Senzura

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Senzuranın emblemi

Senzura (lat. cencura) — nitqin, ictimai kommunikasiyanın və ya digər məlumatların gizlədilməsi. Bu, sözügedən materialın etiraz edilə bilən, zərərli, həssas və ya "uyğunsuz" hesab edilməsi əsasında tətbiq edilə bilər.[1][2][3] Senzura hökumətlər, özəl qurumlar və digər nəzarət orqanları tərəfindən tətbiq oluna bilər.

Hökumətlər və özəl təşkilatlar senzura ilə məşğul ola bilər. Digər qruplar və ya qurumlar senzura təklifi verə və tətbiq olunması üçün müraciət edə bilər. Müəllif və ya digər yaradıcı şəxs öz əsərlərinə və ya nitqinə senzura tətbiq etdikdə, bu, avtosenzura adlanır. Ümumi senzura, milli təhlükəsizlik də daxil olmaqla müxtəlif iddia edilən səbəblərə görə əxlaqsızlığa, pornoqrafiyaya, nifrət məzmunlu nitqlərə nəzarət etmək, uşaqları və ya digər həssas qrupları qorumaq, siyasi və ya dini baxışları təşviq etmək və ya məhdudlaşdırmaq və böhtanların qarşısını almaq üçün nitqlər, kitablar, musiqilər, filmlər və digər incəsənət növləri, mətbuat, radio, televiziya və internet daxil olmaqla müxtəlif media vasitələrində tətbiq olunur.

Birbaşa senzura növündən, yerindən və məzmunundan asılı olaraq qanuni ola və ya olmaya bilər. Bir çox ölkələr qanunla senzuraya qarşı güclü müdafiə təmin edir, lakin bu müdafiələrin heç biri mütləq deyil və tez-tez nəyin senzuraya məruz qala biləcəyini və edilə bilməyəcəyini müəyyən etmək üçün ziddiyyətli hüquqların tarazlaşdırılmasının zərurət olduğu iddiası irəli sürülür. Avtosenzuraya qarşı heç bir qanun yoxdur.

Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Eramızdan əvvəl 399-cu ildə yunan filosofu Sokrat, Afina dövlətinin onun fəlsəfi təlimlərinə senzura tətbiq etmək cəhdlərinə qarşı durarkən, afinalı gənclərin korrupsiyası ilə bağlı girov ittihamları ilə ittiham edildi və badyan içərək ölümə məhkum edildi.

Sokratın ittiham edilməsinin təfərrüatları Platon tərəfindən belə qeyd olunur: E.ə. 399-cu ildə Sokrat Afina gənclərinin şüurunu korlamaqda və dinsizlikdə[4] təqsirli bilindi[5] və ölüm cəzasına məhkum edildi.[6][7][8]

Sokratın tələbəsi Platonun demokratiyanın mövcudluğuna qarşı çıxan "Dövlət" adlı essesində senzuranı müdafiə etdiyi deyilir. Platondan fərqli olaraq, yunan dramaturqu Evripid (e.ə. 480–406) azad doğulmuş kişilərin həqiqi azadlığını, o cümlədən sərbəst ifadə hüququnu müdafiə edirdi. 1766-cı ildə İsveç qanunla senzuranı ləğv edən ilk ölkə oldu.[9]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. "censorship noun". Merriam-Webster. 15 November 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 January 2019.
  2. "cen·sor·ship". The American Heritage Dictionary of the English Language. 31 January 2019 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 January 2019.
  3. "Definition of censorship in English". Oxford Dictionaries. Oxford University Press. September 26, 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 January 2019.
  4. Plato. Apology, 24–27.
  5. M. F. Burnyeat (1997), The Impiety of Socrates Arxivləşdirilib 2017-12-01 at the Wayback Machine Mathesis publications; Ancient Philosophy 17 Accessed November 23, 2017
  6. Warren, J. "Socratic suicide". J Hell Stud. 121. 2001: 91–106. doi:10.2307/631830. JSTOR 631830. PMID 19681231.
  7. Linder, Doug (2002). "The Trial of Socrates" Arxivləşdirilib 2017-11-08 at the Wayback Machine. University of Missouri–Kansas City School of Law. Retrieved September 12, 2013.
  8. "Socrates (Greek philosopher)" Arxivləşdirilib 2015-04-29 at the Wayback Machine. Encyclopædia Britannica. Retrieved September 12, 2013.
  9. "The Long History of Censorship" Arxivləşdirilib 2014-06-27 at the Wayback Machine, Mette Newth, Beacon for Freedom of Expression (Norway), 2010

Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]