Səhra müşğülü

Səhra müşğülü
Falco naumanni
Erkək (sağda) və iki dişi fərd
Elmi təsnifat
Aləmi: Heyvanlar Yarımaləm: Eumetazoylar Bölmə: İkitərəflisimmetriyalılar Yarımbölmə: Sonağızlılar Tip: Xordalılar Yarımtip: Onurğalılar Sinif: Quşlar Yarımsinif: Yenidamaqlılar Dəstə: Qızılquşkimilər Fəsilə: Qızılquşlar Cins: Qızılquş Növ: Səhra müşğülü
Elmi adı
Falco naumanni Fleischer, 1818
Areal
Yalnız çoxalmaq üçün      İlboyu      miqrasiya
Vikinövlərdə sistematika Şəkil axtarışı ITIS   175646 NCBI   148594 PBDB   368997

Bozqırmuymulu qızılquş və ya Səhra muymulu (lat. Falco naumanni) – qızılquş cinsinə aid quş növü. Azərbaycanda təhlükədə olan quşlar siyahısına daxil edilmişdir.

Qısa təsviri

Kiçikboylu qızılquşlardan biridir. Erkəyin bel tərəfi qırmızımtıl-kərpic rənglidir (naxışsız), amma başı tünd-göydür. Quyruğunun ucunda köndələn qara zolaq var. Caynaqları ağımtıl-samanı rənglidir. Dişisi yaxın qohumu olan muymulu qızılquşa (“tinnunclus”) oxşayır, təbiətdə fərqləndirmək çətindir. Amma erkəyi aydın fərqlənir.

Yayılması

Avropa, Asiya və Şimal-Qərbi Afrikada yayılıb. Azərbaycanda düzənlik və dağətəyi rayonlarda məskunlaşıb: 17 ornitocoğrafi sahədən 13-də yayılıb. Azərbaycana nəsil vermək üçün gəlir, mart ayında gəlir, avqustda köçüb gedir. Yaşayış yeri və həyat tərzi: Yarğanlarda, qayalarda və əhalinin tikililərində örtülü və yarımörtülü şəraitdə nəsil verir. Quraq iqlimli açıq sahələri xoşlayır. Mayın axırlarında nəsil verməyə başlayır. Adətən koloniya əmələ gətirir, hər koloniyada 4-9, orta hesabla 5 yuva olur. Sonra dişi və erkək köməkləşib 28-29 gün kürt yatıb bala çıxarır, onları 33-34 gün yuvada bəsləyirlər. Hər yuvada orta hesabla 4 bala olur. İyul ayının axırlarında pərvaz balaları görünür. Yemini 65 % həşərat, 30 % siçanabənzər gəmiricilər təşkil edir. Əsas yırtıcısı ilanlardır.

Sayı

Yaşama yeri spesifik olduğu üçün geniş ərazinin konkret yerlərinə toplaşır, ona görə də çox görünür. 1950-ci illərə qədər yayıldığı sahələrdə çoxsaylı növ olub. Düzənlik sahələrdə suvarma şəbəkəsi genişləndikcə əsasən qışlaqlarda qalıb. Son 15-20 ildir ki, nadir quşa çevrilib. 1999-2000-ci illərdə aparılmış sayğıya görə 500 quş olub, 10 il sonra isə 270 quş qalıb. Azərbaycan kimi ölkədə əsas yemi həşərat olan kiçik quş üçün 135 cütün qalması azdır.

Azalma səbəbi

Xam torpaqların suvarma təsərrüfatı sahəsinə çevrilməsi, aqrar təsərrüfat sahələrində ziyanvericilərə qarşı kimyəvi mübarizə aparılması, yem obyektlərinin azalması və zəhərlənməsi.

Qorunması üçün qəbul edilmiş tədbirlər: Ovlanması qadağandır. İndiyə qədər faydalı fauna adı ilə qorunub. Naxçıvan MR-in Qırmızı kitabına daxil edilib. CİTES, Bern və Bonn konvensiyalarına daxildir. Qlobal miqyasda qorunur.

Qorunması üçün məsləhət görülmüş tədbirlər: Qorunmasına əhalinin daha geniş cəlb edilməsi, koloniyası yaxınlığın

Mənbə

• AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ QIRMIZI KİTABI FAUNA, II NƏŞR. 141səh, Bozqırmuymulu qızılquş. (2013)

Xarici keçidlər

• Lesser Kestrel breeding in a village in the south of France Arxivləşdirilib 2013-06-03 at the Wayback Machine
• Ageing and sexing (PDF) by Javier Blasco-Zumeta Arxivləşdirilib 2013-11-12 at the Wayback Machine