Torpaq vergisi

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç

Torpaq vergisi — torpaq sahibləri və istifadəçiləri tərəfindən ödənilən bir vergi növüdür. Bu vergi əsasən torpaq sahələrinin ölçüsünə, istifadə məqsədinə və yerləşdiyi yerə görə hesablanır. Azərbaycan Respublikasında torpaq vergisi Vergi Məcəlləsi ilə tənzimlənir.[1] Vergi məbləği kənd təsərrüfatı və qeyri-kənd təsərrüfatı torpaqları üçün fərqli hesablanır.

Kənd təsərrüfatı torpaqları[2]:

  • Vergi, hər hektar üçün müəyyən edilmiş sabit dərəcələrə əsasən hesablanır.
  • Dərəcələr torpağın kateqoriyasına və məhsuldarlıq potensialına görə dəyişir.

Qeyri-kənd təsərrüfatı torpaqları[3]:

  • Torpaq sahəsinin sahəsinə (kvadrat metrə) əsasən müəyyən olunur.
  • Dərəcə torpağın şəhər, qəsəbə, kənd və ya başqa bir zonada yerləşməsinə görə dəyişir

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Torpaq vergisinin tarixi geniş kontekstdə müxtəlif ölkələrdə torpaqdan istifadənin iqtisadi və sosial idarə edilməsini təşkil edən qədim sistemlərə qədər gedib çıxır.[4] Bu vergi növü, əsasən, torpağın iqtisadi dəyərindən, onun sahiblik və istifadə formasından gəlir əldə etmək məqsədini daşıyır.[5] Torpaq vergisinin tarixi birbaşa iqtisadi, sosial və idarəetmə sistemlərinin inkişafı ilə bağlıdır və cəmiyyətin strukturuna görə dəyişiklik göstərmişdir.

Qədim dövrlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Misir və Mesopotamiya — ilk torpaq vergilərindən biri bu ərazilərdə tətbiq edilmişdir. Fironlar və ya şahlar torpağı idarə edənlərdən məhsulun bir hissəsini vergi kimi alırdılar.[6]
  • Roma imperiyası — torpaq vergisi burada "tributum soli" adlanırdı və torpaq sahibləri tərəfindən ödənilirdi. Bu vergi dövlət xəzinəsinin əsas gəlir mənbələrindən biri idi.[7]

Orta əsr

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Feodal dövründə torpaq əsas iqtisadi resurs idi. Vergilər kəndlilər tərəfindən torpağın sahibinə (feodala) ödənilirdi. Şərqdə, məsələn, Osmanlı İmperiyasında, torpaqdan istifadə edənlər "öşür" və "xərac" kimi vergilər ödəyirdi.[8]

Müasir dövr

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Torpaq vergisi sistemlərinin müasirləşdirilməsi, xüsusilə XVIII — XIX əsrlərdə sənaye inqilabından sonra başladı.[9] Avropada torpaq vergisi iqtisadiyyatın inkişafı ilə daha rasionallaşdırılmış bir forma aldı. Torpağın sahəsi, məhsuldarlığı və istifadəsi əsasında hesablanmağa başladı. XX əsrdə bir çox ölkələrdə torpaq vergisi torpaq mülkiyyətçilərindən dövlətə gəlir toplamaq məqsədilə tətbiq olundu.[10]

Azərbaycanda torpaq vergisi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Sovet İttifaqında fərdi mülkiyyət məhdud olduğu üçün torpaq vergisi anlayışı fərqli şəkildə tətbiq edilirdi. Dövlət torpağı idarə edir, istifadəçilərdən məhsul və ya əmək şəklində "vergi" alırdı. Azərbaycanın 1991-ci ildə müstəqillik qazanmasından sonra torpaq islahatları həyata keçirildi. [11]1996-cı ildə qəbul edilmiş "Torpaq Məcəlləsi" və ardınca Vergi Məcəlləsi ilə torpaq vergisinin hüquqi əsasları təsbit edildi. Azərbaycanda torpaq vergisi hüquqi və fiziki şəxslərdən torpağın kateqoriyası və istifadəsinə görə Vergi Məcəlləsinə uyğun olaraq toplanır.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Webb, Merryn. "How a levy based on location values could be the perfect tax". Financial Times. 27 September 2013. 10 December 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 April 2020.
  2. ↑ Joseph, Stiglitz. "The Origins of Inequality, And Policies to Contain It" (PDF). National Tax Journal. June 2015, 68 (2). 2015: 425–448.
  3. ↑ Possible reforms of real estate taxation: criteria for successful policies (Hesabat). Occasional Papers. Brussels: European Commission, Directorate-General for Economic and Financial Affairs. 2012. ISBN 978-92-79-22920-6.
  4. ↑ Binswanger-Mkhize, Hans P; Bourguignon, Camille; Brink, Rogier van den. Binswanger-Mkhize, Hans P.; Bourguignon, Camille; Van Den Brink, Rogier (redaktorlar ). Agricultural Land Redistribution: Toward Greater Consensus. World Bank. 2009. doi:10.1596/978-0-8213-7627-0. ISBN 978-0-8213-7627-0. A land tax is considered a progressive tax in that wealthy landowners normally should be paying relatively more than poorer landowners and tenants. Conversely, a tax on buildings can be said to be regressive, falling heavily on tenants who generally are poorer than the landlords
  5. ↑ Papers of the Manchester Literary Club, Volume 33. Manchester Literary Club. 2012. səh. 503. ISBN 978-1-176-12707-4. İstifadə tarixi: 25 May 2015.
  6. ↑ Durant, Will; Durant, Ariel. The Story of Civilization, Volume 1: The Ancient World (ingilis). New York: Simon and Schuster. 1942. səh. 684. ISBN 978-1-5051-0566-7.
  7. ↑ Muller, Charles. "Mencius (Selections)". İstifadə tarixi: 25 May 2015.
  8. ↑ Lapidge, Michael; Godden, Malcolm; Keynes, Simon. Anglo-Saxon England. Cambridge University Press. 4 March 1999. ISBN 978-0-521-62243-1.
  9. ↑ Fonseca, Gonçalo L. "The Physiocrats". The History of Economic Thought Website. 27 February 2009 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 March 2009.
  10. ↑ Fraenckel, Axel. "The Physiocrats and Henry George". 4th International Conference of the International Union for Land Value Taxation and Free Trade. The School of Cooperative Individualism. 1929. 6 September 2008 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 July 2008.
  11. ↑ Steiner, Philippe, Physiocracy and French Pre-classical Political Economy // Biddle, Jeff E; Davis, Jon B; Samuels, Warren J. (redaktorlar ), A Companion to the History of Economic Thought, Malden, MA, USA: Blackwell Publishing Ltd, 2003, 61–77, doi:10.1002/9780470999059.ch5, ISBN 9780470999059, İstifadə tarixi: 28 December 2021

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Vikisitatda Torpaq vergisi ilə əlaqədar sitatlar var.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Torpaq_vergisi&oldid=7858719"