Kabarda-Balkariya: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Sətir 243: Sətir 243:
| [[Çuvanlar|çuvan]]||||1||*
| [[Çuvanlar|çuvan]]||||1||*
|-
|-
| [[Şapsuqlar|şapsuq]]||||1||*
| [[Şapsuqlar|şapsuq]]||||1||*
|-
| [[Evenlər|even]]||||1||*
|-
|-
|}
|}

11:57, 26 aprel 2012 versiyası

Kabardino-Balkariya Respublikası
Кабардино-Балкарская Республика
Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэ
Къабарты-Малкъар Республика
Rusiya bayrağı
Bayraq
Rusiya gerbi
Gerb
Rəsmi dil Rus dili, Kabardin-çərkəz dili, Qaraçay-balkar dili
Paytaxt Nalçik
Prezident Arsen Kanokov
Baş Nazir
Ərazi 12 470 km²
Əhali
 - Ümumi
- Əhali sıxlığı

 - 859 800
-68,9/km²
Müstəqillik günü
Pul Rusiya Rublu (RUR)
Saat qurşağı UTC +4

Kabardino-Balkariya Respublikası (Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэ) — Rusiya Federasiyası subyektlərindən biri.

Şimali Qafqazda, Böyük Qafqaz sıra dağlarının şimal ətəklərində, şimalında Rusiya Federasiyası, şərqində Şimali Osetiya, cənubunda Gürcüstan, qərbində Qaraçay-Çərkəz respublikaları yer almaqdadır.

Coğrafiyası

Respublikanın ərazisi 12.5 min kvadrat kilometrdir .[1]

Böyük Qafqaz sıradağlarının ən yüksək təpəsi olan Elbrus dağı Qaraçay-Çərkəz Respublikası ilə hüdud təşkil edir. 5.633 metr yüksəkliyindəki Elbrus dağı ən böyük yüksəklikdir. Bu sıra dağlar 3.000 metrdən sonra buzlarla örtülüdür. Şimala doğru alçalan ərazi orta bölgədə 1000-3000 metr hündürlüyündə yaylalara, daha şimalda Terek çayı və qollarının meydana gətirdiyi geniş düzənliklərə çevrilir. Ən əhəmiyyətli çayı Terek çayıdır. Terek çayı Böyük Qafqaz sıradağlarının buzlaqları ilə bəslənməkdədir. Malkadere, Guzdelendere, Baksav-dərə, Cbeyan dərə, Çerek dərə həmişə bu buzluqlardan qidalanırlar.

Əhaisi

2002-ci ildə aparılmış rəsmi siyahıya almaya əsasən respublikanın 901.494 nəfər əhalisi var .[2]

Respublikada Balkarlı Türklər 90 mindən bir qədər artıqdır. Respublikanın paytaxtı Nalçık şəhəridir. Türklər əsasən dağlıq və vadilik bölgələr olan Çerek, Çeğen, Baksan, Malki və Terek ətrafında yaşayırlar.

Öz aralarında Mezengi, Bezingil, Hulamlı, Çezimli, Baksamlı kimi qollara ayrılan Balkarlılar müsəlman olub, Türk dil qrupunun Altay qoluna bağlıdırlar. Özlərinə Dağlı “Tavlu” da deyən Balkarlılar İkinci Dünya müharibəsində Stalinin qanlı sürgününə məruz qalmışlar, sürgün illərində minlərlə şəhid vermişlər, 1950-ci illərdə bağışlanılaraq ölkələrinə dönə bilmişlər.

Milli tərkib[3][4] s.a.
Etnik qruplar 1989[5][6][7] s.a. 2002[8][9] s.a. 2010[10][11] s.a.
Cəmi 753 531 901 494 859 939
kabardin 363 494 498 702 490 453
rus 240 750 226 620 193 155
balkar 70 793 104 951 108 577
türk 4 162 8 770 13 965
osetin 9 996 9 845 9 129
erməni 3 512 5 342 5 002
ukraynalı 12 826 7 592 4 800
koreyalı 4 983 4 722 4 034
qaraçı 2 442 2 357 2 874
çərkəz 725 2 475
tatar 3 005 2 851 2 375
azərbaycanlı 2 024 2 281 2 063
çeçen 4 241 1 965
alman 8 569 2 525 *
Ahısqa türkü 2 283 *
lak 1 800 *
gürcü 2 090 1 731 *
qaraçaylı 1 202 1 273 *
inquş 1 236 *
belorus 2 022 1 194 *
yəhudi 1 726 1 088 *
ləzgi 867 *
qumuq 713 *
adıgey 584 *
abazin 514 *
fars 511 *
dargin 504 *
mordov 490 *
noqay 409 *
avar 386 *
bolqar 332 *
yunan 304 *
kürd 301 *
özbək 290 *
qazax 285 *
moldovan 270 *
polyak 247 *
dağ yəhudisi 3 178 198 *
çuvaş 197 *
başqurd 192 *
tacik 141 *
tabasaran 135 *
türkmən 123 *
abxaz 114 *
Krım tatarı 112 *
tat 1 891 98 *
udmurt 87 *
mari 81 *
ərəb 73 *
assur 73 *
litov 55 *
latış 53 *
kalmık 40 *
puştun 40 *
komi 35 *
qaqauz 34 *
qırğız 34 *
buryat 27 *
komi-permyak 25 *
tuva 22 *
çinli 21 *
ağul 18 *
karel 17 *
fin 17 *
rumın 16 *
altaylı 14 *
macar 13 *
çex 13 *
italyan 11 *
uyğur 10 *
yezidi kürd 5 *
talış 5 *
serb 3 *
slovak 3 *
nanay 3 *
aleut 3 *
mansi 3 *
udin 3 *
xakas 2 *
monqol 2 *
ispan 2 *
kubalı 2 *
saxur 2 *
hemşinli 2 *
krımçak 1 *
naqaybak 1 *
hindli 1 *
itelmen 1 *
koryak 1 *
fransız 1 *
çuvan 1 *
şapsuq 1 *
even 1 *

Tarixi

Qızıl Orda və Krım xanlıqlarının suverenliyi altında qaldıqdan sonra, XV əsrin sonlarında Krım Xanlığıyla birlikdə Osmanlılara birləşən Balkarlar 1827-ci ildə rusların suverenliyinə girdilər. 1917-ci il Oktyabr sosialist inqilabından sonra, Karaçaylarla birlikdə Şimali Qafqaz Müstəqil Respublikasında birləşdilər. 1921-ci ildə də Kabartay muxtar vilayətinə qoşuldular.

Balkarlar II Dünya müharibəsi zamanı faşist Almaniyasıyla əməkdaşlıq etdikləri üçün 1944-cü ildə Stalin tərəfindən sürgün edildilər. Bu sürgündən (bu soyqırım zamanı xalqın böyük bir qismi aclıq və səfalətdən ölmüş, bir qismi yurdlarına geri dönə bilməmişdir, 1957-ci ildə də Xruşşov Balkarlara haqqlarını geri qaytarmışdır) sonra balkarların da yaşadığı Kabardey-Balkar Muxtar Sovet Sosialist Respublikasının adından “Balkar” kəlməsi çıxarıldı. Bu bölgə 1957-ci ilə qədər Kabardin Muxtar Sovet Sosialist Respublikası olaraq adlandırıldı. Bu tarixdə balkarların dönməsinə icazə verildikdən sonra, bölgə yenidən köhnə adını aldı. Balkarlar Sovetlər İttifaqının dağılmasının ardından, eyni respublikada yaşadıqları Kabardeylərlə müxtəlif anlaşılmazlıqlar yaşadılar. Rusiya Federal Qanunlarına əsasən, parlamentdə əksəriyyətə sahib olan Kabardeylər yerli qanunlar çıxararaq, Balkar kəndlilərinin torpaqlarını əllərindən almağa çalışır, Balkarları sıxışdırır və bu səbəbdən də bölgədə gərginliklərin yaşanmasına səbəb olurlar. Kabardeylərin bucür davranışları Balkarları özlərinə müstəqil bir respublika qurmağa məcbur edir. Bununla belə, indiki vaxtda Balkarlar Kabardeylərlə birlikdə eyni respublika içində yaşayırlar.[12]

Şəhərlər

  • Nalçik – 274.974 nəfər (2002-ci il siyahıya almasına əsasən)[13]

Xarici keçidlər

Qaynaq

  1. Kabardin-Balkar Respublikası hökumətinin rəsmi veb portalı (rusca)
  2. Население по национальности по субъектам Российской Федерации (XLS). Проверено 4 мая 2009.
  3. Population statistics of Eastern Europe :Ethnic composition of Russia by 1970 census-Субъекты федерации : Кабардино-Балкарская АССР
  4. Population statistics of Eastern Europe :Ethnic composition of Russia by 1979 census-Субъекты федерации : Кабардино-Балкарская АССР
  5. Всесоюзная перепись населения 1989 года. Национальный состав населения по регионам России
  6. Демоскоп Weekly - Всесоюзная перепись населения 1989 года . Национальный состав населения по регионам России :Кабардино-Балкарская АССР:..Источник: Рабочий архив Госкостата России. Таблица 9с. Распределение населения по национальности и родному языку.
  7. Population statistics of Eastern Europe :Ethnic composition of Russia by 1989 census-Субъекты федерации : Кабардино-Балкарская АССР
  8. Population statistics of Eastern Europe :Ethnic composition of Russia by 2002 census-Субъекты федерации : Кабардино-Балкарская Республика
  9. Официальный сайт Всероссийской переписи населения 2002 года (perepis2002.ru) :Национальный состав Российской Федерации по субъектам по переписи населения 2002 года
  10. Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа :Население Кабардино-Балкарии:...переписьи населения 1897, 1926, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002 и 2010 годов
  11. Российская Государственная статистика (gks.ru) :Национальный состав Российской Федерации по субъектам по переписи населения 2010 года
  12. Kabardin-Balkar
  13. RussiaOutdoors - Путешествия по России.