Seolitləşmiş kül tufu, trass yataq və təzahürləri
Aşkar edilməsi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Qazax çökəkliyi daxilində son vaxtlar bir neçə kül tufu və trass yataq və təzahürləri aşkar olunmuşdur. Onlardan bir neçəsində kəşfiyyat işləri aparılmış və ehtiyatları hesablanmışdır[1].
İstifadəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Seolitləşmiş tuflar və trass xammalı ilk növbədə sement istehsalında aktiv əlavə kimi istifadə olunur. Lakin son zamanlar kül tuflarının başqa daha mühüm tətbiq sahəsi aşkar olunmuşdur. Aparılan tədqiqatlar nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, kül tufları güclü seolitləşməyə məruz qalmışdır. Onların tərkibində böyük miqdarda seolit mineralı olan qlinoptilolit çox əhəmiyyətli xüsusiyyətlərə malikdir. O torpağa əlavə edildikdə torpağın məhsuldarlığı artır, heyvan və quşların yeminə qatıldıqda isə onların inkişafına yüksək təsir göstərir. Suyun və spirtin kənar qarışıqlardan təmizlənməsində və digər məqsədlər üçün xalq təsərrüfatının müxtəlif sahələrində geniş istifadə olunur. Seolitləşmiş kül tuflarının ən böyük yatağı, Ağdağ dağından şimal, şimal-şərqdə yerləşən Aydağ yatağıdır. Bu yataqda dəqiq kəşfiyyat işləri aparılmış və B+C1+C2 kateqoriyaları üzrə ehtiyatı 12,6 mln. ton hesablanmışdır. Seolit kül tufları əsasən Üst Santon və Kampan çöküntüləri ilə növbələşərək bu çöküntülər arasında uyğun lay-linzalar əmələ gətirilirlər. Həm kül tuflarının özü, həm də sementləşmə prosesi Üst Santon dövründə intensiv fəaliyyətdə olmuş və Kampan dövründə də davam etmiş vulkanik proseslərin məhsuludur.
Aparılan tədqiqatlar göstərmişdir ki, seolitləşmə prosesi təkcə kül tuflarında deyil, həm də "trass" adlandırılan turş tərkibli xırda qırıntılı litoklastik tuflarda da getmişdir. Odur ki, belə hesab etmək olar ki, trasslar seolit xammalı kimi öyrənilə bilər. Qazax rayonu ərazisində və eləcə də onun cinahlarında Aydağ yatağından başqa Qaymaqlı, Kəmərli, Tatlı, Koroğlu və s. seolitləşmiş kül tufu və trass təzahür və yataqları məlumdur[1].