Məzmuna keç

Ruşən Əşrəf Ünaydın

Vikipediya, azad ensiklopediya
Ruşən Əşrəf Ünaydın
türk. Ruşen Eşref Ünaydın
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi 18 mart 1892(1892-03-18)[1]
Doğum yeri
Vəfat tarixi 21 sentyabr 1959(1959-09-21) (67 yaşında)
Vəfat yeri
Dəfn yeri
  • Aşiyan qəbiristanlığı[d]
Partiya
Təhsili
  • Qalatasaray liseyi[d],
  • İstanbul Universitetinin Ədəbiyyat fakültəsi[d]
Fəaliyyəti siyasətçi, diplomat, jurnalist
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Mehmet Ruşən Ünaydın[2] — (18 mart 1892, İstanbul - 21 sentyabr 1959, İstanbul) — türk jurnalisti, yazıçısı, siyasətçisi və diplomatı. Türk Dil Qurumunun"Qalatasaray"ın (12 nömrəli üzv) qurucularından biridir.

Yazıçılığa 1914-cü ildə Qərb ədəbiyyatından tərcümələrlə başlayan Ünaydın 1959-cu ildə vəfat edənə qədər uşaq şeiri, esse, ədəbi müsahibə, nəsr şeiri, xatirələr kimi müxtəlif ədəbi janrlarda çoxlu əsərlər yazıb. O, 1917 və 1918-ci illərdə türk ədəbiyyatının tanınmış yazıçı, şair və ziyalıları ilə apardığı ədəbi müsahibələri 1918-ci ilin sonlarına doğru “Deyirlər” adı ilə çap etdirib. Yenə 1918-ci ildə “Anafartalar Komandiri Mustafa Kamalla müsahibə” adlı əsəri ilə Mustafa Kamal Atatürkü ilk dəfə türk və dünya ictimaiyyətinə tanıtdı. O, Tofiq Fikrətin xatirələrindən ibarət kitabını nəşr etdirib. O, Qurtuluş Savaşında fəal iştirak etmiş, Atatürklə yaxından əməkdaşlıq etmiş və bu qırx aylıq dövrü yazılarında təsvir etmişdir. Cümhuriyyət dövründə Atatürkün baş katibi, millət vəkili olub. Yeni türk əlifbası ilə bağlı araşdırmalarda və Türk Dil Qurumunun yaradılmasında iştirak etmiş, dil işlərində çalışmışdır.[3][4] Daha sonra diplomat kimi fəaliyyət göstərib.

Falih Rıfkı Ataya görə, Ünaydının "üç böyük sevgisi var idi: həyat yoldaşı Saliha Xanım, müəllimi Tofiq Fikrət və hər şeyi Mustafa Kamal Atatürk".

Qalatasaray Sultani (QL) və Darülfünun Ədəbiyyat fakültəsini (İUƏF) bitirib.ref>Şablon:Kitab 3</ref> Hərbi baytarlıq məktəbində və Darülmüəllimini Əlidə türkcə və fransızca dərs deyib. O, yazıçılıq fəaliyyətinə 1914-cü ildə tərcüməçi kimi başlayıb. 1918-ci ildə “Yeni Gün” qəzetinin müxbiri kimi Qafqaza, “Təsviri Əfkar”ın müxbiri kimi Sivasa getdi. Servet-i Fünun, Donanma, Tedrisat, Türk Yurdu və Yeni Mecmua jurnallarında dərc etdirdiyi müsahibələri, nəsr şeirləri və xatirələri ilə tanınıb. Jurnal və qəzetlərdə müsahibə və səyahətnamə şəklində yazıları dərc olunub.

1920-ci ildə TBMM Hökumətinin çağırışı ilə İnebolu üzərindən Ankaraya gedərək Türkiyə Qurtuluş Savaşına qatıldı. 1922-ci ildə Buxara Sovet Xalq Cümhuriyyəti səfirliyinin baş katibi təyin edilmişdir. Lozanna Konfransında mətbuat müşaviri vəzifəsində çalışıb. TBMM 2, 3 və 4-cü dövr Afyonkarahisar millət vəkili olaraq vəzifə yerinə yetirdi. 1928-ci ildə Dil Şurasının üzvü kimi yeni türk əlifbasının tədqiq və təbliğatında iştirak edib.[3] 1932-ci ildə qurulan Türk Dil Qurumunun qurucu heyətinin üzvü[5] və qurumun ilk baş katibi olub[4]. 1933-cü ildə Prezident Aparatının Baş katibi vəzifəsində çalışıb. Daha sonra Tirana, Afina, BudapeştRoma, LondonAfinadakı səfirliklərdə çalışıb. 1937-ci ildə Trakya manevrlərində iştirak edərək xarici nümayəndə heyətlərini müşayiət etdi. 1952-ci ildə təqaüdə çıxdı.

21 sentyabr 1959-cu ildə İstanbulda vəfat etmişdir.

Ədəbiyyatda yeri

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Ruşən Əşrəf Ünaydın türk ədəbiyyatına “ədəbi müsahibə” janrını gətirdi. O, 1917 və 1918-ci illərdə türk ədəbiyyatının tanınmış yazıçı, şair və ziyalıları ilə apardığı ədəbi müsahibələri 1918-ci ilin sonlarına doğru “Deyirlər ki” adı ilə kitab şəklində çap etdirdi. Bu əsəri ilə məşhurlaşan Ünaydın uzun illər “Deyirlər ki müəllifi” adı ilə tanınıb. Fəal iştirak etdiyi Qurtuluş Savaşı dövründə Atatürkə ən yaxın adamlardan biri kimi onun yazıları Qurtuluş Savaşı ədəbiyyatında mühüm yer tutmuşdur. O, Atatürkü və Tofiq Fikrəti ictimaiyyətə bir çox cəhətdən tanıtdı. Müəllif əsərlərini sadə dildə qələmə alıb.

Ruşən Əşrəf Ünaydın, Mustafa Kamal Atatürk ilə Ərtoğrul yaxtasında. (5 iyun 1928)
  • Deyirlər ki (1918)
  • Anafartalar komandiri Mustafa Kamalla müsahibə (1918)
  • Çanaqqalada döyüşənlər dedilər ki (1918)
  • Atatürkün xəstəliyi: Prof. Dr. Nihad Reşad Belger ilə müsahibə (1959)
  • Keçmiş günlər (1919)
  • Bosfor-Yaxından (1938)
  • Atatürk və Milli Həmrəylik (1954)
  • Atatürk həsrəti(1957)
  • Qalatasaray və Futbol (1957)

Milli mübarizə

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Müstəqillik yolunda (1922)

Nəsr poeziyası

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Damla Damla (1928)

  1. Краткая литературная энциклопедия (rus.). Москва: Советская энциклопедия, 1962.
  2. "Arxivlənmiş surət" (PDF). 2016-02-06 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-01-24.
  3. 1 2 "Arxivlənmiş surət" (PDF). 2022-09-30 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-01-24. (#first_missing_last)
  4. 1 2 https://archive.org/details/turk-dili-tetkik-cemiyeti-bulteni/Tu%CC%88rk%20Dili%20Tetkik%20Cemiyeti%20Bu%CC%88lteni%2001/page/n7/mode/2up?view=theater (#bare_url_missing_title).
  5. "Arxivlənmiş surət". 2019-02-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-01-27.