Yarpaq: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k tire
MerlIwBot (müzakirə | töhfələr)
k Bot redaktəsi əlavə edilir: hy:Տերև
Sətir 119: Sətir 119:
[[ht:Fèy]]
[[ht:Fèy]]
[[hu:Levél (botanika)]]
[[hu:Levél (botanika)]]
[[hy:Տերև]]
[[id:Daun]]
[[id:Daun]]
[[io:Folio]]
[[io:Folio]]

02:22, 25 yanvar 2013 versiyası

Yarpaq

Yarpaq – bitkilərin həyatında fotosintez, tənəffüstranspirasiya (buxarlanma) üçün əsas orqan.

Yarpağın rəngi, adətən, yaşıl olur. Başqa funksiyanı yerinə yetirməklə əlaqədar yarpağın forması dəyişilə bilər. Yarpaqda üzvi maddələr əmələ gəlir ki, bunların hesabına bitki öz orqanlarını qurur və bir qismini də ehtiyat qida halında müəyyən orqanlarda toplayır. Yarpaq eyni zamanda normal şəkildə və ya metamorfoz edərək çoxalmada iştirak edir. Yarpaqların əlavə köklər əmələ gətirmə xüsusiyyətindən istifadə edərək bitkiləri vegetativ surətdə çoxaldırlar.

Saplağı olan yarpaqlara "saplaqlı", saplaqsız yarpaqlara "oturaq yarpaqlar",saplağın və yarpağın alt qaidəsinin genələrək gövdəni novça kimi tutduğu yarpaqlara isə "qın yarpaqlar" deyilir.

Yarpağın əsas və gözə çarpan hissəsi onun köhnəlmiş hissəsidir, buna "yarpaq ayası" deyilir.

Bitkilərin bir çoxunda yarpağın dibində çıxıntı olur ki, ona "yarpaqaltlığı" deyilir.

Əsas etibarilə yarpaqlar iki qrupa ayrılır:

  • Bəsit yarpaqlar
  • Mürəkkəb yarpaqlar

Bəsit yarpaqlar

Bəsit yarpaqlar elə yarpaqlara deyilir ki, onların bir saplağı üzərində yalnız bircə ayası olsun və yarpaq tökülən zaman aya ilə saplaq birgə tökülsün. Bəsit yarpaqlar ayalarının formasına görə aşağıdakı şəkildə qruplaşdırıla bilər:

  • xətvari – taxıllarda;
  • neşdərşəkilli – söyüdlərdə;
  • iynəşəkilli – şamlarda;
  • elipsşəkilli – fikuslarda;
  • yumurtaşəkilli – almalarda;
  • dairəvi – qızılağacda;
  • üçbucaqşəkilli – çinarda;
  • rombşəkilli – pəncərdə, cincilimdə;
  • qılıncşəkilli – süsəndə;
  • kürəkşəkilli – rəlpətöyündə;
  • pazşəkilli və s. – novruzçiçəyində.

Bəsit yarpaqlar ayalarının diblərinə görə:

  • ürəkşəkilli
  • böyrəkşəlilli
  • oxşəkilli
  • qalxanşəkilli ola bilər

Ayalarının uclarına görə yarpaq

  • küt uclu,
  • şiş uclu,
  • şişlənmiş iti uclu ola bilər.

Yarpaq ayalarının kənarlarının dişləşməsinə görə:

  • tam kənarlı
  • mişar dişli
  • tikanlı
  • yarımdairəvi
  • gəmirilmiş
  • kəsilmiş şəkildə olur.

Dişlər düz olarsa, kənarı dişli; dişlərinin ucları çəpinə olarsa, kənarı mişarlı; dişlər küt olarsa, kənarı yarımdairəvi; dişlər tikanla qurtararsa kənarı tikanlı; kənarlar dərin olmaya nizamsız kəsilmişsə, gəmirilmiş yarpaqlar deyilir.

Kənarı dişli, mişarlı, yarımdairəvi yarpaqların iri dişləri üzərində eninə qayda ilə ikinci dərəcəli xırda dişlər əmələ gələrsə, onlara kənarı ikinci dərəcəli dişli, kənarı ikinci dərəcəli mişarlı, kənarı ikinci dərəcəli yarımdairəvi yarpaqlar deyilir.

Mürəkkəb yarpaqlar

Yarpaq ayası bir neçə yarpaqcıqdan ibarət olub, tökülən zaman əvvəlcə yarpaqcıqları, sonra da saplağı tökülən yarpağa mürəkkəb yarpaq deyilir. Mürəkkəb yarpaqlar əsas etibarilə üç tipdə olur:

  • barmaqşəkilli,
  • lələkvari
  • üçər mürəkkəb yarpaqlar.

Barmaqşəkilli mürəkkəb yarpaq barmaqşəkilli bölünmüş yarpaq parçalarının müstəqil yarpaqcıq şəklini alması nəticəsində əmələ gəlmişdir, məsələn, at şabalıdının yarpaqları. Barmaqşəkilli mürəkkəb yarpaqda yarpaqcıqlar üçdən artıq olub, saplağın təpəsində şüavari oturur. Lələkşəkilli mürəkkəb yarpaq, lələkşəkilli bölünmüş yarpaq arçalarının müstəqil yarpaqcıq alması nəticəsində əmələ gəlmişdir. Bunlar ikinci,üçüncü və i.a. dərəcədə mürəkkəbləşə bilər. Lələkvari yarpaqlar da iki yerə bölünür:

  • Tək lələkvari-qoz,qızılgül,ağ akasiya
  • Cüt lələkvari-noxud,lərgə,sarı akasiya

Tək lələkvari mürəkkəb yarpaqların ucunda tək yarpaq olur. Cüt lələkvari yarpaqların ucunda cüt yarpaq olur.

Həmçinin bax

Şablon:Link FA Şablon:Link FA Şablon:Link FM Şablon:Link FA Şablon:Link GA