İran meliyası

Vikipediya, azad ensiklopediya
(Tossendan meliyası səhifəsindən istiqamətləndirilmişdir)
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
İran meliyası
Elmi təsnifat
Beynəlxalq elmi adı
Melia azedarach

Melia azedarach (lat. Melia azedarach) – meliekimilər fəsiləsinin melia cinsinə aid bitki növü.

Sinonimləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Azedara speciosa Raf.
  • Azedarach commelinii Medik.
  • Azedarach deleteria Medik.
  • Azedarach fraxinifolia Moench
  • Azedarach odoratum Noronha
  • Azedarach sempervirens Kuntze
    • Azedarach sempervirens var. glabrior (C.DC.) Kuntze
    • Azedarach sempervirens f. incisodentata Kuntze
    • Azedarach sempervirens f. longifoliola Kuntze
    • Azedarach sempervirens f. subdentata Kuntze
  • Melia angustifolia Schumach. & Thonn.
  • Melia australis Sweet [Invalid]
    • Melia azedarach var. glabrior C.DC.
    • Melia azedarach var. intermedia (Makino) Makino
    • Melia azedarach var. subtripinnata Miq.
    • Melia azedarach var. toosendan (Siebold & Zucc.) Makino
  • Melia birmanica Kurz
  • Melia bukayun Royle [Invalid]
  • Melia cochinchinensis M.Roem.
  • Melia commelini Medik. ex Steud. [Invalid]
  • Melia composita Benth.
  • Melia dubia Cav.
  • Melia florida Salisb.
  • Melia japonica G.Don
    • Melia japonica var. semperflorens Makino
  • Melia orientalis M.Roem.
  • Melia sambucina Blume
  • Melia sempervirens Sw.
  • Melia toosendan Siebold & Zucc.[2]

Təbii yayılması[redaktə | mənbəni redaktə et]

Təbii halda Şərqi Himalayda yayılmışdır.

Təsviri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Hündürlüyü 15 m, gövdəsinin diametri 40 sm-ə qədər olan, qamətli, olduqca dekorativ ağacdır. Cavan budaqları qırmızımtıl-qəhvəyi, gövdəsi qonur və ya boz rəngdə olub, qırışıqlıdır. Yarpaqları 20-40 sm uzunluqda, ikişər və ya üçşər lələkvaridir. Yarpaqcıqları 2-6 sm uzunluqda, 3-9 ədəd olub, yumurtavari, oval və ya uzunsov-ellipsvari, itiucludur. Kənarları əksərən dişli və ya tam, üzəri çılpaqdır. Çiçəkləri süpürgələrlə toplanaraq açıq bənövşəyi rəngdə olub, ətirlidir. Kasayarpaqları üçbucaq, yumurtavarı, aşağıda bitişikdir. Ləçəkləri 5, sərbəst, neştər formalı, 10 mm-ə qədər uzunluqdadır. Erkək çiçəkləri altdan bitişik olub, 8–9 mm uzunluqdadır. Ucdan sapşəkilli dilimə malikdir. Sütuncuğu 5 mm uzunluqdadır. Meyvəsi ətli çəyirdək, 15 mm diametrə malikdir.

Ekologiyası[redaktə | mənbəni redaktə et]

May-iyun aylarında çiçəkləyir, meyvələri oktyabrda yetişir və bütün qışı ağacda qalır.

Azərbaycanda yayılması[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bakı şəhərin, Abşeron yarımadası və bir çox yaşayış məntəqələrinin yaşıllıqlarında geniş istifadə edilir. Azərbaycanda bir neçə forması vardır: f. umbraculifera (Rnox) Rehd. (var. umbraculiformis Beckm.) enli, çox sıx, yarımşarşəkilli çətirə malikdir. Bu forma Azərbaycanda Kür-Araz düzənliyində və Abşeronda geniş yayılmışdır. f. floribunda Morr. (M. floribunda Cors.) tez açan, çoxçiçəkli formaya mədəni halda yaşıllaşdırmada təsadüf olunur.

İstifadəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Oduncağın bərkliyi və açıq qırmızı rənginə görə qiymətlidir, dülgər işlərində və musiqi alətləri düzəltmək üçün istifadə olunur. Meyvələrində 60%-ə qədər yağ vardır. Sabun və şam hazırlamaq üçün bu rəngdən istifadə olunur. Zəhərlidir. Ağacın bütün hissələrindən təbabətdə istifadə olunur. Balverən bitkidir.

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. Linnaeus C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 1. S. 384.
  2. İran meliyası:''The Plant List saytında takson barədə məlumat. (ing.)

Azərbaycan Dendroflorası III cild-Bakı:"Elm",2016,400 səh. Arxivləşdirilib 2019-11-17 at the Wayback Machine T.S.Məmmədov

Məlumat mənbələri[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Tofiq Məmmədov, Elman İsgəndər, Tariyel Talıbov. "Azərbaycanın Nadir Ağac və kol bitkiləri", Bakı: "Elm", 2014, 380 səh.

İstinad[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Флора Азербайджана. т.5. 1954; Флора Kaвkaзa. т.5. 1954;
  • Azərbaycanın ağac və kolları. I cild. 1961;
  • Azərbaycan flora-sının konspekti. I-III cildlər. 2005; 2006; 2008;
  • Tofiq Məmmədov, Elman İsgəndər, Tariyel Talıbov. Azərbaycanın nadir ağac və kol bitkiləri", Bakı: "Elm", 2014, 380 səh