Aşıq Hüseyn Cavan

AŞIQ HÜSEYN CAVAN
Doğum tarixi	1916
Doğum yeri	Uti kəndi, Kəleybər şəhristanı, Şərqi Azərbaycan ostanı, İran
Vəfat tarixi	14 noyabr 1985(1985-11-14)
Fəaliyyəti	şair, aşıq

|}

Əliyev Hüseyn Mikayıl oğlu - şair, aşıq, 1948-ci ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, Azərbaycan Demokrat Partiyasının üzvü (1946), Azərbaycanın əməkdar mədəniyyət işçisi (1967)

Həyatı

Aşıq Hüseyn Cavan 1916-cı ildə Cənubi AzərbaycanınKərmədüz mahalının Uti kəndində yoxsul ailədə doğulmuşdur.

Atasının vaxtsız vəfatından sonra anası Zöhrə bir yaşlı oğlu Hüseyni xilas etmək ümidi ilə Şimali Azərbaycana gətirmişdir. Onlar bir müddət Ağdamın Şərəfxanlı kəndində, sonra Dəliməmmədlidə yaşamışlar. 7 yaşından muzdurluq etmiş, qoyun-quzu otarmışdır. 1927-ci ildə Göyçəli Aşıq Ələsgərin qardaşı oğlu Musanın şagirdi olmuşdur (1927-1935).

Bu sənətin sirlərini, şifahi xalq ədəbiyyatını dərindən öyrənmiş, toy-düyünlərdə, el şənliklərində çıxış etmişdir. 1934-cü ildən arabir şeir yazsa da, poetik yaradıcılığa əsasən 1940-cı ildən başlamışdır. Onun ilk şerləri: "Gül Azərbaycan", "Oyan, vətəndaşım", "Ana vətən", "Oktyabr" və s. Təbrizdə "Vətən yolunda" qəzetində dərc olunmuşdur. 1938-ci ilin iyulunda Cənubi Azərbaycana köçüb Təbrizdə yaşamışdır. Milli-demokratik hərəkat təlatümə gəldiyi zaman səngərdən-səngərə gəzmiş, sazı və sözü ilə fədailəri qələbəyə ruhlandırmışdır. Milli hökumət onu "21 Azər" medalı ilə təltif etmişdir. 1946-cı ilin martında Təbrizdə dövlət dram teatrı təşkil olunarkən o, direktor müavini vəzifəsində çalışmış, inqilabi ruhlu nəğmələri ilə çıxış etmişdir. Burada aşıqlar ansamblı yaratmışdır. Azərbaycan Demokrat firqəsi və milli hökumət ona xalq artisti fəxri adını vermişdir.

1946-cı ildə M.Maqomayev adına Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasında solist işləmişdir. Sonra Qasım İsmayılov rayonunun Əzizbəyov kəndində yaşamışdır (1948-ci ildən). Ümumittifaq xalq yaradıcılıq evinin tədbirlərində dəfələrlə iştirak etmiş, Böyük teatrda çıxışı hərarətlə qarşılanmışdır. Respublika özfəaliyyət incəsənət festivalının laureatı olmuş, birinci dərəcəli diplom almışdır (1953).

Moskvada Azərbaycan ədəbiyyatı və incəsənəti ongünlüyündə aşıqlar dəstəsinin bədii rəhbəri olmuşdur. "Şərəf nişanı" ordeni və fəxri mükafatlarla təltif edilmişdir.

1985-ci il noyabrın 14-də vəfat etmişdir.

Əsərləri

• 1.Azadlıq mahnılan. Bakı: Azərnəşr, 1950, 35 səh.
• 2.Aşığın arzuları. Bakı: Uşaqgəncnəşr, 1950, 94 səh.
• 3.Şerlər. Bakı: Uşaqgəncnəşr, 1953, 56 səh.
• 4.Sədəfli saz. Bakı: Azərnəşr, 1956, 92 səh.
• 5.Qoşmalar. Bakı: Azərnəşr, 1959, 148 səh.
• 6.Şerlər. Bakı: Azərnəşr, 1962, 114 səh.
• 7.Danış telli sazım. Bakı: Azərnəşr, 1966, 116 səh.
• 8.El aşığı. Bakı: Azərnəşr, 1975, 106 səh.
• 9.Bahar kimi. Bakı: Yazıçı, 1979, 76 səh.

Yaradıcılığı

Aşıq şerinin bütün növlərində yazan aşıq Cavan əsasən gəraylı və qoşmalara üstünlük vermiş, Güney Azərbaycanın gözəlliklərini, qəhrəmanlarını öz şeirlərində vəsf etmişdir:

Gözlərim vətəni qəmli görəndə.
Dərdim təzələndi, xəyala düşdüm.
Xalqın naləsindən, xalqın ahından,
Alışdım odlara, bu hala düşdüm.

Cəlladlar əlində dağılır vətən,
Ayrılır analar körpələrindən,
Elin naləsini eşitdikcə mən,
Dolandım, mahaldan mahala düşdüm.

Şeirlərində tez-tez Güney Azərbaycanın dağlarını, şəhərlərini qeyd edən Cavan "Qaradağ" rədifli qoşmasında bunları yazır:

Təbriz bir anadır, sən də oğlusan,
El bilir, ürəkdən ona bağlısan,
Oğlun Səttarxandan sinə dağlısan,
Onuncün ağarıb başın Qaradağ.

Hüseyn Cavan Güney Azərbaycanda olduğu kimi Azərbaycanda da sevilir. Həm Güney, həm də Azərbaycanın bir çox aşıqları onun təsiri ilə şeirlər yazmışlar.

İranda Pişəvəri hökuməti məğlub olandan sonra Azərbaycana gələn Cavanın burada bir çox şeir və qoşmaları məşhur olmuş, bundan başqa aşıq üç xalq dastanı qoşmuşdur.

KİMDƏN ÖYRƏNDİN

Sevgilim, sən maral kimi
Gəzməyi kimdən öyrəndin?
Ay qabağa cığa teli
Düzməyi kimdən öyrəndin?

Tez yuxudan oyanmağı,
Al qumaşa boyanmağı,
Gərdən çəkib dayanmağı,
Süzməyi kimdən öyrəndin?

Mən sevirəm Zərnişanı,
Onda var gülün nişanı.
Sağ əlinlə bənövşəni
Üzməyi kimdən öyrəndin?

Kəklik kimi qayalarda,
Ceyran kimi səhralarda,
Sona kimi dəryalarda
Üzməyi kimdən öyrəndin?

Bulud almasın ay üzün,
Hüseyn sazla deyir sözün.
Xumar-xumar ala gözün
Süzməyi kimdən öyrəndin?


BOYLANA-BOYLANA

Azad bir qız girib bağa,
Gəzir boylana-boylana.
Xumar gözün sola, sağa,
Süzür boylana-boylana.

İçib eşqin bulağından,
Gəzir Məcnun sorağından,
Tər qönçəni bulağından,
Üzür boylana-boylana.

Alıb kitabı əlinə,
Baxır hər bir sətrinə,
Atılıb eşqin gölünə,
Üzür boylana-boylana.

Açıb qönçə dəhanını,
Qumru təkin zəbanını,
Cavan Hüseynin canını,
Üzür boylana-boylana.