Təbaşir dövrü: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k Bot redaktəsi dəyişdirilir: ml:ക്രിറ്റേഷ്യസ്
k Bot redaktəsi əlavə edilir: yo:Ìgbà Ẹlẹ́fun; kosmetik dəyişmələr
Sətir 4: Sətir 4:
Müstəqil geoloji dövr kimi ilk dəfə 1822-ci ildə [[Belçika]] geoloqu Jan-Batist Omalius d’Allua tərəfindən ayrılmışdır. Təbaşir dövrü hər biri 6 mərtəbədən ibarət olan 2 şöbəyə bölünür: Alt və üst. Alt şöbə Berrias, Valanjin, Qoteriv, Barrem, Apt, Alb, üst şöbə isə Senoman, Turon, Konyak, Santon, Kampan, Maastrix mərtəbələrindən ibarətdir.
Müstəqil geoloji dövr kimi ilk dəfə 1822-ci ildə [[Belçika]] geoloqu Jan-Batist Omalius d’Allua tərəfindən ayrılmışdır. Təbaşir dövrü hər biri 6 mərtəbədən ibarət olan 2 şöbəyə bölünür: Alt və üst. Alt şöbə Berrias, Valanjin, Qoteriv, Barrem, Apt, Alb, üst şöbə isə Senoman, Turon, Konyak, Santon, Kampan, Maastrix mərtəbələrindən ibarətdir.


Təbaşir dövrünün birinci yarısı ümumiyyətlə qalxma hərəkətlərinin üstünlüyü ilə səciyyəvidir. Dövrün birinci yarısının sonunda, Alb əsrində enmə prosesi başlamış, üst təbaşirdə daha inkişaf etmiş və böyük [[transqressiya]] (yer daxilində ən böyük transqressiyalardan biri) ilə müşahidə olunmuşdur. Təbaşir dövrünün sonunda yenidən qalxma hərəkətləri baş vermiş və dəniz hövzələri xeyli kiçilmişdir. İntensiv, qırışıq əmələgəlmə prosesləri, əsasən, [[Sakit okean]] [[geosinklinal qurşaq|geosinklinal qurşağı]]nda olmuşdur.
Təbaşir dövrünün birinci yarısı ümumiyyətlə qalxma hərəkətlərinin üstünlüyü ilə səciyyəvidir. Dövrün birinci yarısının sonunda, Alb əsrində enmə prosesi başlamış, üst təbaşirdə daha inkişaf etmiş və böyük [[transqressiya]] (yer daxilində ən böyük transqressiyalardan biri) ilə müşahidə olunmuşdur. Təbaşir dövrünün sonunda yenidən qalxma hərəkətləri baş vermiş və dəniz hövzələri xeyli kiçilmişdir. İntensiv, qırışıq əmələgəlmə prosesləri, əsasən, [[Sakit okean]] [[geosinklinal qurşaq|geosinklinal qurşağında]] olmuşdur.


[[Şəkil:LateCretaceousGlobal.jpg|thumb|left|260px|Təbaşir dövrünün sonunda Yer səthinin quruluşu]]
[[Şəkil:LateCretaceousGlobal.jpg|thumb|left|260px|Təbaşir dövrünün sonunda Yer səthinin quruluşu]]
Sətir 81: Sətir 81:
[[uk:Крейдовий період]]
[[uk:Крейдовий період]]
[[vi:Kỷ Creta]]
[[vi:Kỷ Creta]]
[[yo:Ìgbà Ẹlẹ́fun]]
[[zh:白垩纪]]
[[zh:白垩纪]]
[[zh-yue:白堊紀]]
[[zh-yue:白堊紀]]

21:40, 19 iyun 2011 versiyası

Təbaşir dövrüMezozoy erasının sonuncu dövrü. Radioloji məlumatlara görə Təbaşir dövrü 145,5 mln. il bundan əvvəl başlamış, təqribən 65,5 milyon il əvvəl başa çatmışdır.

Müstəqil geoloji dövr kimi ilk dəfə 1822-ci ildə Belçika geoloqu Jan-Batist Omalius d’Allua tərəfindən ayrılmışdır. Təbaşir dövrü hər biri 6 mərtəbədən ibarət olan 2 şöbəyə bölünür: Alt və üst. Alt şöbə Berrias, Valanjin, Qoteriv, Barrem, Apt, Alb, üst şöbə isə Senoman, Turon, Konyak, Santon, Kampan, Maastrix mərtəbələrindən ibarətdir.

Təbaşir dövrünün birinci yarısı ümumiyyətlə qalxma hərəkətlərinin üstünlüyü ilə səciyyəvidir. Dövrün birinci yarısının sonunda, Alb əsrində enmə prosesi başlamış, üst təbaşirdə daha inkişaf etmiş və böyük transqressiya (yer daxilində ən böyük transqressiyalardan biri) ilə müşahidə olunmuşdur. Təbaşir dövrünün sonunda yenidən qalxma hərəkətləri baş vermiş və dəniz hövzələri xeyli kiçilmişdir. İntensiv, qırışıq əmələgəlmə prosesləri, əsasən, Sakit okean geosinklinal qurşağında olmuşdur.

Fayl:LateCretaceousGlobal.jpg
Təbaşir dövrünün sonunda Yer səthinin quruluşu

Təbaşir dövrünün ortalarında Şərqi Asiyada qırışıq əmələgəlmə prosesləri qurtarmışdır. Sonrakı hərəkətlər Oxotyanı zonanı əhatə etmişdir. Təbaşir dövrünün sonunda And dağlarının şimal hissəsi və qayalı dağlar formalaşmışdır. Aralıq dənizi geosinklinalında tektonik hərəkətlər zəif olmuşdur. Təbaşir dövründə iri yarıqlar əmələ gəlmiş (xüsusilə cənub materiklərində) Qondvananın parçalanma prosesi tamamlanmışdır.

Üst təbaşirdə güclü vulkan püskürmələri olmuşdur. Təbaşir dövrü çöküntülərində əhəngdaşına çevrilmiş əhəngli və əhəngli-gilli lil, mergel və yazı təbaşiri (adı burdan götürülmüşdür) üstünlük təşkil etmişdir. Onurğasızlardan ammonitbeleminitlər daha da inkişaf etmiş, inoseramlar, əyri kirpilər, onurğalılardan sürünənlər geniş yayılmışdır. Ciftli məməlilər meydana gəlmişdir.

Təbaşir dövrünün sonunda sürünənlərin çoxu, ammonitlər, belemnitlər, və s. qırılmışdır. Təbaşir dövrünün florası çılpaqtoxumlularınqıjıkimilərin üstünlüyü ilə xarakterizə olunur. Təbaşir dövründədə örtülütoxumlular əmələ gəlmiş və inkişaf etmişdir. Təbaşir dövrü çöküntüləri bütün qitələrdə yayılmışdır. Şərqi Avropa platformasında Krım, Karpat və Qafqazın dağlıq sahələrində geniş yer tutur.

Təbaşir dövrü çöküntülərinin Azərbaycanda Böyük və Kiçik Qafqazda, Naxçıvan MR-də çıxışları var, Quba-Xəzəryanı bölgədə və Kür-Araz ovalığında qazma quyularında açılmışdır. Terrigen, karbonat və maqmatik suxurlardan ibarətdir. Bu çöküntülərdə Təbaşir dövrünə xas onurğasız heyvanların bütün nümayəndələrinin daşlaşmış qalıqları var. Təbaşir dövrü çöküntülərində bir çox faydalı qazıntı yataqları (kömür, neft, qaz, boksit, qalay, qurğuşun, civə və s.) aşkar edilmişdir.

Xarici keçidlər