Tetraçalan
Tetraçalan | |||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
![]() | |||||||||||||||||||||||||||
Elmi təsnifat | |||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||
Elmi adı | |||||||||||||||||||||||||||
Accipiter gentilis (Linnaeus, 1758) | |||||||||||||||||||||||||||
Areal | |||||||||||||||||||||||||||
![]() sarı:çoxalma yaşıl:ilboyu göy:qışlama. |
|||||||||||||||||||||||||||
|
Tetraçalan (lat. Accipiter gentilis) - əsl qırğı cinsinə aid heyvan növü. Azərbaycanda təhlükədə olan quşlar siyahısına daxil edilmişdir.[1] Bəzən Quzuqapan və Şahbaz da adlanır.
Mündəricat
Kateqoriya və statusu[redaktə | əsas redaktə]
(III - VU). Həssas, sayı azalmaqda olan növdür.
Qısa təsviri[redaktə | əsas redaktə]
Qarğadan iridir. Bel tərəfi qonur-boz, qarın tərəfi isə açıq rənglidir və üzərində nazik köndələn tünd zolaqlar var. Gözləri və ayaqları sarıdır .
Yayılması[redaktə | əsas redaktə]
Arealı genişdir: Avropa, Asiya, Şimal-Qərbi Afrika, Madaqaskar, Şimali Amerika. Azərbaycanda Talış və Şərqi Qafqaz dağ meşələrində yayılıb .
Yaşayış yeri və həyat tərzi[redaktə | əsas redaktə]
Hündür ağaclardan ibarət meşə quşudur. Daimi cütləri olur. Hər cüt yuva sahəsi seçir, oraya qonşu cütləri buraxmır. Hündür ağacda (10-15 m) yuva tikir. Şam ağacını xoşlayır. Berkut qartal (Aquila chrisaetus) kimi güclü yırtıcının yuvasını zəbt edə bilir. Eyni cütün sahəsində 2-3 yuva olur, hər il birində nəsil verir. Aprelin axırlarında 2-3 ədəd yaşıl çalarlı ağ yumurta verir. Dişi quş 32 gün kürt yatır, erkək onu yemləyir. Yem üçün yuvasından 5-6 km uzağa qədər uça bilir. Kannibalizmi güclüdür. Avqust ayında hər yuvada 1-2 bala pərvazlanır.
Sayı[redaktə | əsas redaktə]
XX əsrə qədər adi saylı olub. XX əsrdə azalmağa başlayıb. 1950-ci illərdən sonra populyasiyasının sıxlığı azalıb nadir olub. XXI əsrin əvvəlində 55 cüt idi, indi isə 25 cütdən çox deyil. Son 10 ildə 36,4 % azalıb.
Məhdudlaşdırıcı amillər[redaktə | əsas redaktə]
Zərərli yırtıcı hesab edilib ovlanması, ovçu quş kimi istifadə etmək üçün balalarının yuvadan götürülüb ələ öyrədilməsi, meşələrin qırılması, yem bazasının zəifləməsi və zəhərlənməsi, səs-küyün çoxalması.
Qorunması üçün qəbul edilmiş tədbirlər[redaktə | əsas redaktə]
Ovlanması qadağandır. Beynəlxalq ticarəti yasaqdır, Zaqatala və İlisu Dövlət Təbiət Qoruqlarında, Hirkan, Altıağac, Şahdağ və Göy-göl Milli Parklarında nəzarət altında saxlanılır. Azərbaycan Respublikasının və Naxçıvan MR-in Qırmızı kitablarına daxil edilib. CİTES, Bern və Bonn konvensiyalarına daxildir.
Qorunması üçün məsləhət görülmüş tədbirlər[redaktə | əsas redaktə]
Yem bazasının qorunub saxlanılması, yuva sahəsindən ağac kəsilməsinin qarşısının alınması.
İstinadlar[redaktə | əsas redaktə]
Mənbə[redaktə | əsas redaktə]
- Mustafayev Q.T., Sadıqova N.A. Azərbaycanın quşları. Bakı, “Çaşıoğlu”, 2005, s. 134-135;
- Mustafayev Q.T., İsmayılova T.R. İsmayıllı Qoruğunun quşları. Bakı, “Nasir”, 2006, s. 119-120 ;
- Mustafayev Q.T., Sadıqova N.A. və b. Azərbaycanın qızılquşkimiləri və Qırmızı kitab // “Biologiyada elmi nailiyyətlər” mövzusunda Respub. elmi konf. mat-rı., Bakı, BDU, 2009, s. 290-292.
4. Azərbaycan Respublikasının "Qırmızı Kitab"ı (II nəşr). Quşlar bölməsi.