı bir neçə ili daha çox evdə keçirdi, bu vaxta qədər vərəm xəstəliyinə düçar olan anasına qulluq etdi və atasının kitabxanasındakı kitablardan yararlandı. Atasına kilsəsindəki daxili münaqişələrdə də köməklik göstərib.

Orvill 1889-cu ildə orta məktəbin ilk ilini başa vurduqdan sonra tərk edərək, Uilberin köməyi ilə nəşriyyat işinə başlamaq, öz mətbəəsini layihələndirmək və qurmaq istəyirdi. Uilber qəza nəticəsində aldığı depressiyadan uzaqlaşmaq üçün, qardaşı ilə birgə qurduğu, gündəlik çıxan "Axşam hadisələri"ndən sonra, həftəlik çıxan West Side News-un redaktoru oldu. Velosiped bumundan istifadə edən qardaşlar 1892-ci ildə velosiped təmiri emalatxanası və mağaza açdılar (bu, Wright Cycle Exchange, daha sonra Wright Cycle Company adlanırdı), daha sonra 1896-cı ildə öz markaları ilə velosipedlər istehsal etməyə başladılar. Qardaşlar müəssisələrindən əldə etdikləri vəsaiti aviasiya təcrübələrini maliyyələşdirmək üçün istifadə edirdilər. 1890-cı illərin əvvəllərində və ya ortalarında Otto Lilientalın planerlərinin fotoşəkillərinin dərc olunduğu qəzet və ya jurnal məqalələri, qardaşların əlinə keçdi. 1896-cı ildə dünya aviasiyasında üç mühüm hadisə baş verdi. May ayında Smitsonian İnstitutunun katibi Samuel Pirpont Lenqli buxarla işləyən uçan model təyyarəni uğurla işə saldı. Yayda Çikaqolu mühəndis və məşhur aviator Oktav Çanute Miçiqan gölünün sahillərindəki qum təpələri üzərində müxtəlif növ planerləri sınaqdan keçirmək üçün bir neçə gənci işə götürdü. Yayda Çikaqolu mühəndis və məşhur aviator Oktav Çanute Miçiqan gölünün sahillərindəki qum təpələri üzərində müxtəlif növ planerləri sınaqdan keçirmək üçün bir neçə gənci işə götürdü. Avqust ayında Otto Liliental planerinin qəzaya uğraması nəticəsində öldü. Bu hadisələr qardaşlara çox böyük təsir göstərdi. 1899-cu ilin may ayında Uilber Smitsonian İnstitutuna məktub yazaraq aviasiyaya dair məlumat və nəşrlər tələb etdi və bir neçə broşur və tövsiyə olunan yazıların siyahısını aldı. Ser Corc Keyli, Oktav Şanyut, Otto Liliental, Leonardo da Vinci və Samuel Lenqlinin işlərindən valeh olan onlar elə həmin il ilk təcrübələrinə başladılar.

İdarəetmə haqqında fikir[redaktə | mənbəni redaktə et]

Uçuş[redaktə | mənbəni redaktə et]

Uçuşdan öncə[redaktə | mənbəni redaktə et]

Planerlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ Ермолович, Дмитрий Иванович Англо-русский словарь персоналий. — М.: Рус. яз., 1993. — 336 с. — С. 309
  2. ↑ Смитсонский институт, «Братья Райт и начало эры авиации» Arxiv surəti 13 avqust 2015 tarixindən Wayback Machine saytında (ing.)
  3. ↑ Johnson, Mary Ann. =On the Aviation Trail in the Wright Brothers' West Side Neighborhood in Dayton, Ohio Arxivləşdirilib 2008-06-30 at the Wayback Machine Wright State University, 2001. (ing.)
  4. ↑ BBC News: Flying through the ages Arxiv surəti 21 oktyabr 2014 tarixindən Wayback Machine saytında (ing.)
  5. ↑ Padfield, Gareth D., Professor of Aerospace Engineering, and Lawrence, Ben, researcher. «The Birth of Flight Control: An Engineering Analysis of the Wright Brothers’ 1902 Glider.» (PDF format) Arxiv surəti 23 may 2015 tarixindən Wayback Machine saytında The Aeronautical Journal, Department of Engineering, The University of Liverpool, UK, December 2003, p. 697. (ing.)
  6. ↑ Howard 1988, p. 89.
  7. ↑ Jakab 1997, p. 183.
  8. ↑ Jakab 1997, p. 156.
  9. ↑ Crouch 2003, p. 228.
  10. ↑ Патент на летающую машину
  11. ↑ Crouch 2003, p. 169.
  12. ↑ Wallechinsky and Wallace 2005, p. 12.
  13. ↑ Crouch 2003, p. 56—57.
  14. ↑ Зенкевич М. А. Братья Райт, 1933 г., с. 5.

Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Rayt_qardaşları&oldid=7058950"