48°12′30″ şm. e. 16°22′21″ ş. u.HGYO

Vyana

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Vyana

alm. Wien‎

bav. Wean
Bayraq Gerb[d]
Bayraq Gerb[d]
48°12′30″ şm. e. 16°22′21″ ş. u.HGYO
Ölkə
Başçı Mixael Lüdviq (SDP)
Tarixi və coğrafiyası
Əsası qoyulub I əsr
İlk məlumat I əsr
Sahəsi
  • 414,78 km² (1 yanvar 2018)[2]
Mərkəzin hündürlüyü 151 m, 198 m[3]
Saat qurşağı
Əhalisi
Əhalisi
  • 1.973.403 nəf. (1 oktyabr 2022)[4]
Rəqəmsal identifikatorlar
Telefon kodu +43 1
Poçt indeksi 1000–1239, 1400, 1402, 1251–1255[5], 1300–1301[5], 1421, 1423, 1500, 1502–1503, 1600–1601, 1810, 1901
Nəqliyyat kodu W
Digər
wien.gv.at
Vyananın xəritəsi
Vyananın xəritəsi
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar


Vyana (alm. Wien‎, bav. Wean, ing. Vienna) — Avstriyanın paytaxtı, ən böyük şəhəri və 9 federal əyalətindən biri. 2 milyondan çox əhalisi ilə Avstriyanın ən böyük şəhəri statusuna malikdir. Daha böyük aqlomerasiya rayonu təqribən 2,9 milyon əhaliyə ev sahibliyi edir ki, bu rəqəm də ölkənin əhalisinin təxmini üçdə birinə bərabərdir. Vyana ölkənin mədəni, iqtisadi və siyasi mərkəzi, Avropa İttifaqının əhalisinə görə 5-ci ən böyük şəhəri və Dunay çayının üzərindəki şəhərlər arasında ən sıx məskunlaşılan şəhəridir.

Şəhər Vyananı Avstriyanın ucqar qərb hissələrindən ayıran Apl dağlarının ən şimal-şərq təpələri olan Vyana meşələrinin şərq kənarında, Pannoniya hövzəsinə keçiddə yerləşir. Dunay çayının üzərində yerləşən şəhərə Vyana çayı tərəfdən keçilir. Vyana tamamilə Aşağı Avstriya ilə əhatə olunub və Slovakiyanın, həmçinin paytaxtı Bratislavanın təxminən 50 km qərbində, Macarıstanın 60 km şimal-qərbində, eləcə də Moraviyanın (Çexiya) 60 km cənububda yerləşir.

Bir vaxtlar keltlərin yaşadığı yer olan Veduniyanı I əsrdə romalılar kastrum və kanava Vindobonaya (Pannoniya əyaləti) çevirdi. Daha sonra 212-ci ildə Roma şəhərinin xalqlarına sahib munisipiuma yüksəltdi. Bunun ardınca bölgədəki əhalinin çoxunun slavyanların yaratdığı lombardlar, daha sonra Pannoniya avarlarının təsiri altında olan dövr gəlmişdir. Vyana 1155-ci ildə 976-cı ildən 1278-ci ilə qədər Avstriyaın lordları olan Babenberqlərin mərkəzi kimi qurulmuş və 1221-ci ildə Vyanaya şəhər hüquqları verilmişdir. XVI əsrdə Avstriyanın sonrakı lordları olan Habsburqlar 1806-cı ildə süqut edənə qədər Vyananı Müqəddəs Roma imperiyasının imperatorlarının mərkəzi kimi qurdu. 1804-cü ildə Avstriya imperiyasının yaradılması ilə Vyana bu imperiyanın və xələfi olan bütün dövlətlərin paytaxtı olmuşdur.

Vyana müasir dövr ərzində dünyanın alman dilində danışılan ən böyük şəhərləri arasında olmuşdur. XVIII-XIX əsrlərdə ən böyük şəhər olan Vyana XX əsrin əvvəlində Berlindən sonra ikinci sırada yer almazdan əvvəl iki milyon əhaliyə qalxmışdır. Vyana BMT, OPEC və ATƏT daxil olmaqla bir çox böyük beynəlxalq təşkilatlara ev sahibliyi edir. Şəhərin mərkəzi 2001-ci ildə UNESCO Ümumdünya İrs siyahısına əlavə edilmişdir. 2017-ci ilin iyulunda isə Təhlükədə olan ümumdünya irsi siyahısına əlavə edilmişdir.

Bethoven, Brahms, Brakner, Haydn, Maxler, Mozart, Şoenberq, Şxubert, I Yohanna Strauss və II Yohanna Strauss kimi bir çox məşhur klassik musiqi sənətçisinin yaşayıb yaratdığı Vyana musiqi mirasına görə "musiqi şəhəri" kimi adlandırılmışdır. Vyana klassizmi dövründən XX əsrin əvvəllərinə qədər öndə gələn Avropanın musiqi mərkəzi kimi mühüm əhəmiyyət kəsb etmişdir. Vyana dünyanın ilk psixoanalisti Siqmund Freydə ev sahibliyi etmişdir. Vyananın tarixi mərkəzi Barok saraylar və baxçalar ilə böyük binalar, abidələr və parklarla əhatəli XIX əsrin sonuna aid Rinqştrase daxil olmaqla memarlıq cəhətdən zəngindir.

Rayonları

[redaktə | mənbəni redaktə et]
border=none Əsas məqalə: Vyananın rayonları
Vyananın rayonlarının nömrələnmiş xəritəsi

Rayonlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
№ Rayon Gerb Ərazi
(km2) 		Əhali
(2023) 		Əhalinin sıxlığı (/km2) Xəritə
1 İçəri Şəhər Innere Stadt 2.869 16.538 5,764
2 Leopoldştadt Leopoldstadt 19.242 110,100 5,707
3 Landştrase Landstraße 7.403 98,398 13,292
4 Viden Wieden 1.776 33,155 18,668
5 Marqareten Margareten 2.012 54,400 27,038
6 Mariahilf Mariahilf 1.455 31,386 21,571
7 Noybay Neubau 1.608 31,513 19,598
8 Yozefştadt Josefstadt 1.090 24,499 22,476
9 Alzerqrund Alsergrund 2.976 41,631 13,989
10 Favoriten Favoriten 31.823 220,324 6,923
11 Zimmerinq Simmering 23.256 110,559 4,754
12 Maydlinq Meidling 8.103 101,714 12,556
13 Hitsinq Hietzing 37.713 55,505 1,472
14 Pentsinq Penzing 33.760 98,161 2,908
15 Rudolfshaym-Fyunfhaus Rudolfsheim-Fünfhaus 3.918 76,381 19,495
16 Ottakrinq Ottakring 8.673 102,770 11,849
17 Hernals Hernals 11.396 56,671 4,973
18 Verinq Währing 6.347 51,395 8,098
19 Döblinq Döbling 24.944 75,400 3,023
20 Briqittenau Brigittenau 5.710 85,930 15,049
21 Floridsdorf Floridsdorf 44.443 186,233 4,190
22 Donauştadt Donaustadt 102.299 220,794 2,158
23 Lizinq Liesing 32.061 121,303 3,784

Vyana 23 rayondan (bezirke) ibarətdir. Vyanadakı "Magistratische Bezirksämter" kimi adlandırılan inzibati rayon ofisləri digər Avstriya əyalətlərindəkilərlə (bezirkshauptmannschaften kimi adlandırılır) oxşar işləri görürlər. Məmurlar Vyananın icra başçısına bağlıdır. Federal nəzarət altında olan polisin diqqətəlayiq istisnası vardır.

Vyanadakı rayon əhalisi (avstriyalılar, eləcə də burada daimi yaşayan Aİ vətəndaşları) Rayon Məclisi (Bezirksvertretung) seçir. İcra Hakimiyyəti məktəblər və parklar üçün xüsusi büdcələr yaradıb. Beləcə rayonlar prioritetlərini muxtar şəkildə təyin edə bilir. Bir rayonun hər hansı bir qərarı şəhər məclisi (Gemeinderat) və ya məsul şəhər müşaviri (amtsführender Stadtrat) tərəfindən ləğv edilə bilər.

Əhali

[redaktə | mənbəni redaktə et]
İllər Əhali
1724 150 000
1754 175 460
1790 200 000
1796 235 098
1800 231 900
1810 224 548
1830 401 200
1840 469 400
1850 551 300
İllər Əhali
1857 683 000
1869 900 998
1880 1 162 591
1890 1 430 213
1900 1 769 137
1910 2 083 630
1916 2 239 000
1923 1 918 720
1934 1 935 881
İllər Əhali
1939 1 770 938
1951 1 616 125
1961 1 627 566
1971 1 619 885
1981 1 531 346
1988 1 506 201
1991 1 539 848
2001 1 550 123
2008 1 680 447

Vyana əyalət parlamentində təmsil olunan partiyalar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Partiya 2010 2005 2001 1996 1991 1987 1983
SPÖ Avstriya Sosial-Demokratlar Partiyası 49 55 52 43 52 62 61
ÖVP Avstriya Xalq Partiyası 13 18 16 15 18 30 37
Yaşıllar 11 14 11 7 7 0 0
FPÖ Avstriya Azadlıq Partiyası 27 13 21 (14) 29 23 8 2
BZÖ Avstriyanın Gələcəyi İttifaqı 0 0 -(7) - - - -
LİF 0 - 0 6 - - -

Dil

[redaktə | mənbəni redaktə et]

→ Alman dili

Rəsmi dövlət dili Alman dilidir.

Din

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Müxtəlif dini konfessiyalar fəaliyyət göstərir.

Təhsil

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Universitetlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Vyana Təsviri İncəsənət Akademiyasının qarşısında Fridrix Şillerin heykəli
Vyana Universiteti
Vyana Baytarlıq Tibb Universiteti

Beynəlxalq məktəblər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Vyana Amadeus Beynəlxalq Məktəbi
  • Vyana Amerika
  • Dunay Beynəlxalq Məktəbi
  • Vyana Beynəlxalq Xristian Məktəbi
  • Vyana-Yapon Beynəlxalq Məktəbi
  • Lauder Biznes Məktəbi
  • Vyana-Fransız Liseyi
  • Vyana Səs Mühəndisliyi Məktəbi
  • Vyana Beynəlxalq Məktəbi

Mədəniyyət

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Vyanada Bethoven, Haydn, Şubert və Brahms kimi sənətkarlar yaşayıb yaradıblar. Ata Ştraus bu şəhəri vals rəqsinin mərkəzinə, Maks Reynhard isə teatr incəsənətini öyrənmək mərkəzinə çevirib. Avstriyanı bütün dünyada məşhurlaşdıran isə, onun Vyana Filarmoniyası və Vyana Dövlət Operası kimi mədəniyyət mərkəzləridir. Burada Qustav Miller və Rixard Ştraus kimi böyük dirijorlar fəaliyyət göstərib[6].

Beynəlxalq münasibətlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Beynəlxalq şəhər əməkdaşlıqları

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Vyana şəhərinin əsas siyasəti digər şəhərlərlə hər hansısa bir qardaşlaşma müqaviləsi imzalamaqdır. Həmçinin Vyananın sadəcə müəyyən əməkdaşlıq sahələri müəyyən etdiyi əməkdaşlıq müqavilələri vardır.[7]

Rayonlararası tərəfdaşlıq

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bundan əlavə ayrı-ayrı Vyana rayonlarının bütün dünyada beynəlxalq tərəfdaşlıq əlaqələri var. Ətraflı siyahı Vyana şəhərinin internet saytında dərc olunur.

Şəkillər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 ArchINFORM (alm.). 1994.
  2. ↑ Dauersiedlungsraum der Gemeinden, Politischen Bezirke und Bundesländer, Gebietsstand 1.1.2019.
  3. ↑ https://it-ch.topographic-map.com/map-4bc4nh/Vienna/?zoom=19&center=48.21069%2C16.35657&popup=48.21084%2C16.35657.
  4. ↑ Bevölkerung zu Jahres-/Quartalsanfang (avs. alm.). Statistik Austria.
  5. ↑ 1 2 Österreichische Post. 1999.
  6. ↑ "Ən məşhur mədəniyyət mərkəzləri. ann.az". 2011-04-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-04-09.
  7. ↑ "City-to-city cooperation". City of Vienna. 9 February 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 January 2024.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Vikianbarda Vyana ilə əlaqəli mediafayllar var.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Vyana&oldid=7700526"