Beynəlxalq münasibətlər: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k r2.7.3) (Robot: Modifying da:International Politik to da:International politik
Sətir 1: Sətir 1:
'''Beynəlxalq münasibətlər''' — [[siyasi elm]]in bir qolu olub, beynəlxalq sistemdə dövlətlərin bir-biri ilə, eləcə də beynəlxalq hökumətlərarası təşkilatlar (BHT), transmilli korporasiyalar (TMK) və digər qeyri-dövlət aktorları ilə münasibətlərini öyrənir.
'''Beynəlxalq münasibətlər''' — [[siyasi elm]]in bir qolu olub, beynəlxalq sistemdə dövlətlərin bir-biri ilə, eləcə də beynəlxalq hökumətlərarası təşkilatlar (BHT), transmilli korporasiyalar (TMK) və digər qeyri-dövlət aktorları ilə münasibətlərini öyrənir.


Bundan başqa baxın: Xarici siyasət
Beynəlxalq Əlaqələr siyasət elminin bir sahəsidir və "beynəlxalq sistem" içindəki aktyorların, xüsusilə də beynəlxalq əlaqələrin əsas aktyoru olaraq qəbul edilən dövlətlərin, digər dövlətlərlə, beynəlxalq / regional / hökumətlərarası təşkilatlar, çox millətli şirkətlər, beynəlxalq normalar və beynəlxalq cəmiyyətlə olan əlaqələrini araşdıran disiplinlerarası bir intizamdır.
Prinsiplər arası bir intizam olması səbəbiylə siyasət elmi, iqtisadiyyat (beynəlxalq iqtisadiyyat, beynəlxalq siyasi iqtisadiyyat), tarix (siyasi tarix), hüquq (konstitusiya hüququ, rəhbərlik hüququ və xüsusilə beynəlxalq hüquq), fəlsəfə (siyasət fəlsəfəsi və etik), sosiologiya, psixologiya, coğrafiya, antropologiya, sosial iş, kriminologiya, ictimai cinsiyyət işləri və mədəni işlər kimi bir çox fərqli İntizamdan faydalanar.
Beynəlxalq Münasibətlərin iş sahəsi olduqca genişdir. . Qloballaşma, dövlət suverenliyi, beynəlxalq təhlükəsizlik, ekoloji sürdürebilirlik, nüvə silahların yayılması, milliyyətçilik, iqtisadi inkişaf, qlobal maliyyə, terrorizm, mütəşəkkil cinayət, insan təhlükəsizliyi, xarici müdahalecilik və insan hüquqlarına qədər bir çox mövzunu beynəlxalq səviyyədə öyrənir.
Mövzu başlıqları [gizlə]
1 Tarix
2 SUIQƏSTLƏR
2.1 Realizm
2.2 Liberalizm / İdealizm
2.3 İnşacılık / Yapılandırmacılık
2.4 Neorealizm
2.5 Neoliberalizm
2.6 Qlobal Yönetişim
2.7 Beynəlxalq cəmiyyət nəzəriyyəsi
2.8 Kritik Nəzəriyyə (Tənqidi nəzəriyyə)
2.9 Feminist nəzəriyyə
3 Anlayışlar
3.1 Əsas anlayışlar
3.2 Beynəlxalq əlaqələrin vasitələri
4 Təşkilatlar
4.1 Birləşmiş Millətlər Təşkilatının
4.2 Beynəlxalq Məhkəmə Orqanları
4.3 Regional Təhlükəsizlik Təşkilatları
4.4 İqtisadi Təşkilatlar
4.5 Baxın
5 Ədəbiyyat
Tarix [redaktə]

Beynəlxalq əlaqələr tarixinin başlanğıcı çoxu alim tərəfindən 1648-ci il tarixli Vestfaliya sülhü dövlət sisteminin Oluşturulma anlayışının qəbul edilməsi, və köhnə orta əsrlər Avropasının din dayanıqlı sisteminin terkedilmesidir. Vestfaliya sülhü ilə birlikdə dövlət rəhbərlərinin sərhədləri içində tək suveren olduqları və dövlətləri xaricində bir orqanlar bağlı olmadıqları ifadə edilmiş, həmçinin xalq dövlət anlayışının yaradılmasına dəstək və yüksəlməsinə imkan təmin edilmişdir. Bu inkişaflar sayəsində dövlətlər bürokratik, diplomatik və hərbi təşkilatiləşməyə yönəlmişdir. Avropa mənşəli bu sistem kolonileşme prosesi bütün dünyaya yayılmış və mədəniyyətin şərtləri olaraq göstərilərək, çox vaxt zorla, benimsetilmiştir. Günümüz beynəlxalq sisteminə keçid isə Soyuq Döyüş və bu müddətdə reallaşan koloniyalardan çəkilmə və köhnə müstəmləkələrin müstəqilliklərini elan edərək əksəriyyətlə xalq dövlətlər nümunəsində kurulmalarıyla reallaşmışdır.
Nəzəriyyələr [redaktə]

Realizm [redaktə]
Realizme görə bütün dövlətlərin ortaq xüsusiyyəti hamısının ideallar və ya etik dəyərlər yerinə əksəriyyətlə iqtisadi və hərbi güc arxasında olmasıdır. Realizm, təməldə dövlətlərin bir-biri ilə əməkdaşlıq etməyə yanaşmayacağını, əməkdaşlıq halında dahi prioritetli olaraq öz mənfəətlərini güdəcəyini ifadə edər məzmunda realist nəzəriyyələr güc tarazlığı, çıxar optimizasyonu kimi mövzularla yaxından əlaqəlidir. Bu nəzəriyyəyə görə dövlətlər arasındakı əməkdaşlıq qısa müddətli və təsadüfidir. II. Dünya Döyüşü ilə yükləlişə keçən realizmin qurucuları Thucydides, Morgenthau, Machiavelli və Thomas Hobbes olaraq qəbul edilir.
Liberalizm / İdealizm [redaktə]
Liberalizm, müzakirəli də olsa, Beynəlxalq Əlaqələrin ilk nəzəriyyəsidir. I. Dünya Döyüşü sonrasında, dövlətlərin bir-birləriylə olan əlaqələrində döyüşü maneə törədə və idarə edə bilməmələrinə bir reaksiya olaraq yüksəlir. Woodrow Wilson nəzəriyyənin ilk dəstəkçilərindəndir.
İnşacılık / Yapılandırmacılık [redaktə]
Dövlətlərin beynəlxalq arenadakı davranışlarının mənşələrinə enərək şərhi hədəflər. Bu kökləri üç anlayış üzərindən açıqlayır və birləşdirir. Bunlar; şəxsiyyət, maraqlar və normaları.
Neorealizm [redaktə]
Neorealizmin qurucusu şübhəsiz olaraq Kenneth Waltzdır. Neorealizm, Klassik və Neoklasik realizmin bəzi nöqtələrini qəbul edər - nümunə olaraq suveren dövlətlərin beynəlxalq anarxiya içində var olduqlarını və nə etdiklərini-lakin əsl ayrılma nöqtəsi insan təbiəti və dövlət rəhbərliyinin əxlaqi ölçüsünü rədd edərək daha elmi bir şərh gətirməyə işində yatmaqdadır. Dövlətlərin xarici işlərində tətbiq dağıdıcı və mənfəətçi rəftarın səbəbinin beynəlxalq anarxiya olduğunu və dövlətin iç siyasətləriylə beynəlxalq arenadakı rəftarının açıqlana, çünki dövlətlərin digər dövlətlərlə əlaqələrini nisbi qazanc və güc mərkəzlərinə qarşı tarazlıq möhkəmə məqsədiylə davam etdirdiyini bildirir.
Neoliberalizm [redaktə]
Neoliberalizm, neorealist bir təklif olan beynəlxalq əlaqələrdə açar oyunçuların dövlətlər olduğunu qəbul edərək realizmin aktuallaşdırmağı məqsədlər lakin Beynəlxalq Təşkilatların və dövlət xarici aktyorların əhəmiyyətini də vurğulayır. Nəzəriyyə, neoliberal iqtisadi nəzəriyyədən təsirlənmişdir. Soyuq Döyüş müddətin tərəfindən artan dövlətlərarası asılılıq nəzəriyyənin şəkillənməsində təsirli olmuş və buna görə liberal təşkilatiçilik olaraq da adlandırılmışdır. Nəzəriyyənin qabaqcılları Robert O. Keohane və Cozef S. Nye olaraq qəbul edilir.
Qlobal Yönetişim [redaktə]
Qlobal Yönetişim dünya hökuməti mənasını verməməkdədir. Beynəlxalq Əlaqələrdəki artan rəsmi təşkilatiləşməyə və bu quruluşlar vasitəsilə artan beynəlxalq asılılığa diqqəti çəkməkdədir. Qaçqınlar, ətraf problemləri, inkişaf, cinayət şəbəkələri, qlobal terrorizm kimi mövzuların getdikcə kompleksləşdiyini və yalnız beynəlxalq rəsmi əməkdaşlıq ilə həll edilə biləcəyini ifadə edər.
Beynəlxalq cəmiyyət nəzəriyyəsi [redaktə]
Beynəlxalq cəmiyyət nəzəriyyəsi, dövlətlərin ortaq dəyər və prinsiplərini və bunların beynəlxalq əlaqələrə təsirlərini öyrənir. Bu qanunların nümunələri diplomatiya, nizam və [[Beynəlxalq Hüquq | u insani müdaxiləni müdafiə edərkən, çoxluqçular ölkələrin suverenliyinə və beynəlxalq nizama daha çox əhəmiyyət verərlər. Nəzəriyyənin qabaqda gələn adları çoxluqçu Hedley Bull və həmrəylikçi Nicholas Wheelerdir.
Kritik Nəzəriyyə (Tənqidi nəzəriyyə) [redaktə]
Kritik nəzəriyyə, təbiəti gərəyi bir çox ictimai elmi əhatə edər və yalnız bir beynəlxalq əlaqələri nəzəriyyəsi deyil. Dövlət mərkəzli bir nəzəriyyədir və digər beynəlxalq əlaqələr nəzəriyyələrinə tənqidi bir dünyagörüşüylə lazım olduğunu və dövlətlərin vəzifələrinin azaldılaraq xidmətlərin və fərdlərin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi ilə məhdud qalması lazım olduğunu müdafiə edər. dövlətlərin öz üstülüğünü xalqa qəbul ettirdirini bildirir.
Feminist nəzəriyyə [redaktə]
Femininst Nəzəriyyə, 1980-ci illərdən sonra beynəlxalq əlaqələr intizamını yer almağa başlamışdır. bunun səbəbi isə, beynəlxalq əlaqələr intizamının digər ictimai elmlərdən daha çox kişi suverenliyini əsaslanan anlayış və nəzəriyyələrin hakimiyyətində olmasıdır. Beynəlxalq Əlaqələr İntizamı içərisində alternativ yanaşmalardan biri olan feminist nəzəriyyə, kişilərə tanınan ictimai, iqtisadi və siyasi hüquqların hamısının qadınlara da verilməsini müdafiə edən və qadının cəmiyyət içindəki rolunu genişləndirmək istəyən bir doktrinadır. [1] Dünya üzərindəki tarix, iqtisadiyyat və siyasət elmləri kimi elm sahələrinin qadınların inkişaf və dəyişmələrini göz ardı etdiklərini və bunun səbəbinin də kişilərin dərhal hər cəmiyyətdə iqtidar sahibi olaraq hökm sürmələri olduğunu irəli sürər. Hal-hazırda da davam etməkdə olan kişi suveren dünyada, feminist nəzəriyyəyə görə qadınlar, ümumiyyətlə xüsusi alan (ailə və ev içi xidmətlər) içərisində tutulmaqda və ictimai alan'da (cəmiyyət və dövlət nizamı) rolları ehtiyatda saxlanılır. Ancaq kişilərin olmadığı hallarda qadınlar məşğulluq edilə. Bu tənzimləmələr səbəbiylə ortaya çıxan qadın ezilmişliği və dışlanmışlığı anlayışları feminist nəzəriyyənin təməl aldığı anlayışlardır.
Anlayışlar [redaktə]

Əsas anlayışlar [redaktə]
Ana maddə: Beynəlxalq münasibətlərin Güc
Güc anlayışı, beynəlxalq əlaqələrdə, qaynaqlara (hərbi və iqtisadi) daxil, qabiliyyət, dövlətlərarası sistemə təsirin böyüklüyü olaraq təyin olunar və bunlar vasitəsilə ölçülür. Ümumiyyətlə qatı güc (ing. hard power) və yumşaq güc (yüngül güc) (ing. soft power) olaraq iki yerə bölünür. Qatı güc əsgəri qabiliyyəti təriflərkən, yüngül güc isə iqtisadiyyat, diplomatiya və mədəni təsiri təriflər.
Qütbləşmə anlayışı, beynəlxalq sistem içindəki güc nizamına işarə edər. Anlayış xüsusilə Soyuq müharibə dövründə iki süpergücün çəkişmə halında olduğu iki qütblü redaktə ortaya çıxmışdır. Bu anlayış çərçivəsində 1945 əvvəli sistem gücün böyük dövlətlər tərəfindən paylaşılması səbəbiylə çox qütblü olaraq adlandırılar. Oxşar şəkildə SSRİ-nin 1991-ci ildə dağılmasından sonra ABŞ-ın tək süpergüç qalmasıyla ibarət olan nizam də bir çox alim tərəfindən kəşf tək qütblü sistem olaraq adlandırılar.
Beynəlxalq asılılıq, yəni qarşılıqlı məsuliyyət və başqalarına asılı olma, əksəriyyətin fikirinə görə beynəlxalq sistemin xarakteridir. Bu görüşün müdafiəçiləri qloballaşan, xüsusilə iqtisadi əlaqələrə işarə edərək, Beynəlxalq təşkilatların rolunun və beynəlxalq əlaqələrdə getdikcə artan müəyyən prinsiplərin qəbul edilməsinin beynəlxalq sistemin əsas qanununun beynəlxalq asılılıq olduğunu bildirirlər.
Asılılıq, beynəlxalq asılılıqdan fərqli bir şəkildə, marksizmle yaxından əlaqəli bir nəzəriyyə olan asılılıq nəzəriyyəsini ifadə edər. Bu nəzəriyyəyə görə inkişaf etmiş mərkəz dövlətlər, öz refahları üçün, zəif ətraf dövlətləri istismar.
Beynəlxalq əlaqələrin vasitələri [redaktə]
Diplomatiya, dövlətlər arasındakı müzakirələrin, nümayəndələr vasitəsilə təşkil. Bir baxıma, beynəlxalq əlaqələrin bütün digər vasitələri diplomatiyanın müvəffəqiyyətsizliyi nəticəsində istifadə.
Sanksiya, diplomatiya müvəffəqiyyətsizliyə uğradığında müraciət edilən ilk üsul və dövlətləri razılaşmalara məcbur etmənin ana yollarından biridir. Sanksiyalar, diplomatik və iqtisadi şəkillərdə ola bilər, və diplomatik əlaqələrin kəsilməsi, iqtisadi maneələrə və embarqolar da ehtiva edir.
Döyüş, ya da güc istifadəsi, beynəlxalq əlaqələrdə son çarə olaraq qəbul edilir. Çağımızda döyüş yalnız dövlətlər arasında edilməməkdədir. Beynəlxalq əlaqələrdə "Döyüş işləri" və "Strateji işlər" prinsiplərinə araşdırılır.
Beynəlxalq məlumatlandırma də beynəlxalq əlaqələrin bir vasitəsi olaraq düşünülə bilər. Bir ölkənin işlədiyi cinayətlərin beynəlxalq səviyyədə ictimaiyyətə açıqlanaraq dövlətlərin haysiyetlerinin alçaltılaması yoludur. BMT-nin İnsan Hüquqları Komissiyasının 1235. prosedürüyle insan haqqı pozulmasının olan ölkələri nümayiş etməsi buna bir nümunədir.
Təşkilatlar [redaktə]

Birləşmiş Millətlər [redaktə]
Ana maddə: Birləşmiş Millətlər Təşkilatının
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT), özünü "ədalət və təhlükəsizliyi, iqtisadi inkişaf və sosial bərabərliyi uluslararasında bütün ölkələrə təmin məqsəd əldə etmiş qlobal bir quruluş" olaraq təyin edən, günümüzün ən əhəmiyyətli beynəlxalq mənsubudur.
Beynəlxalq Məhkəmə Orqanları [redaktə]
Mühakimə:
Beynəlxalq Ədalət Divanı
Avropa Ədalət Divan
Afrika Ədalət Divanı
İnsan hüquqları:
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İnsan Hüquqları Şurası
Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi
Regional Təhlükəsizlik Təşkilatları [redaktə]
NATO
ASEAN
Ərəb birliyi
İqtisadi Təşkilatlar [redaktə]
WTO
Dünya bankı
IMF
Baxın [redaktə]
Türkiyədə beynəlxalq əlaqələr təhsili
Türkiyədəki düşüncə quruluşları




== Həmçinin bax==
== Həmçinin bax==

20:51, 13 yanvar 2013 versiyası

Beynəlxalq münasibətlərsiyasi elmin bir qolu olub, beynəlxalq sistemdə dövlətlərin bir-biri ilə, eləcə də beynəlxalq hökumətlərarası təşkilatlar (BHT), transmilli korporasiyalar (TMK) və digər qeyri-dövlət aktorları ilə münasibətlərini öyrənir.


Bundan başqa baxın: Xarici siyasət Beynəlxalq Əlaqələr siyasət elminin bir sahəsidir və "beynəlxalq sistem" içindəki aktyorların, xüsusilə də beynəlxalq əlaqələrin əsas aktyoru olaraq qəbul edilən dövlətlərin, digər dövlətlərlə, beynəlxalq / regional / hökumətlərarası təşkilatlar, çox millətli şirkətlər, beynəlxalq normalar və beynəlxalq cəmiyyətlə olan əlaqələrini araşdıran disiplinlerarası bir intizamdır. Prinsiplər arası bir intizam olması səbəbiylə siyasət elmi, iqtisadiyyat (beynəlxalq iqtisadiyyat, beynəlxalq siyasi iqtisadiyyat), tarix (siyasi tarix), hüquq (konstitusiya hüququ, rəhbərlik hüququ və xüsusilə beynəlxalq hüquq), fəlsəfə (siyasət fəlsəfəsi və etik), sosiologiya, psixologiya, coğrafiya, antropologiya, sosial iş, kriminologiya, ictimai cinsiyyət işləri və mədəni işlər kimi bir çox fərqli İntizamdan faydalanar. Beynəlxalq Münasibətlərin iş sahəsi olduqca genişdir. . Qloballaşma, dövlət suverenliyi, beynəlxalq təhlükəsizlik, ekoloji sürdürebilirlik, nüvə silahların yayılması, milliyyətçilik, iqtisadi inkişaf, qlobal maliyyə, terrorizm, mütəşəkkil cinayət, insan təhlükəsizliyi, xarici müdahalecilik və insan hüquqlarına qədər bir çox mövzunu beynəlxalq səviyyədə öyrənir. Mövzu başlıqları [gizlə] 1 Tarix 2 SUIQƏSTLƏR 2.1 Realizm 2.2 Liberalizm / İdealizm 2.3 İnşacılık / Yapılandırmacılık 2.4 Neorealizm 2.5 Neoliberalizm 2.6 Qlobal Yönetişim 2.7 Beynəlxalq cəmiyyət nəzəriyyəsi 2.8 Kritik Nəzəriyyə (Tənqidi nəzəriyyə) 2.9 Feminist nəzəriyyə 3 Anlayışlar 3.1 Əsas anlayışlar 3.2 Beynəlxalq əlaqələrin vasitələri 4 Təşkilatlar 4.1 Birləşmiş Millətlər Təşkilatının 4.2 Beynəlxalq Məhkəmə Orqanları 4.3 Regional Təhlükəsizlik Təşkilatları 4.4 İqtisadi Təşkilatlar 4.5 Baxın 5 Ədəbiyyat Tarix [redaktə]

Beynəlxalq əlaqələr tarixinin başlanğıcı çoxu alim tərəfindən 1648-ci il tarixli Vestfaliya sülhü dövlət sisteminin Oluşturulma anlayışının qəbul edilməsi, və köhnə orta əsrlər Avropasının din dayanıqlı sisteminin terkedilmesidir. Vestfaliya sülhü ilə birlikdə dövlət rəhbərlərinin sərhədləri içində tək suveren olduqları və dövlətləri xaricində bir orqanlar bağlı olmadıqları ifadə edilmiş, həmçinin xalq dövlət anlayışının yaradılmasına dəstək və yüksəlməsinə imkan təmin edilmişdir. Bu inkişaflar sayəsində dövlətlər bürokratik, diplomatik və hərbi təşkilatiləşməyə yönəlmişdir. Avropa mənşəli bu sistem kolonileşme prosesi bütün dünyaya yayılmış və mədəniyyətin şərtləri olaraq göstərilərək, çox vaxt zorla, benimsetilmiştir. Günümüz beynəlxalq sisteminə keçid isə Soyuq Döyüş və bu müddətdə reallaşan koloniyalardan çəkilmə və köhnə müstəmləkələrin müstəqilliklərini elan edərək əksəriyyətlə xalq dövlətlər nümunəsində kurulmalarıyla reallaşmışdır. Nəzəriyyələr [redaktə]

Realizm [redaktə] Realizme görə bütün dövlətlərin ortaq xüsusiyyəti hamısının ideallar və ya etik dəyərlər yerinə əksəriyyətlə iqtisadi və hərbi güc arxasında olmasıdır. Realizm, təməldə dövlətlərin bir-biri ilə əməkdaşlıq etməyə yanaşmayacağını, əməkdaşlıq halında dahi prioritetli olaraq öz mənfəətlərini güdəcəyini ifadə edər məzmunda realist nəzəriyyələr güc tarazlığı, çıxar optimizasyonu kimi mövzularla yaxından əlaqəlidir. Bu nəzəriyyəyə görə dövlətlər arasındakı əməkdaşlıq qısa müddətli və təsadüfidir. II. Dünya Döyüşü ilə yükləlişə keçən realizmin qurucuları Thucydides, Morgenthau, Machiavelli və Thomas Hobbes olaraq qəbul edilir. Liberalizm / İdealizm [redaktə] Liberalizm, müzakirəli də olsa, Beynəlxalq Əlaqələrin ilk nəzəriyyəsidir. I. Dünya Döyüşü sonrasında, dövlətlərin bir-birləriylə olan əlaqələrində döyüşü maneə törədə və idarə edə bilməmələrinə bir reaksiya olaraq yüksəlir. Woodrow Wilson nəzəriyyənin ilk dəstəkçilərindəndir. İnşacılık / Yapılandırmacılık [redaktə] Dövlətlərin beynəlxalq arenadakı davranışlarının mənşələrinə enərək şərhi hədəflər. Bu kökləri üç anlayış üzərindən açıqlayır və birləşdirir. Bunlar; şəxsiyyət, maraqlar və normaları. Neorealizm [redaktə] Neorealizmin qurucusu şübhəsiz olaraq Kenneth Waltzdır. Neorealizm, Klassik və Neoklasik realizmin bəzi nöqtələrini qəbul edər - nümunə olaraq suveren dövlətlərin beynəlxalq anarxiya içində var olduqlarını və nə etdiklərini-lakin əsl ayrılma nöqtəsi insan təbiəti və dövlət rəhbərliyinin əxlaqi ölçüsünü rədd edərək daha elmi bir şərh gətirməyə işində yatmaqdadır. Dövlətlərin xarici işlərində tətbiq dağıdıcı və mənfəətçi rəftarın səbəbinin beynəlxalq anarxiya olduğunu və dövlətin iç siyasətləriylə beynəlxalq arenadakı rəftarının açıqlana, çünki dövlətlərin digər dövlətlərlə əlaqələrini nisbi qazanc və güc mərkəzlərinə qarşı tarazlıq möhkəmə məqsədiylə davam etdirdiyini bildirir. Neoliberalizm [redaktə] Neoliberalizm, neorealist bir təklif olan beynəlxalq əlaqələrdə açar oyunçuların dövlətlər olduğunu qəbul edərək realizmin aktuallaşdırmağı məqsədlər lakin Beynəlxalq Təşkilatların və dövlət xarici aktyorların əhəmiyyətini də vurğulayır. Nəzəriyyə, neoliberal iqtisadi nəzəriyyədən təsirlənmişdir. Soyuq Döyüş müddətin tərəfindən artan dövlətlərarası asılılıq nəzəriyyənin şəkillənməsində təsirli olmuş və buna görə liberal təşkilatiçilik olaraq da adlandırılmışdır. Nəzəriyyənin qabaqcılları Robert O. Keohane və Cozef S. Nye olaraq qəbul edilir. Qlobal Yönetişim [redaktə] Qlobal Yönetişim dünya hökuməti mənasını verməməkdədir. Beynəlxalq Əlaqələrdəki artan rəsmi təşkilatiləşməyə və bu quruluşlar vasitəsilə artan beynəlxalq asılılığa diqqəti çəkməkdədir. Qaçqınlar, ətraf problemləri, inkişaf, cinayət şəbəkələri, qlobal terrorizm kimi mövzuların getdikcə kompleksləşdiyini və yalnız beynəlxalq rəsmi əməkdaşlıq ilə həll edilə biləcəyini ifadə edər. Beynəlxalq cəmiyyət nəzəriyyəsi [redaktə] Beynəlxalq cəmiyyət nəzəriyyəsi, dövlətlərin ortaq dəyər və prinsiplərini və bunların beynəlxalq əlaqələrə təsirlərini öyrənir. Bu qanunların nümunələri diplomatiya, nizam və [[Beynəlxalq Hüquq | u insani müdaxiləni müdafiə edərkən, çoxluqçular ölkələrin suverenliyinə və beynəlxalq nizama daha çox əhəmiyyət verərlər. Nəzəriyyənin qabaqda gələn adları çoxluqçu Hedley Bull və həmrəylikçi Nicholas Wheelerdir. Kritik Nəzəriyyə (Tənqidi nəzəriyyə) [redaktə] Kritik nəzəriyyə, təbiəti gərəyi bir çox ictimai elmi əhatə edər və yalnız bir beynəlxalq əlaqələri nəzəriyyəsi deyil. Dövlət mərkəzli bir nəzəriyyədir və digər beynəlxalq əlaqələr nəzəriyyələrinə tənqidi bir dünyagörüşüylə lazım olduğunu və dövlətlərin vəzifələrinin azaldılaraq xidmətlərin və fərdlərin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi ilə məhdud qalması lazım olduğunu müdafiə edər. dövlətlərin öz üstülüğünü xalqa qəbul ettirdirini bildirir. Feminist nəzəriyyə [redaktə] Femininst Nəzəriyyə, 1980-ci illərdən sonra beynəlxalq əlaqələr intizamını yer almağa başlamışdır. bunun səbəbi isə, beynəlxalq əlaqələr intizamının digər ictimai elmlərdən daha çox kişi suverenliyini əsaslanan anlayış və nəzəriyyələrin hakimiyyətində olmasıdır. Beynəlxalq Əlaqələr İntizamı içərisində alternativ yanaşmalardan biri olan feminist nəzəriyyə, kişilərə tanınan ictimai, iqtisadi və siyasi hüquqların hamısının qadınlara da verilməsini müdafiə edən və qadının cəmiyyət içindəki rolunu genişləndirmək istəyən bir doktrinadır. [1] Dünya üzərindəki tarix, iqtisadiyyat və siyasət elmləri kimi elm sahələrinin qadınların inkişaf və dəyişmələrini göz ardı etdiklərini və bunun səbəbinin də kişilərin dərhal hər cəmiyyətdə iqtidar sahibi olaraq hökm sürmələri olduğunu irəli sürər. Hal-hazırda da davam etməkdə olan kişi suveren dünyada, feminist nəzəriyyəyə görə qadınlar, ümumiyyətlə xüsusi alan (ailə və ev içi xidmətlər) içərisində tutulmaqda və ictimai alan'da (cəmiyyət və dövlət nizamı) rolları ehtiyatda saxlanılır. Ancaq kişilərin olmadığı hallarda qadınlar məşğulluq edilə. Bu tənzimləmələr səbəbiylə ortaya çıxan qadın ezilmişliği və dışlanmışlığı anlayışları feminist nəzəriyyənin təməl aldığı anlayışlardır. Anlayışlar [redaktə]

Əsas anlayışlar [redaktə] Ana maddə: Beynəlxalq münasibətlərin Güc Güc anlayışı, beynəlxalq əlaqələrdə, qaynaqlara (hərbi və iqtisadi) daxil, qabiliyyət, dövlətlərarası sistemə təsirin böyüklüyü olaraq təyin olunar və bunlar vasitəsilə ölçülür. Ümumiyyətlə qatı güc (ing. hard power) və yumşaq güc (yüngül güc) (ing. soft power) olaraq iki yerə bölünür. Qatı güc əsgəri qabiliyyəti təriflərkən, yüngül güc isə iqtisadiyyat, diplomatiya və mədəni təsiri təriflər. Qütbləşmə anlayışı, beynəlxalq sistem içindəki güc nizamına işarə edər. Anlayış xüsusilə Soyuq müharibə dövründə iki süpergücün çəkişmə halında olduğu iki qütblü redaktə ortaya çıxmışdır. Bu anlayış çərçivəsində 1945 əvvəli sistem gücün böyük dövlətlər tərəfindən paylaşılması səbəbiylə çox qütblü olaraq adlandırılar. Oxşar şəkildə SSRİ-nin 1991-ci ildə dağılmasından sonra ABŞ-ın tək süpergüç qalmasıyla ibarət olan nizam də bir çox alim tərəfindən kəşf tək qütblü sistem olaraq adlandırılar. Beynəlxalq asılılıq, yəni qarşılıqlı məsuliyyət və başqalarına asılı olma, əksəriyyətin fikirinə görə beynəlxalq sistemin xarakteridir. Bu görüşün müdafiəçiləri qloballaşan, xüsusilə iqtisadi əlaqələrə işarə edərək, Beynəlxalq təşkilatların rolunun və beynəlxalq əlaqələrdə getdikcə artan müəyyən prinsiplərin qəbul edilməsinin beynəlxalq sistemin əsas qanununun beynəlxalq asılılıq olduğunu bildirirlər. Asılılıq, beynəlxalq asılılıqdan fərqli bir şəkildə, marksizmle yaxından əlaqəli bir nəzəriyyə olan asılılıq nəzəriyyəsini ifadə edər. Bu nəzəriyyəyə görə inkişaf etmiş mərkəz dövlətlər, öz refahları üçün, zəif ətraf dövlətləri istismar. Beynəlxalq əlaqələrin vasitələri [redaktə] Diplomatiya, dövlətlər arasındakı müzakirələrin, nümayəndələr vasitəsilə təşkil. Bir baxıma, beynəlxalq əlaqələrin bütün digər vasitələri diplomatiyanın müvəffəqiyyətsizliyi nəticəsində istifadə. Sanksiya, diplomatiya müvəffəqiyyətsizliyə uğradığında müraciət edilən ilk üsul və dövlətləri razılaşmalara məcbur etmənin ana yollarından biridir. Sanksiyalar, diplomatik və iqtisadi şəkillərdə ola bilər, və diplomatik əlaqələrin kəsilməsi, iqtisadi maneələrə və embarqolar da ehtiva edir. Döyüş, ya da güc istifadəsi, beynəlxalq əlaqələrdə son çarə olaraq qəbul edilir. Çağımızda döyüş yalnız dövlətlər arasında edilməməkdədir. Beynəlxalq əlaqələrdə "Döyüş işləri" və "Strateji işlər" prinsiplərinə araşdırılır. Beynəlxalq məlumatlandırma də beynəlxalq əlaqələrin bir vasitəsi olaraq düşünülə bilər. Bir ölkənin işlədiyi cinayətlərin beynəlxalq səviyyədə ictimaiyyətə açıqlanaraq dövlətlərin haysiyetlerinin alçaltılaması yoludur. BMT-nin İnsan Hüquqları Komissiyasının 1235. prosedürüyle insan haqqı pozulmasının olan ölkələri nümayiş etməsi buna bir nümunədir. Təşkilatlar [redaktə]

Birləşmiş Millətlər [redaktə] Ana maddə: Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT), özünü "ədalət və təhlükəsizliyi, iqtisadi inkişaf və sosial bərabərliyi uluslararasında bütün ölkələrə təmin məqsəd əldə etmiş qlobal bir quruluş" olaraq təyin edən, günümüzün ən əhəmiyyətli beynəlxalq mənsubudur. Beynəlxalq Məhkəmə Orqanları [redaktə] Mühakimə: Beynəlxalq Ədalət Divanı Avropa Ədalət Divan Afrika Ədalət Divanı İnsan hüquqları: Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İnsan Hüquqları Şurası Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi Regional Təhlükəsizlik Təşkilatları [redaktə] NATO ASEAN Ərəb birliyi İqtisadi Təşkilatlar [redaktə] WTO Dünya bankı IMF Baxın [redaktə] Türkiyədə beynəlxalq əlaqələr təhsili Türkiyədəki düşüncə quruluşları


Həmçinin bax

Şablon:Link FM