I Əlaəddin Keyqubad: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k r2.7.3rc2) (Bot redaktəsi əlavə edilir: no:Kaykubad I
k r2.7.3) (Robot: Modifying la:Haladinus Magnus to la:Caicobad I
Sətir 94: Sətir 94:
[[ja:カイクバード1世]]
[[ja:カイクバード1世]]
[[ka:ალაედინ ქეიყუბადი]]
[[ka:ალაედინ ქეიყუბადი]]
[[la:Haladinus Magnus]]
[[la:Caicobad I]]
[[no:Kaykubad I]]
[[no:Kaykubad I]]
[[pt:Aladino Kaykubad I]]
[[pt:Aladino Kaykubad I]]

21:11, 23 noyabr 2012 versiyası

I Əlaəddin Keyqubad (Ərəb əlifbası ilə: علا الدين كيقباد بن كيكاوس) (d. 1192 - ö. 1237), Anadolu Səlcuqlu sultanıdır (1221-1237). Sultan I Qiyasəddin Keyxosrovun oğludur. Səltənəti boyunca inşa etdirdiyi və çoxu günümüzə qədər çatan əsərlər, idari və əsgəri baxımdan həm şəxsiyyətinə, həm də dövlətinə qazandırdığı etibara görə Türkiyə və dünya məxəzlərində ən ünlü Anadolu Səlcuqlu sultanıdır.

Konya Əlaəddin Camii və Beyşehir Kubadabad Sarayları tikdirdiyi ən önəmli memarlıq abidələrindəndir.


Həyatı

Hökmdarlıqdan öncəsi

Mükəmməl bir təhsil və tərbiye ilə yetiştirildi. Türk-İslam adət-ənənələrinə görə Əmir Seyfəddin, Ay-Aba ve Əmir Bedrəddin Gövhərtaş ona atabəy təyin edildi. Ana dili olan Türk dili ilə bərabər, Farsca, YunancaƏrəbcə öyrəndi. Ayrıca yüksək İslami elmləri və astronomiyanı da bilirdi.

1205-ci ildə Tokat məliki (valisi) təyin edilerək dövlət idarəsini öyrendi ve tecrübe sahibi oldu. Babasının ölmesi üzerine Sultanlığa önce ağabeyi I İzzəddin Keykavus seçildi. Bunu qəbul etməyib taxta keçmek isteyen Keyqubad, Ərzurum məliki Toğrul şah ilə anlaşarak Kayserideki böyük qardaşının üzerine yürüdü. Fakat taraftarları qardaşı ilə birleşince Ankara qalasına sığındı. Keykavus, Ankara qalasını kuşatarak Keykubadı ele geçirdi və Malatyadaki Minşar qalesine haps etdi.

Səltənati

Keykavusun 1220-ci ildə ölümü üzerine taxta çıxtı. Özünden önceki üç Səlcuqlu sultanı kimi, Əlaəddin Keyqubad da, Beylerbeyi Seyfəddin Ay-Aba, Əmir-i axur Zeynəddin Beşara, Əmir-i Meclis Mübârizeddin BəhramşahBəhaəddin Kutluğca kimi dövlət adamları və böyük sərkərdələrin seçimi və tərcihi ilə taxta çıxarılmışdır. Onun genişleme və böyük dövlet halına gəlmə siyasətinə davam etdi. Anadolu Səlçuqlu dövlətinin ən parlaq dönəmini yaşatdı. Öncə, Ermənilərlə Şərqi Latınlar arasındaki çatışmadan faydalanaraq ermənilərin əlindeki Kalonoros qalasını aldı. Yeniden inşa edilən və sağlam surlarla çevrilən şəhərə sultanın isminə izafeten Əlaiye (günümüzde Alanya) adı verildi. Əlaəddin Keyqubad bu şəhərə bir tersane ve tophane qurdurdu və şəhərin qalasını yeniden inşa etdirdi. Tüccarların torpaqda ermənilərin, dənizdə Avropalı dəniz quldurlarının hücumlarına uğraması üzərinə İçelden Antalyaya qədər bütün sahil boyu şəridini torpaqlarına qatdı.

Bu sırada Artuklulardan Diyarbəkir hökmdarı olan Mesudun Keyqubad adına oxunan xütbəni qaldırması üzərine buraya Mubarizəddin Çavlı kumandasında bir ordu göndərdi. Bu ordu, Mesudun ordusunu yendi ve Çemişgezek kimi bəzi qalaları ələ keçirdi. Ayrıca, Əyyubi hökmdarı Məlik Əşrəfin yardımçı olaraq göndərdiyi qüvvətləri də məğlubiyyətə uğratdı. Bundan sonra, Əyyubilərlə yaxşı keçinmək isteyen Əlaəddin Keyqubad əsir aldığı Əyyubi sərkərdələrini sərbəst buraxdı. Eyni şəkildə Məlik Məsudu da bəzi hədiyələr qarşılığında yerinde buraxdı.

Sultan Əlaəddin, Trabzon Rum imperiyasının gücünü qırmaq üçün Sinopda bir donanma inşa etdirdi. Bu arada Səlcuqlu tüccarlarının şikayetleri üzerinə Kastamonu əmiri Hüsəməddin Çobanı Qaradəniz donanmasıyla Krım səfərinə məmur etdi. Əmir Çoban önemli bir ticaret şehri olan Sudakı feth etdi. Şehirde bir cami inşa ettirdi ve askerlerini yerleştirdiği bir qarnizon qurdu. Ruslar Sudakın Selcuqlu hakimiyeti altına girmesini tanımak zorunda kaldılar.

Güneyden gelen ticaret yollarını tehdit eden küçük Ermenistan krallığını cezalandırmak üzere Mübarezeddin Çavlı ve Mübarezeddin Ertokuş kumandasında bir ordu göndererek İçel’i devletin toprakları arasına kattı. Böylece İçel'den Antalya'ya kadar bütün kıyı şeridini Anadolu Selçuklu ülkesine katıldı. Moğolların Anadolu’ya girmesi tehlikesi karşısında 1226-cı ildə Əyyubilərlə ilişkilerini geliştirdi. 1226-1228-ci il tarixləri arasında Mengücəklü bəyliyinin başına keçen Davud Şah bin Bəhramşahın Anadolu Selçukluları aleyhine Toğrul Şah, Xarəzmşah Cəlaləddin Mengüberti ve İsmaili reisi Əlaəddinlə ittifaq etdiyini duyan Əlaəddin Keyqubad, bunlara qarşı hərəkətə keçərək Ərzincan, KemaxŞebinkarahisarı dövlətinə qatdı. Bu esnada son Harzemşah Sultanı Celaleddin Mengüberti Ahlat’a saldırdı. Trabzon İmparatorluğuyla ittifak kuran Celaleddin’i 1230’daki Yassı Çemen Savaşı’nda ağır yenilgiye uğrattı ve Ərzurumu asanlıqla ələ keçirdi.Əlaəddin Keyqubat saltanatının en böyük xətasını Celalettin Harzemşahla savaşarak yaptı. Türk ve Müslüman devletler arasında vuku bulan bu savaşlar, Anadolu'ya doğru harekete geçen Monqolların işini kolaylaştırmaktan öte bir işe yaramadı. Bilhassa Xarəzmşahların gücünün qırılması, monqollar önünde dura biləcək önəmli bir qüvvətin ortadan qalxmasına səbəb oldu.

Səekərdə Gergoman noyan komutasındaki monqollar Sivasa qədər gələrək, buraları yaxıb yıxdılar. Selçuklu kuvvetleri, monqolları Ərzuruma qədər takib etdiysə də, yetişə bilmədi. Bu monqol axınının, Gürcü kraliçesi Rosudanın tahrikiyle meydana geldiğinin anlaşılması üzerine, Gürcüstana sefer düzenlendi. Gürcülerle yapılan savaşlarda, Gürcü kuvvetleri bozguna uğratıldı ve yapılan anlaşmayla Gürcistan’da bazı kaleler, Anadolu Selçuklu Devleti'ne bırakıldı.

Moğol tehlikesini gören Əlaəddin Keyqubad, şərq sınırlarını sağlamlaşdırdı. Bu sağlamlaşdırma əsnasında Əxlat fəth edildi. Ancaq bu fəth, Əyyubilərlə arasının pozulmasına yol açdı. Əyyubilerin göndərdikleri ordunu, Torosların güneyinde yenerek, Harput ve Urfanı da ele keçirdi. Vəfatından önce gelen Monqol elçilerini ustaca idare ederek, Anadolunu Monqol istilasından qurtardı. 1237’de Kayseri’de verdiği bir ziyafette zəhərlənmək suretiyle öldürüldü.

Sultan Mesud (1116-1157) tarafından zamanında Alâeddîn tepesinde yaptırılmış olan ve “Kümbed-hâne” adı ile anılan anıt mezarda defnedildi.

Vasıfları

Əlaəddin Keyqubad, büyük bir siyasetçi ve asker olduğu kadar da ilim adamıydı. Âlimleri sarayında toplar, onları korurdu. Necmeddîn Dâye, Ahmed bin Mahmudi Tûsî el-Kâniî, Əxi Evrən kimi dönemin pek çok önemli siması onun saltanatının ve kişiliğinin özellikleri nedeniyle yaşamak için Anadolunu tercih etmişlerdi. Yine Bahaəddin Vələd ve sultanın döneminde ve çevresinde yetişen oğlu Mövlanə Cəlaləddin Rumi ve yine onun döneminde yetişen Sədrəddin Konyəvi Anadolu mədəni hayatında büyük öneme qovuşmuşlardır.

Gayet olumlu şartlarda devraldığı ülkeyi on yedi yıllık saltanatı boyunca her yönü ile daha da geliştirerek zirveye taşımayı başarmıştır. Başarısındaki en büyük etkenlerden birisi hiç şüphesiz ticarete verdiği büyük önemdir. Babasının Selçuklu hakimiyeti altına aldığı iki önemli liman şehri olan Antalya (1207) ve Sinop'tan (1214) hareketle ülkesinin sahil şeridini genişletmiş, donanma inşaatına ve ticarete kuzey-güney ekseninin de dahil edilmesine büyük önem vermiştir. Özellikle Alâiye'nin (Alanya) mamur bir Selçuklu limanı haline getirilmesi (1221-1222) ve Kipr krallığıVenetsiya respublikası ile yapılan anlaşmalarla Selçukluların ve onlara tabi tüccarların bölge ticaretindeki konumu son derece güçlenmiştir.

Əlaəddin Keyqubadın Müslüman tebasının yanı sıra gayrimüslim tebası ile ilişkileri de her zaman iyi olmuştu. Genceli Giragos’un naklettiğine göre, Sultan Yassıçimen Savaşı'ndan dönerken Kayseri’ye yaklaşınca Müslümanlar imamlarıyla, Hristiyanlar da papazlarıyla ve ellerinde haçları ve çalgıları ile Sultanı karşılamaya çıkmışlar, Müslümanlar, Hristiyanları geriye iterek, tebrik ve dostluk dileklerinde ön sırada olmalarına meydan vermek istememişler, Hristiyanlar da bunun üzerine bir tepeye çıkarak bir şekilde kendilerini göstermişlerdir. Hristiyan tebasının ayrı durduğunu farkeden Alâeddîn Keykubad ordugahından kalkıp yanlarına gelmiş ve aralarına karışıp, çalgılarını çalmalarını ve yüksek sesle şarkılarını söylemelerini buyurmuştur. İbret için şehre onların ortasında girmiş ve onlara hediyeler ve ihsanlarda bulunmuştur.

I. Əlaəddin Keyqubadı, Türkmenler "Uluğ Sultan" ve devrin kaynak yazarı İbn Bibi de, "Uluğ Keykubâd" ad ve unvanı ile anmışlardır.

Tikdirdiyi memarlıq abidələri

Saltanatı müddetince Anadolu’da geniş çapta imar hareketlerinde bulundu. Yaptırdığı kervansaray, kale ve sarayların kalıntıları Anadolu’nun çeşitli yerlerinde hala bulunmaktadır. Sultan Alâeddîn Keykubad devri eserleri arasında inşa tarihi tam olarak bilinmeyen iki saraydan biri Kayseri yolu üzerinde bulunan Keykubadiye Sarayı ile Konya-Beyşehir yolu üzerindeki Kubadabad Sarayı’dır. Bunların haricinde bugün izi kalmamış olsa da, vakfiyesi kayıtlarda yer alan Konya Darüşşifası (Darüşşifâ-i Alâiye) da yer almaktadır. Yine bilindiği kadarıyla Konya’daki sağlık tesisleri arasında Sultan Alâeddîn Keykubad tarafından 1236 yılında yaptırılmış bir ılıca da vardır.

Soyağacı

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Səlcuq bəy
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Arslan Yabqu
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Kutalmış
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1. Süleyman
(1077 - 1086)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2. I. Kılıç Arslan
(1092 - 1107)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3. Melikşah
(1110 - 1116)
 
4. I. Mesud
(1116 - 1155)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
5. II. Kılıç Arslan
(1115 - 1192)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
7. Süleyman Şah
(1196 - 1204)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Keyhüsrev
6. (1192 - 1196)
9. (1205 - 1211)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
8. III. Kılıç Arslan
(1204 - 1205)
 
 
 
 
 
10. Keykavus
(1211 -1220)
 
11. Keykubad
(1220 - 1237)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
12. II. Keyhüsrev
(1237 - 1245)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
13. II. Keykavus
(1245 - 1260)
 
 
 
14. IV. Kılıç Arslan
(1260 - 1266)
 
 
 
 
 
II. Keykubad
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Feramürz
 
16. II. Mesud
(1284 - 1297)
 
15. III. Keyhüsrev
(1266 -1284)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
17. III. Keykubad
(1297 - 1302)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 


İstinadlar


Həmçinin bax

Xarici keçidlər