Aşıq Hüseyn Bozalqanlı

AŞIQ HÜSEYN BOZALQANLI
Fayl:Bozalqanli.jpg
Doğum tarixi	1868 və ya 1875
Doğum yeri	Bozalqanlı, Tovuz rayonu
Vəfat tarixi	13 noyabr 1941(1941-11-13)
Vəfat yeri	Bozalqanlı, Tovuz rayonu, Azərbaycan SSR, SSRİ
Dəfn yeri	Bozalqanlı
Fəaliyyəti	şair, yazıçı
Üzvlüyü	Azərbaycan Yazıçılar Birliyi

|}

Həyatı

Aşıq Hüseyn Bozalqanlı 1862-ci ildə Tovuz rayonunda Bozalqanlı kəndində anadan olub. Kənddə yeni açılan dini məktəbdə, molla Səməd Axundun məktəbində üç il təhsil alıb, ərəb və fars dillərini mükəmməl öyrənib. Çox kiçik yaşlarından şerə, sənətə bağlanıb, hələ on iki yaşında ikən şer yazmağa başlayıb. Toylarda, məclislərdə aşıqlara qulaq asıb, aşıq sənətinə də uşaqlıqdan valeh olub.

Cəmi üç ay aşıq Məmmədquluya şagird olub. Fitri istedada malik olan Hüseyn toylarda, ziyafətlərdə bacarıqlı aşıq kimi şöhrət qazanıb. Bu, təsadüfi deyildi - Hüseyn haqq aşığı idi, dərsi də ona möcüzələr yaradan Allah vermişdi.

Aşıq Hüseyn Bozalqanlı həmişə hazırcavab, özünə inamlı olub. Atası Məşədi Cəfərqulu kimi comərdliyi, qəhrəmanlığı ilə seçilən nadir şəxsiyyətlərdən biri hesab edilib. O, həmişə üstündə sazla yanaşı, mauzer də gəzdirərmiş...

Aşıqlarla deyişmədə heç vaxt sözünü birinci deməzmiş, öz rəqibinə fürsət verər və nəticədə təmkinilə qalib gələrmiş.

Görkəmli sənətkar Qurbani, Abbas Tufarqanlı, Vaqif kimi sənətkarların irsilə tərbiyələnən, aşıq poeziyasının bütün formalarında yaratdığı şerlərlə - gözəlləmələr, qoşmalar, təcnislər, dodaqdəyməzlər, divanilər, gəraylılar, dastanları ilə aşıq və şairlər içərisində həmişə seçilərmiş.

Azərbaycan xalq yaradıcılığının inkişafında da Aşıq Hüseynin böyük xidməti olub. O, "Qara Tanrıverdi", "Nəriman", "Xanlar", "Hacı Tağı" dastanlarının yaradıcısıdır. "Koroğlu" dastanının ən kamil bilicisi məhz Aşıq Hüseyn hesab edilib. Dastanın bir neçə qolu - "Koroğlunun Toqat səfəri", "Bağdad səfəri", "Həmzənin Qıratı aparması", "Koroğlunun vuruşması" və s. qolları Aşıq Hüseynin dilindən yazılıb.

Bu böyük sənətkar dövrünün görkəmli tarixi şəxsiyyətləri ilə qarşılaşıb və həmişə də onların məhəbbətini qazanıb.

1917-1922-ci illərdə Həmid Sultanovun tapşırığı ilə tez-tez Aşıq Hüseyn, Aşıq Mirzə və Xəyyam Mirzədən ibarət aşıq məclisi təşkil olunarmış...

Metex qalasında həbsdə olarkən N.Nərimanovla yaxından tanış olur və sonradan "Qoca Şərqin Nərimanı gəlirmi?" şerini və "Nəriman" dastanını yazır.

Bədahətən söz deməkdə də Aşıq Hüseynin əvəzi olmayıb. Buna görə də sevimli xalq şairimiz Səməd Vurğun onu "əli qılınclı şair" adlandırar və həmişə ona dərin məhəbbət bəsləyərdi.

"Geri dur" müxəmməsi və digər şerlərindən aydın olur ki, Hüseyn Bozalqanlı Sədi, Firdovsi, Füzuli kimi klassiklərin əsərlərinə dərindən bələd olub. Satira isə onun yaradıcılığında xüsusi yer tutub. Müxəmməslərində satirik poeziyamızın novatoru Sabir duyğuları duyulur. 1940-cı ildə yazdığı "Bilin" müxəmməsi buna gözəl misaldır:

Səhər durur kolxozçular
Tarlaya katan aparır,
Qəprətivə gələn malı
Kölgədə yatan aparır,
Növbədəki durub baxır
Qarzınka atan aparır,
Artıq çıxan qazanc pullar,
Özünə cibistandı, bilin.

Ölməz sənətkar yaşadığı mühitdə baş verən hadisələrə çox həssaslıqla yanaşar, ona açıq münasibətini bildirərdi. O, 1906-cı ildə törədilən erməni-müsəlman davasını, millət qırğınını çox uzaqgörənliklə qabaqcadan duyur və öz şerində əks edirdi. "Lənət" şerində bu qırğını, ədavəti törədəni açıq-aşkar lənətləyir:

Kəsib dar bədəni deyirlər: dayan!
Hayes, türkes, ermənisən, müsəlman?
Arifsənsə mənasını anla, qan,
Gizlində min əməl tutana lənət!

Aşıq Hüseynin bütün şerləri zəngin xalq təcrübəsinə əsaslanan ibrətamiz nəsihətlərdir, sınaqlardan çıxmış həyat fəlsəfəsidir. Onun fəlsəfi fikirləri, dini baxışları, həyatın yaranması haqqında şerləri aşığın dünyagörüşünün nə qədər kamil olduğunu bir daha sübut edir:

Cəlili-cabbarım, Qadiri-muxtar,
Altı gündə bu dünyanı çəkibdi.
On səkkiz min aləm küllü hər nə var,
Ərşi, kürsü, nöh asmanı çəkibdi.

1937-ci il noyabrın 13-də aşıq Hüseyn Bozalqanlı Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının üzvü və ittifaq nəzdində olan aşıqlar bölməsinin rəhbəri seçilib. Ustad sənətkar I və II Aşıqlar qurultaylarının, eləcə də, Moskvada keçirilən Azərbaycan ədəbiyyatı və incəsənəti ongünlüklərinin iştirakçısı olub. Şairin əməyi dövlət tərəfindən çox yüksək qiymətləndirilib. O, "Şərəf nişanı" ordeni və fəxri fərmanla mükafatlandırılıb, 1941-ci il oktyabrın 16-da isə ən yüksək fəxri ada - Azərbaycanın əməkdar incəsənət xadimi adına layiq görülüb.

Ölməz sənətkarin on dörd şagirdi olub. O, müasirləri məşhur Aşıq Ələsgər, Növrəs İman, Aşıq Ağacan, Xəyyam Mirzə, Qazaxlı Mirzə Səməd, şair Vəli, şair Nəcəf və başqaları ilə deyişib. Hüseyn Bozalqanlı 1941-ci il noyabrın 13-də vəfat edib. Qəbri Bozalqanlı kəndinin el qəbristanlığındadır.

Yaradıcılığı

ÜSTÜNƏ

Ey nazlı yar, gül yanağın,
Xub yaraşır xal üstünə.
Gümüş kəmər incə beldə,
Düzülübdür pul üstünə.

Gördün ki, yarın yar deyil,
Çarəsin qılmaq ar deyil,
Dünya başına dar deyil,
Birini də al üstünə.

Hüseyn ağlar zarı-zarı,
Azalarmı qəm, qübarı,
İtirmişəm nazlı yarı,
Durum çram yol üstünə.

BU GECƏ

Qəm çəkmə, qəm yemə, divanə könlüm,
Yetirərəm səni yara bu gecə,
Üzümü sürtərəm zülfə, buxağa,
Çəksələr dilimdən dara bu gecə.

Qırılıb sonalar, boş qalıb güllər,
Dağılıb havalar qan ağlar çöllər,
Kül başına olsun şeyda bülbüllər,
Gül mehman olubdu xara bu gecə.

Söyün sınmış dilin yara deyibdi,
Təbib neştər vurma, yara deyibdi,
Əğyar əli deyən yara deyibdi,
Sübhə tək çəkmişəm nərə bu gecə.

AY ATA ATA

Ay bimürvət, aldın şirin canımı,
Müjganın sinəmə ay ata ata.
Əziziyəm ay ata,
Oğlun ölür, ay ata,
Başım cəllad əlində,
Sözüm keçmir həyata.
Qaşın Qüreyşdi, camalın cimdi,
Nə gözəl yazılıb ayat, ayata.

Bülbül idin qondun qeyri dala sən,
Mənim kimi qəm bəhrinə dalasan
Əziziyəm, dala sən,
Dara zülfün dala sən
Əlif olan qəddimi,
Döndərirsən dala sən
Məcnun kimi məni saldın dala sən,
Xaraba küncündə ay yata yata.

Yazıq Hüseyn, eşq oduna yanar hey,
Qoynundakı ya turuncdur, ya nar hey.
Əziziyəm yanar hey,
Dərdin canda yanar hey,
Tərlan könlüm havadan,
Sona alıb enər hey.
Namərd olan səməndindən enər hey,
Mərd iyidlər minər ay ata, ata.

LƏLƏ

Xəstə cismin bir cananın eşqindən,
Yanıb atəşinə, əriyir, lələ.
Hicranın ləşkeri, qəmin sultanı,
Səf çəkib üstümə yeriyir, lələ.

İstəyirəm gedəm qoyam əlimə,
Qaşlarıyla qıfıl vurur dilimə,
Zülfün kəməndini salıb belimə,
Hüsnün sütununa sarıyır, lələ.

Leyli kimi hərdən çıxır eyvana,
Məcnun tək Hüseyni eylir divana,
Əlinə götürüb şirmayi şana,
Şahrnar zülflərini darayır, lələ.

TƏR SİNƏSİNƏ

Təbib təbiətdən yazım gələndə,
Saldı qələmini tər sinəsinə,
Dedim elm oxuyam, kamala çatam,
Alim də oxutdu dərsi nəsinə.

Yaxşılar pis işi tərk edə gərək,
Xəstə şəfalansa dərk edə gərək,
Tər gəzən, dünyadan tər gedə gərək,
Tər gül də qoyula tər sinəsinə.

Dönməz namərd mərdə yara yetirsə,
Təbib neştər vurar yara yetirsə,
Hüseyn, həsrət əlin yara yetirsə,
Öləndə baş söykə tər sinəsinə.

SƏN MƏNİ

A bimürvət, firqətindən xəstəyəm,
Çəkirsən zülfünlə dara sən məni.
Gecə-gündüz həsrətini çəkməkdən,
Yandırdın atəşə, nara sən məni,

Gözlərindi bu dərdimin əlacı,
Teşnəyəm, ləblərin olum möhtacı,
Pünhan-pünhan nə baxırsan qıyqacı,
Könlüm istər gör aşkara sən məni.

Gah ləzzətin şəhdü-şəkər dad olur,
Gah da qəlbin dönür bizdən yad olur,
Deyirsən, gülürsən könlüm şad olur,
Ağladırsan tez dübarə sən məni.

Bir dəfə qədəmin xoş güzar oldu,
Onda zimistanım növbahar oldu,
Bəs niyə dostluğun te bahar oldu,
Niyə saldın bəxtəvərə sən məni.

Hüseyn bir şeydadır, qonub budağa,
Sərraf istər lələ qiymət qoymağa,
Vədə verdin qayıdmadın otağa,
Həmdəm etdin dörd divarə sən məni.

GETDİ

Bilmirəm, nə dedim, yar küsdü məndən,
Coşqun çaylar kimi axdı da getdi.
Oynatdı qaşını, süzdü gözünü,
Mənə oğrun-oğrun baxdı da getdi.

Şikarım uçurdum tuta bilmedim,
Ceyrana oxumu atabilmedim,
Yüyürdüm, yüyürdüm, çatabilmedim3,
Atamın evini yıxdı da getdi.

Dostuna demedi o sir sözünü,
Hüseyn'den kenara tutdu üzünü,
çatdı qemzesini, süzdü gözünü,
Müjganm sineme, çaxdı da getdi.

DÜŞMÜŞƏM

Qirxlar piri özü1 verib dersimi,
Şair cergesinde2 sana düşmüşem,
Arif meclisinde, alim yanında,
Nece3 defe imtahana düşmüşem.

Bir zaman elimde zil bem4 saz oldu,
Gözetler menimle üzbe üz5 oldu,
Suyum artıq geldi, tozhatoz oldu,
İndi de yumşayıb una dönmüşem.

Özüm aşiq olub gezirem elde,
Qaldı hesret gözüm ebrişim telde,
Elesger danışan tesbeh misalda,
Hüseyn deyer, hemen güne düşmüşem.

ŞİRİN-ŞİRİN

Talib oldum bir bağbanm1 bağına,
Bağban besleyibdir bar2 şirin şirin,
İstesen ki, metlebine3 çatasan4,
Qul ol, qulluğunda dur şirin şirin.

Kamil bağban çeker bağın cefasın,
Gülün iyler, sürer zövq ü sefasın,
Bir gözelin başdan görsen vefasın,
İstese, canını ver şirin şirin.

Canım qurban ala gözüm mestine5,
Ne durubsan şirin canım qesdine,
Üzüm qoyum o gül üzün üstüne,
Qarışsın bir bire ter şirin şirin.

Hercayı sözleri Hüseyn eşitmez,
Haq'dan bela gelse, dosta tuş etmez,
Girsen yar cjoynuna yeğin6 üşütmez,
Yağsa zimistanda7 qar şirin şirin.

YAXŞI AT

Seyyad1 olub ov beresin2 keçende,
Yaxşi3 yerde yaxşı gözle, yaxşı yat.
Ovun geîib beresine çatanda4,
Servaxt5 dayan, dürüst tuşla, yaxşı at.

Bekar6 arvad cavan7 eri qocaldır,
Esil arvad çox derdini azaldar,
Üç şey deyim insan başın ucaldar8,
Yaxşı sexa9, yaxşı süfre, yaxşı ad.

Arsız qohum10 xalqi sene güldürer,
Pis11 qardaşm derdi adam öldürer,
Hüseyin deyer, yralsan da qakhrar,
İgid12 düşmen, ilqan13 dost, yaxşi yad.

LƏNƏT

Ay hazaratı, el çaxnaşdı2, qan düşdü,
Xain merdimazar3 atana le'net.
Göyçe yesir4 oldu, dalda5 baxanda,
Fağırlar qanma batana le'net.

Kesib dar bereni6 devirler, dayan,
Hayes, Türkes, Ermenisen, Müselman,
Arifsense me'nasmı anla qan,
Gizlinde min emel tutana Ie'net.

Obalara yaman7 baxdı pund8 ili,
Doğru danışmanın kesildi dili,
Malağan9, Oazaklar™ işletdi fe'Ii",
Tüfengi budağa satana Ie'net.

Hüseyin görmemişdi bu zülüm billah,
Dağlar qan ağlar her axşam, sabah,
Ermeni'de, müselmanda ne günah,
Pünhan12 aralığı qatana Ie'net.

YADIMA DÜŞDÜ

Yarın gerdenine qolum salanda,
Zülfe dolaşdığı yadıma1 düşdü.
İstedim ki, el uzadam qoynuna,
Düymesin açdığı yadıma düşdü.

Sallanıb gelende, derdin bilende,
El ele çalanda, geh geh2 gülende,
Eyleşib qalanda, pünhan3 olanda,
Deyib danışdığı yadıma düşdü.

Aynasın quranda, ziynet verende,
Zülfünü buranda, telin hörende4,
Qoynuma girende, qolun görende,
Hesret sarışdığı yadıma düşdü.

Kirpiyin gaxanda, cana çaxanda5,
Hemayil6 taxanda, enber7 qoxanda,
Seyrağıb8 baxanda, evim yıxanda,
Kenardan keçdiyi yadıma düşdü.

Bî-mürvet7 elinde, yarm elinde,
Perişan halımda, çeşmim10 selinde
Hüseyn’in kÖnlünde, ezber dilinde,
Yamb alışdığı yadıma düşdü.

Mənbə

Əli qılınclı şair