İydə

İydə
Elmi təsnifat
Domen: Eukariotlar Klad: Diaphoretickes Ranqsız: Arxeplastidlər Aləm: Bitkilər Klad: Streptophyta Klad: Embryophytes Klad: Polysporangiophytes Klad: Tracheophytes Klad: Toxumlu bitkilər Klad: Çiçəkli bitkilər Klad: Eudicots Klad: Core eudicots Klad: Superrosids Klad: Rosids Klad: Fabids Dəstə: Gülçiçəklilər Fəsilə: İydəkimilər Cins: İydə
Beynəlxalq elmi adı
Elaeagnus L., 1753
Şəkil axtarışı ITIS   27769 NCBI   36776 EOL   39936525

İydə (lat. Elaeagnus) — bitkilər aləminin gülçiçəklilər dəstəsinin i̇ydəkimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.

Azərbaycanda 2 növü yayılıb: daryarpaq iydə (Eleagnus angustifolia) və Xəzər iydəsi (Eleaegnus caspica). Yuxarıda göstərilənlərdən başqa, Azərbaycanda 2 növ iydə becərilir. Onlardan biri tikanlı və ya daim yaşıl iydə (E. pungens) o biri isə şərq iydəsi (E. orientalis) adlanır.

Azərbaycanda becərilən iydə növləri bəzək, meliorativ və eləcə də xoş dad malik meyvələri bitki hesab olunur. Onların hamısının meyvələri yeməlidir.

İydə meyvəsinin lət hissəsində 40 %-ə qədər şəkərlər vardır ki, bunların da 20 %-ni qlükoza və fruktoza təşkil edir. Bundan əlavə tərkibində selik, zülal maddələr, aşı maddələr, C vitamini, üzvi turşular, boyayıcı maddələr də vardır. Meyvəsinin lət hissəsi kalium və fosfor duzları ilə zəngindir.

Azərbaycanda becərilən iydə ağaclarının meyvələrindən xoşətirli və dadlı nemət kimi geniş istifadə olunur. Bundan əlavə meyvələrin lət hissəsindən alınan aşı və kolloidli maddələrin konsentratı olan "pşatin" preparatından mədə – bağırsaq xəstəliklərində, büzüşdürücü, bakterisid və antiseptik vasitə kimi də istifadə olunur.

Meyvələrindən həmçinin, böyrək xəstəliklərində sidikqovucu, bürüyücü maddə kimi də istifadə edilir. Bundan əlavə boğaz ağrısında, ağız nahiyəsinin iltihabında qarqara dərmanı kimi "loxtan" adı preparatı işlədilir.

İydə ağacının respublikada daha geniş becərilməsi zəruridir.

Növləri

• Daryarpaq iydə (Elaeagnus angustifolia L.)
• Xəzər iydəsi (Elaeagnus caspica (Sosn.) Grossh.)