Sarı təhlükə

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin

Sarı təhlükə ing. yellow peril), "Çin təhdidi" (ing. China threat yaxud ing. Chinese danger) — ayrı -ayrı Asiya xalqlarından və dövlətlərindən, ilk növbədə ÇXR-dan potensial təcavüz qorxusu ilə əlaqəli anlayışlardır.

Konsepsiyanın tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Fransız publisisti Pol Lerua Bolye (1843-1916) ilk dəfə "Şərqin oyanışı" - Çin və xüsusilə Yaponiya kimi ölkələrin güclənməsi ilə bağlı narahatlığını ifadə etmişdir. Fransada yaranan bu termin, Almaniya, İngilis İmperatorluğu, ABŞ və Şərqdə geniş maraqları olan ölkələrin imperialist dairələrində daha geniş yayılmışdır. Bu ifadə Alman imperatoru II Vilhelm tərəfindən tez-tez istifadə edildiyindən Avropa ölkələrinin ictimai-siyasi lüğətinə daxil olur və ksenofobik, cinqoist bir məna qazanır.

Hal-hazırda bu termin "Asiya pələngləri"-nin və əsasən Çin Xalq Respublikasının inkişafı ilə əlaqədar olaraq yenidən istifadə olunmağa başlanıb.

XIX əsrin sonu - XX əsrin əvvəllərində Uzaq Şərq xalqlarına irqi nəzəriyyələr kontekstində "ağ"-lara qarşı duran "sarı"-lar kimi baxılmağa başlanıldı[1].

Tarixçi Viktor Dyatlov qeyd edir ki, XX əsrin əvvəllərində "sarı təhlükə" yəhudi sui -qəsd nəzəriyyəsi ilə birlikdə iki "böyük ksenofobiya" dan biri idi.Üstəlik, bu iki fobiya bir — dünya sui -qəsd nəzəriyyəsində birləşə bilər. Rusiyalı siyasətçi Vladimir Purişkeviç, yəhudilərin Rusiyanın gücünə xələl gətirmək üçün yaxınlaşan "sarı təhlükə" ilə mübarizəni qəsdən sabotaj etdiklərini söyləyir. Mixail Menşikov isə, yəhudiləri və çinliləri "iqtisadi parazitizm" və "Asiyanın bizə ağalıq etmək kimi qədim iddia" birləşdirdiyini bildirdi.

"Çin təhlükəsi"[redaktə | mənbəni redaktə et]

Hazırda "sarı təhlükə" sindromu Rusiyada aktuallaşır. Eyni zamanda, bu termin praktiki olaraq real istifadədən çıxır, "Çin ekspansiyası" termini daha çox istifadə olunur. Əgər XIX—XX əsrin əvvəllərində çinlilərə "sarı irq"-in nümayəndələri kimi baxılırdısa, bu günlərdə ÇXR tərəfindən həyata keçirilən və səfərbər edilmiş ekspansiya fikri geniş yayılmışdır. Ciddi hesablamalar və sərhəd xidmətlərinin məlumatları ilə təsdiqlənməyən təxminlərə görə, Rusiya Federasiyasına kütləvi qanunsuz köç etdikləri üçün Rusiyadakı Çinlilərin sayının yüz minlərdən, 5-6 milyona çatdığı güman edilir. Həmçinin 1990-cı illərin əvvəllərindən etibarən Uzaq Şərqdə çinlilərin kompakt məskunlaşma yerləri haqqında mif formalaşıb[2].

Rusiya Federasiyasında Çinlilərin sayının artması ilə ortaya çıxa biləcək potensial demoqrafik problemləri qiymətləndirərkən A. Xramçixin ÇXR hökumətinin artıq uğurlu "demoqrafik hücum" təcrübəsinə malik olduğunu nəzərə almağı tövsiyə edir: məsələn, 1953-cü ildə Sincan-Uyğur Muxtar Rayonunda çinlilərin payı 5% idi, 2010-cu illərdə isə 40%-ə yüksəldi[3]. Rusiya Federasiyasındakı Çinlilərin sayını qiymətləndirərkən, sərhədi (RF-ÇXR) qanunsuz keçənlər nəzərə alınmır. Üstəlik, Rusiya Federasiyasının Qazaxıstanla sərhədinə demək olar ki, nəzarət olunmur; Çinlilərin Qazaxıstana köçü ilə əlaqədar vəziyyət isə, Çinlilərin yalnız 5%-nin ora əmək müqaviləsi ilə gəlməsi ilə xarakterizə olunur.

Çinlilərin Rusiya Federasiyasına köçü ÇXR hökuməti üçün faydalıdır və o bunu stimullaşdırır, dəstəkləyir və təşkil edir. Heilongjiang əyalətinin Sosial Elmlər Akademiyasının prezidenti hesab edir ki, Rusiya milyonlarla çinli işçiyə ehtiyac duyur və Rusiya Federasiyasında bu cür miqrasiyanın həyata keçirilməsinə uyğun ictimai rəy yaratmaq üçün tədbirlər görülməlidir. Təsdiqlənməmiş məlumatlara görə, ÇXR hökuməti rus qadınları ilə evlənən miqrantlarına pul mükafatı ödəyir (uşaq doğulanda mükafat artırılır).

Alternativ bir fikir mövcuddur. Məsələn,[4]-də müəllif Rusiya-Çin münasibətlərində Rusiya Federasiyasının maraqlarının pozulmasını təhlil edir ([5]-də təsvir edilmişdir) və (ciddi mübahisə etmədən) bəzi problemlərə baxmayaraq strateji tərəfdaşlığın əlverişli perspektivlərə malik olduğu qənaətinə gəlir. Məqalədə demoqrafik ekspansiya məsələsindən bəhs edilmir.

Alternativ bir fikir mövcuddur[6]. Nikita Mixalkov bunu təklif olunan film ssenarisi planına daxil etməkdən imtina etdi, ancaq bu barədə televiziya şousunda ətraflı danışıb: az məskunlaşmış Uzaq Şərqin tədricən iqtisadi və demoqrafik inkişafı əvəzinə, ÇXR ordusunun bitişik əraziləri tez bir zamanda ələ keçirməsinə imkan verən şərait mövcuddur[7]. Onun Rusiya ordusunun Uzaq Şərqi müdafiə etmək qabiliyyətini aşağı qiymətləndirməsi mütəxəssisin rəyi ilə üst-üstə düşür[8]

2019-cu ildən etibarən Çində yüksək və sürətlə artan əmək haqqı, həyat səviyyəsi, daha yaxşı investisiya mühiti, həm işçilər, həm də işəgötürənlər üçün daha yaxşı iqtisadi göstərici və imkanlar səbəbindən Rusiyada "Çin təhlükəsi" ehtimalı azdır. Önümüzdəki illərdə, Rusiyadan daha çox Çin üçün, Şərqi Avropa ölkələrindən və xüsusən Rusiyadan iqtisadi səbəblərə görə əhalinin getdikcə daha çox immiqrasiyası təhlükəsi artacaq, necə ki, Rusiya vətəndaşlarının artıq Yaponiya, Cənubi Koreya, Honq Konq, Tayvan, Sinqapur, Malayziya kimi digər Asiya ölkələrinə iqtisadi miqrasiyası artmağa başlayıb[9][10][11][12][13][14][15].

Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ Гузей Яна Сергеевна «ЖЕЛТАЯ ОПАСНОСТЬ»: ПРЕДСТАВЛЕНИЯ ОБ УГРОЗЕ С ВОСТОКА В РОССИЙСКОЙ ИМПЕРИИ В КОНЦЕ XIX — НАЧАЛЕ XX В. диссертация на соискание ученой степени кандидата исторических наук
  2. ↑ Виктор ДЯТЛОВ. «Граждане ближнего зарубежья» и другие… Arxivləşdirilib 2018-05-28 at the Wayback Machine. «Дружба Народов» 2011, № 4.
  3. ↑ Александр Храмчихин. Глава III. Проблема китайской миграции на территорию России в аспекте расширения жизненного пространства Китая // Дракон проснулся? : внутренние проблемы Китая как источник китайской угрозы для России (#bad_url) (PDF) (2 изд 500 nüs.). Москва: Издательство "Ключ-С". 2015. 43–53. ISBN 978-5-906751-22-5.
  4. ↑ Цзяньин Чжоу. "Опять алармизм?" (rus). Россия и АТР. 2007; № 3 (октябрь); с.173-177;. 2022-08-12 tarixində arxivləşdirilib.
  5. ↑ Галенович, Юрий Михайлович. Россия - Китай - Америка. От соперничества к гармонии интересов?. Размышления историка. Москва: Русская панорама. 2006. ISBN 5-93165-113-6.
  6. ↑ TVNATO. "Война - Китай vs Россия кто победит?". 16 мая 2012 г. 2022-09-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-04-30.
  7. ↑ Михалков, Никита. "Россиянам настойчиво внушают чувство вины; передача "Бесогон TV"" (rus). Москва: Телекомпания "Россия 24", официальный канал ВГТРК на Youtube. 11.06.2016. 2016-06-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-10-16. сценарий: "Каким может быть 22 июня 2.0". www.snob.ru (rus). 21 June 2013. 2018-06-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-11-21. (#redundant_parameters)
  8. ↑ Александр Анатольевич Храмчихин. "А на все про все – всего 85 бригад постоянной боевой готовности" (rus). Независимое военное обозрение (Независимая газета). 16.10.2009. 2019-09-01 tarixində arxivləşdirilib.
  9. ↑ "Китайцы сейчас обошли русских и некоторые европейские страны. Они живут дольше, и они богаче | Общество | ИноСМИ - Все, что достойно перевода". 2020-09-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-16.
  10. ↑ "Россия — сырьевой придаток Китая: почему мы стали беднее жителей Поднебесной - МК". 2020-09-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-16.
  11. ↑ "КНР ликвидирует проблему сельской бедности / Экономика / Независимая газета". 2020-10-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-16.
  12. ↑ "Russia Quality Of Life Indicators Worse Than China's". 2022-07-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-16.
  13. ↑ "Should Russians Be Wary of Chinese Bearing Gifts? – RIDDLE Russia". 2022-01-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-16.
  14. ↑ "A new wave of Russian emigrants heads to China - Russia Beyond". 2022-07-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-16.
  15. ↑ "Opinions about the inevitability of a Sino-Russian conflict are overblown". 2021-08-16 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-16.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Sarı_təhlükə&oldid=7014299"