Sirkə turşusu
| Sirkə turşusu | |
 |
|
 |
|
| Ümumi | |
|---|---|
| Kimyəvi formulu | CH3COOH |
| Molyar kütlə | 60,05 q/mol |
| Fiziki xassələri | |
| Sıxlıq | 1,0492 q/sm³ |
| Termik xüsusiyyətlər | |
| Ərimə nöqtəsi | 16,75 °S |
| Qaynama nöqtəsi | 118,1 °S |
| Təsnifatı | |
| CAS -da qeyd. nöm. | 64-19-7 |
| SMILES | CC(=O)O |
Sirkə turşusu (CH3COOH) — doymuş birəsaslı karbon turşusudur. Orqanik birləşmədir. Formiatdır. Suda yaxşı həll olur. Zəif turşudur. Sənayedə həm sintetik, həm də bioloji yolla alınır. Digər adı "Etan turşusu"dur.
Təmiz Sirkə turşusu rəngsiz maye şəklində olur. Dadı turşu dadını verir. Təqribən 16,7 ° С temperaturundan aşağı temperaturda donur. Sirkə turşusu korroziya əmələ gətirir. İnsan orqanizm üçün çox zərərlidir. Onun iyi göz və burun hissəsini qıcıqlandırır. Sirkə turşusu doymuş birəsaslı karbon turşudur. Doymuş birəsaslı karbon turşuların homoloqları sırasında Qarışqa turşusundan sonra gələn ikinci nümayəndədir. Əsasən, sirkə turşusundan müxtəlif içkilər üçün hazırlanan şüşələrin istehsalatında, Sellülozanın asetatının istehsalatında istifadə edilir.
Hər il dünyada təxminın 6,5 milyon Sirkə turşusu istehsal edilir. İstehsal olunmuş Sirkə turşusu "Asetatlar" adlanır.
Mündəricat
Tarixi[redaktə]
Sirkə haqqında məlumatlar insanlara çox qədimdən məlumdur. Ümumiyyətlə, sirkə şərabın fermentasiyasıdır. Sirkə turşusu haqqında ilk məlumatlar e.ə.III əsrdə yaranmışdır. İlk dəfə Sirkə turşusunun metallara təsirini yunan alimi Teofrast izah etmişdir. Sirkə turşusunu ilk dəfə distillə üsulu ilə ərəb alimi Cabir ibn Həyyan sintez etmişdir. 1847-ci ildə isə Alman alimi Adolf Kolbe Sirkə turşusunu qeyri-üzvi birləşmələrdən almışdır. XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəlində Sirkə turşusunun əsas istehsalçısı Almaniya idi.
Fiziki xassələri[redaktə]
Sirkə turşusu rəngsiz mayedir. Hidroskopikdir. Suda yaxşı həll olur. Su onun tərkibində olan zaman Sirkə turşusu kimyəvi xassələrini dəyişir. Müxtəlif məhlullara və qazlara birləşir. HF, HCl, HBr, HI və s. kimi qeyri-üzvi birləşmələrə birləşə bilir. Sirkə turşusu Tsiklik və Xətti formada olur. Sirkə turşusu buza çevrilə bilir.
Sirkənin meydana gətirdiyi turşulu mühit, qidaların pozulmasına səbəb olacaq mikroorqanizmlərin çoxunun böyüməsinin qarşısını alır. Buna görə turşulama tərəvəzlərin ömrünü uzatmaq üçün təsirli bir üsuldur.
Sənaye[redaktə]
Sənayedə Sirkə turşusunun geniş bir istifadə sahəsi vardır, çoxu birləşmələrin kimyəvi istehsalında xammal kimi istifadə edilir. Ən əhəmiyyətli istifadəsi "vinil asetat" istehsalıdır və bundan əldə edilən "polivinil asetat" taxta yapışqan olaraq istifadə edilir. Bunu asetik anhidrit və asetik ester istehsalında izlənir. Sirkə istehsalında istifadəsi nisbətən əhəmiyyətli sayılmır. Asetik turşunun bir başqa əhəmiyyətli istifadəsi həll edici olmasıdır. Bir sıra plastiklərin istehsalatında istifadə edilən tereftalik turşu istehsalında asetik turşu həll edici olaraq istifadə edilir, bu istifadə asetik turşunun bütün istifadəsinin% 5-10 faizini meydana gətirir. Asetitk turşu qida sənayesindən tampon xüsusiyyətindən ötəri E260 adıyla bir qatqı maddəsi kimi istifadə edilir.
Sirkə turşusunun törəmələrinin də müxtəlif istifadələri vardır. Məsələn: Sodium asetat, toxuma sənayesində və qida qatqı maddəsi olaraq (E262) istifadə edilir. Sellüloza asetat, foto filmi istehsalında istifadə olunur.
Asetik turşusunun zəif bir turşu olması onun xüsusilə ev içində təmizləmə məqsədiylə istifadə səbəbidir. Seyrək quruluşlu asetik turşu şüşə və digər parlaq səthlərdəki a təmizləməkdə istifadə edilə bilər.
Təsiri[redaktə]
Sirkə turşusu dərini yandırır, gözə qalıcı zərər verir və dəridə qabarcıqlar meydana gəlməsinə səbəb olur. Təsirləri bir neçə saat sonra hiss edilir. Bu təsirlərdən qorunmaq üçün nitril qoruma əlcəkləri geyilir (lateks əlcəklər qorunmanı təmin etmir). Sirkə turşusu 39 ° C üzərində tutuşa bilir, havayla partlayıcı qarışıqlar meydana gətirə bilər.
25 faizdən daha sıx Sirkə turşusu, iti qoxusu və yandırıcı buxarları olduğuna görə laboratoriyada istifadə edilməsi çətindir. Sirkə turşusu insan və heyvanlar üçün zərərlidir. Həzm sisteminə ciddi ziyan verə bilir.
Xarici keçidlər[redaktə]
