Tikanlı kəvər

Tikanlı kəvər
Tikanlı kəvər
Elmi təsnifat
	Domen: Eukariotlar Ranqsız: Diaphoretickes Ranqsız: Archaeplastida Aləm: Bitkilər Klad: Streptophyta Klad: Embryophytes Klad: Polysporangiophytes Klad: Tracheophytes Klad: Toxumlu bitkilər Klad: Çiçəkli bitkilər Klad: Eudicots Klad: Core eudicots Klad: Superrosids Klad: Rosids Klad: Malvids Dəstə: Brassicales Fəsilə: Kəvərkimilər Cins: Kəvər Növ: Tikanlı kəvər
Beynəlxalq elmi adı
	Capparis spinosa L., 1753;
ITIS	505885
NCBI	65558
EOL	590839

Tikanlı kəvər (lat. Capparis spinosa) — kəvərkimilər fəsiləsindən bitki növü. Azərbaycanda tikanlı kəvər ancaq yabanı növü halda yayılmışdır. Yarımkol bitki olub, 2 m-ə qədər uzunluqda budaqları var. Yarpağı girdə-yumurtavarı, yaxud ellipsvarı olub, saplaqlıdır. Çiçəkləri iri, rəngli ağ olub, tək-tək halda yarpaqların qultuğunda yerləşir. Meyvəsi giləmeyvəyə bənzəyən qutucuqdan ibarətdir. Toxumları kürəvarıdır, tünd-qonur rənglidir, təqribən qaraya çalır. Bitki may-iyul aylarında çiçəkləyir, meyvələri avqustda yetişir. Azərbaycanda kəvər Samur – Dəvəçi ovalıqlarında, Abşeronda, Kür – Araz çayları ovalıqlarında, Lənkəran və Naxçıvanın dağ ətəyi sahələrində yayılmışdır. Xüsusən, qeyd edilən rayonların ovalıqlarında, aşağı dağ qurşağında, yarımsəhralıq yerlərdə ehtiyatı daha çoxdur.

Kəvərin çiçəklərinin qönçə dövründə onda 100 – 150 mq % C vitamini, 0,32 % rutin, 21 – 28 % azotlu maddələr, 4- 5 % piyli maddələr olur. Toxumlarında 25 – 30 % piyli yağ vardır ki, bu da tərkib etibarilə 12 – 13 % doymuş yağ turşularından, 22 – 24 % olein, 33 – 51 % linol turşularının qliseridlərindən ibarətdir.

Təbii yayılması[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yabanı halda Aralıq dənizi sahillərində, Cənubi Avropada, Qafqazda, Orta asiyada, Pakistanda və Hindistanda yayılmışdır.

Botaniki təsviri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Çoxillik yarımkol bitkidir.Oduncaqlı əsas gövdədən hər tərəfə sürünən, uzunluğu 2 m-dək olan budaqları çıxır. Çoxsaylı kiçik yarpaqlarıyumru və ya ellipsvari formalı, ucu biz, qısa saplaqda yerləşir, saplaqların bünövrəsində iynə kimi yalançı zoğları vardır. Çiçəkləri tək, iri(diametri 5-8 sm), ağ bəzən sarımtıl və ya çəhrayı çalarlıdır. May-iyunda, bəzən iki dəfə(sentyabr-oktyabrda)çiçəkləyir. Meyvələri uzunsov-oval, ətli, giləmeyvə şəkilli, uzunluğu 2 sm-dək, yaşıl rənglidir. Yetişdikdə içəri tərəfdən çoxsaylı, qonur toxumları, burulan dörd laylarla açılır. Kökü qalın, güclüdür.

Ekologiyası[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yaxşı drenajlı, günəşli yerdə, pH 6, 3-8, 3 olan quru torpaqlarda bitir. Qışda temperaturu +10 °C-dən aşaği olmayan rayonlarda becərilməsi məsləhətdir.

Azərbaycanda yayılması[redaktə | mənbəni redaktə et]

Böyük və Kiçik Qafqazda, Abşeronda, Şamaxıda, Naxçıvanda, Sumqayıtda, Xızıda və s. rayonlarda bitir.

İstifadəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qabığının həlimi iştah artıran və mədənin fəaliyyətini yaxşılaşdıran ədviyyat kimi istifadə edilir. Köklərin hər qabığı diş ağrısında çeynənir və irinli yaralarda istifadə olunur. Kaperslərin meyvələrində steroid saponinlər, alkaloidlər, karbohidratlar (32, 9%), askorbin turşusu(150 mq %-dək) və yağ(3, 75%);küklərin qabığında-staxidrin alkaloidi vardır.