Ussuri çayı

Ussuri çayı
Ussuri çayı
	ᡠᠰᡠᡵᡳ ᡠᠯᠠ; 乌苏里江; река Уссури
Ölkə	Rusiya
Mənbəyi
• Yüksəkliyi	1682 m
Mənsəbi	Amur çayı
• Yüksəkliyi	42 m
Uzunluğu	km
Su sərfi	1.150 m³/san
Hövzəsinin sahəsi	193.000 km²
	mənbəyi mənsəbi Ussuri çayı Rusiyanın fiziki xəritəsində:; 43°44′02″ şm. e. 134°25′29″ ş. u.HGYO; 48°16′25″ şm. e. 134°43′13″ ş. u.HGYO
DSR[rus.]	20030700212118100051424
	Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Ussuri (Mancur dilində - Qara^[1]) — Primorsk diyarı və Xabarovsk diyarı ərazisindən və Çinin Xeylunszyan vilayəti ərazisindən axır. Amur çayının sağ qolunu təşkil edir. Çay böyük məsafədə Rusiya və Çin sərhəddindən keçir.

1972-ci ildə Ussuri çayı Arxipovka kəndinə qədər YanmutXouza (Yan-Mut-Xouza) adlanırdı. Sonra isə Verxnaya Breevka kəndinə qədər isə Sandaqao, buradan yuxarıya doğru isə Ulaxe adlanır. Ümumilikdə isə çay Ussuri adlandırılmışdır. Damansk adası konfliktindən sonra uzaq şərqdə yerləşən Çin dilində olan coğrafi obyektlərin adı dəyişdirilir^[2]^[3]^[4]^[5]

Coğrafiyası

Uzunluğu 897 km, hövzəsinin sahəsi 193 000 km² təşkil edir. Çayın mənbəyi Olqinski rayonu ərazisində yerləşir. Çayın mərkəzində çoxlu sayda kiçik adalar vardır.

Kazakeviçevi kəndi (Xabarovskiy rayonu) ərazisində dayaz Kazakeviçeva axarına tökülür. Burada isə axar Amur axarı adı altında Amur çayına tökülür. Xanka gölü ilə Ussuri çayını Sunqaça çayı birləşdirir. Çayın mərkəzində ən iri ada Kutuzov adasıdır.

Hindrologiyası

Çayın qidalanmasında 60 % yağış, 30-35% qar suları iştirak edir. Musson yağışlarının təsiri ilə yağıntılar əsasən mart-avqust ayları düşür. Orta illik sərfiyyat 143 m³/s təşkil edir. Noyabr ayında çay donur və aprel ayında isə donu açılır.

Qolları

Sol qolları: Arsenevka, Draquçina, Sunqaça, Mulinxe, Naolixe.

Sağ qolları: Juravlevka, Böyük Ussurka, Bikin, Şivki, Bira, Xor, Kiya, Çirki.

Ussuri hövzəsində olan yaşayış məntəqələri

Rusiya

Olqinski rayonu ərazisindən keçən hissədə sahilində yaşayış məntəqəsi yoxdur.
Çuquev rayonu: Topoleviy, İzvilinka, Arxipovka, Bulıqa-Fadeevo, Svetovka, Sokolovka, Novomixaylovka;
Bikinskiy rayonu: Pokrovka, Vasilevka, Lonçakovo;
Vyazemski rayonu: Vidnoye, Şeremetovo, Vinoqradovka, Venyakovo, Zabaykalski, Kukelevo;
Lazo adına rayon: Arquskoye, Nevelskoye;
Xabarovsk rayonu: Kazakeviçevo;

Çinə aid hövzədə Xutou və Jaoxe yaşayış məntəqələri vardır

Əhəmiyyəti

Çaydan su təhcizatında istifadə edilir. Sahillərinfə meşə tədarükünü həyata keçirən zavod fəaliyyət göstərir. İstər Sovet istərsə Rusiya dönəmində gəmiçilikdə istifadə edilməmişdir.

Tarixi hadisələr

1655-ci ildə avropalılar və onun başında Onufriya Stepanov çayın axarı ilə yuxarıya qalxmışlar.
1969-ci ildə SSRİ və Çin arasında Damansk adası uğrunda konflikt baş vermişdir. 14 may 1991-ci ildə ada üzərində Çinin hakimiyyəti tanınır.

İstinadlar

↑ "Бохайские топонимы и гидронимы Приморья и их идентификация с современными географическими названиями". 30 may 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 noyabr 2015.
↑ "Постановление Совета Министров РСФСР № 753 от 29 декабря 1972 г." 3 dekabr 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 noyabr 2015.
↑ "Указ Президиума Верховного Совета РСФСР от 26 декабря 1972 г. и Постановление Совета Министров РСФСР № 753 от 29 декабря 1972 г." (PDF). 17 iyul 2011 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 27 noyabr 2015.
↑ "В. К. Арсеньев. По Уссурийскому краю". 13 yanvar 2007 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 noyabr 2015.
↑ Карта Приморского края, масштаб 1 : 1250000, Главное управление геодезии и картографии МВД СССР, 1958 год, отпечатана Новосибирской картографической фабрикой ГУГК, заказ № 66, тираж 17 500 экз. (цена карты 2 руб. 15 коп. «старыми» деньгами)

Mənbə

"Государственный водный реестр РФ: Уссури". 19 noyabr 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 avqust 2019.
Уссури в «Словаре современных географических названий» Arxivləşdirilib 2009-02-09 at the Wayback Machine
Поход отряда Онуфрия Степанова
Ussuri çayı

Həmçinin bax

[1] "Бохайские топонимы и гидронимы Приморья и их идентификация с современными географическими названиями". 30 may 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 noyabr 2015.

[2] "Постановление Совета Министров РСФСР № 753 от 29 декабря 1972 г." 3 dekabr 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 noyabr 2015.

[3] "Указ Президиума Верховного Совета РСФСР от 26 декабря 1972 г. и Постановление Совета Министров РСФСР № 753 от 29 декабря 1972 г." (PDF). 17 iyul 2011 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 27 noyabr 2015.

[4] "В. К. Арсеньев. По Уссурийскому краю". 13 yanvar 2007 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 noyabr 2015.

[5] Карта Приморского края, масштаб 1 : 1250000, Главное управление геодезии и картографии МВД СССР, 1958 год, отпечатана Новосибирской картографической фабрикой ГУГК, заказ № 66, тираж 17 500 экз. (цена карты 2 руб. 15 коп. «старыми» деньгами)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]