Yemiş: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
MerlIwBot (müzakirə | töhfələr)
k Bot redaktəsi əlavə edilir: bn:ফুটি
Legobot (müzakirə | töhfələr)
k Bot: Migrating 60 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q81602 (translate me)
Sətir 96: Sətir 96:
[[Kateqoriya:Tərəvəz bitkiləri]]
[[Kateqoriya:Tərəvəz bitkiləri]]
[[Kateqoriya:Dərman bitkiləri]]
[[Kateqoriya:Dərman bitkiləri]]

[[ar:بطيخ]]
[[be-x-old:Дыня]]
[[bg:Пъпеш]]
[[bn:ফুটি]]
[[bo:ཀུབ་མངར།]]
[[ca:Melonera]]
[[ch:Melon]]
[[chr:ᎦᏩᏒᎩ]]
[[cs:Meloun cukrový]]
[[da:Melon]]
[[de:Zuckermelone]]
[[el:Πεπόνι]]
[[en:Muskmelon]]
[[eo:Melono (frukto)]]
[[es:Cucumis melo]]
[[eu:Meloi]]
[[fi:Meloni]]
[[fr:Melon (plante)]]
[[gl:Melón (froita)]]
[[gn:Merõ]]
[[he:מלון (פרי)]]
[[hi:ककड़ी]]
[[hsb:Dynja]]
[[ht:Melon frans]]
[[hu:Sárgadinnye]]
[[id:Melon]]
[[it:Cucumis melo]]
[[ja:マスクメロン]]
[[kaa:Qawın]]
[[kk:Қауын]]
[[ko:멜론]]
[[la:Cucumis melo]]
[[lt:Sėjamasis melionas]]
[[lv:Melone]]
[[ml:തയ്ക്കുമ്പളം]]
[[nah:Melōn]]
[[nl:Meloen (vrucht)]]
[[no:Melon]]
[[oc:Melon]]
[[pcd:Melon (plante)]]
[[pl:Ogórek melon]]
[[pt:Melão]]
[[qu:Unukhachun]]
[[ro:Pepene galben]]
[[ru:Дыня]]
[[sc:Melone]]
[[scn:Muluni di fedda]]
[[sh:Dinja]]
[[simple:Melon]]
[[sr:Диња]]
[[sv:Melon]]
[[tg:Харбуза]]
[[tk:Gawun]]
[[tr:Kavun]]
[[uk:Диня]]
[[ur:خربوزہ]]
[[vi:Dưa bở]]
[[yi:מעלאן]]
[[zh:厚皮甜瓜]]
[[zh-min-nan:Me-lóng]]

05:21, 9 mart 2013 versiyası

Yemiş
Elmi təsnifat
XƏTA: parentrang parametrlərini doldurmaq lazımdır.
???:
Yemiş
Beynəlxalq elmi adı


Yemiş və ya qovun (lat. Cucumis melo) – Qabaqkimilər fəsiləsinin xiyar cinsinə aid növ. tərəvəz bitkisidir.

Qovun qarpıza nisbətən daha çox istisevən bitkidir və quruluşuna görə qarpızdan fərqlənir. Bunun toxumları içərisi boş olan toxum kamerasında yerləşir. Əsasən Orta Asiya respublikalarında və Zaqafqaziya respublikalarında becərilir. Tərkibində şəkərin miqdarı 5-17%-ə çatır. 20 mq% C, 1,2 mq% A, 0,5 mq% B1, 0,3 mq% B2, 0,6 mq% PP vitaminləri vardır. Mineral maddələrdən ən çox rast gələni dəmirdir ki, bunun da miqdarı 2,5 mq%-ə bərabərdir. Qarpızdan fərqli olaraq saxlanılarkən yetişə bilir.

Qovunların təsərrüfat-botaniki sortları biri-digərindən meyvəsinin ölçüsünə və kütləsinə, qabığının rənginə və bərkliyinə, ətli hissəsinin konsistensiyası və rənginə, dad və ətrinə, yetişmə müddətinə və saxlanılmasına görə fərqlənirlər. Qovunun qabığı açıq yaşıl, narıncı, qəhvəyi, ətli hissəsi isə ağ, yaşıl, narıncı və çəhrayı rəngdə olur. Ətli hissəsi konsistensiyasına görə lifli, yumşaq, xırda dənəli, xırçıldayan və sıx ətli olurlar. Dadına görə çox şirin, şirin, az şirin dadsız, ətrinə görə çox ətirli, orta və zəif ətirli və ətirsiz olur. Yetişmə müddətinə görə tezyetişən (80 günə), ortayetişən (80-110 günə) və gecyetişən (110 gündən çox) qruplarına bölünür.

Ölçüsünə görə iri, orta və xırda olur. Üzəri hamar, tor şəbəkəli və qabırğalı formada olur. Tezyetişən sortları 20 günə, ortayetişənlər 1-2 aya qədər, saxlanılmağa davamlı, gecyetişənlər isə 3 aydan çox saxlanırlar. Bunların saxlanma müddəti yetişmə dövrlərindən asılıdır. Qovunlar bir neçə qrupa ayrılırlar.

  1. Tezyetişən Rusiya sortları;
  2. Tezyetişən Orta Asiya sortları;
  3. Yumşaq ətli Orta Asiya sortları;
  4. Xırçıldayan ətli Orta Asiya yay sortları;
  5. Cənub payız-qış sortları;
  6. Sıx ətli Rusiya sortları;
  7. Kantaluplar və ya Qərbi Avropa sortları.

Kantalupların ətli hissəsi sıx və dadı ətirli olur. Geniş yayılmış sortlarından Komsomol-142 və Limonu-sarı misal göstərilə bilər. Komsomol ortayetişən sort olmaqla, xırda meyvəli və şarşəkillidir. Ətli hissə ağdır, zərif vanil ətri verir. Limonu-sarı tezyetişən sortdur. Ətliyi ağ və sıx olur. Sıx ətli Rusiya sortlarına Bronzovka, Kolxozçu, şəkərli Krım, Persidskaya, Zimovka daxildir.

Zimovka orta yetişən olmaqla çəkisi 8 kq-a qədər gəlir. Yaxşı saxlanılır. Tərkibində 10%-ə qədər şəkər vardır. Kolxozçu ən çox yayılmış sortlardandır. Meyvəsi xırda, şarşəkilli, sarınarıncı yaşılı rəngdə olub, çox ətirli və dadlı, tərkibində 12%-ə qədər şəkər olur. Orta yetişən sortdur, daşınmağa davamlı, saxlanmağa davamsızdır.

Payız-qış sortlarına Qulyabi kara, Qulyabi sarı, yaşıl Quliyabi, narıncı Qulyabi daxildir. Yaşıl Qulyabi Cərco sortudur və çox gecyetişəndir. Çəkisi 4-8 kq-a qədər olur. Ətirli ətli hissəsinin tərkibində 10% şəkər vardır.

Narıncı Qulyabi gecyetişən sortdur, çəkisi 2,5-4 kq-a qədər olur. Yumurtavaridir, yaxşı saxlanır. Orta Asiya yay sortlarına Ak-kaun, Arbakeşka, Bargi-816, Içi-Kızıl, Kzıl-urup, Konça, Xokuzkalya, Qırmızı ətli və s. sortları daxildir.

Azərbaycanda Kolxozçu-749/753, Balakən-281, Qusarçay-426 və yerli qovun sortları becərilir.

Standarta müvafiq qovunlar təzə, təmiz və sağlam olmalıdır. Bunların rəngi və forması öz təsərrüfat-botaniki sortuna müvafiq olmalıdır. En kəsiyinin diametri ən çox 15 sm-dən, tezyetişən və silindrik formalılarda isə 10 sm-dən az olmamalıdır. Satışa buraxılan qovunların içərisində azacıq əzik və batıq, həmçinin ölçüdən uzaqlaşan qovunların miqdarı 5%-dən çox olmamalıdır. 10% eyni müddətdə yetişən başqa qovun sortlarının olmasına icazə verilir.


Təbabətdə

Bədənə rütubət verir. Sidikqovucu və tərqovucudur. Yeni ana olmuş xanımlar yemiş yeməklə süd artımına nail ola bilərlər. Böyrəklərdə daş yaranmasının qarşısını alır. Lakin ac qarnına yemiş yemək də məsləhət görülmür. Xörəkdən sonra yemiş yemək həzmə ziyandır. Onu təpitmə halında bədəndə olan şişin üzərinə qoyduqda həmin yeri sakitləşdirir. Yemiş qabığının təpitməsi burun sulanmasına qarşı faydalıdır. Qurudulmuş qabığından 2 xörək qaşığı yemək böyrək daşına qarşı təsirlidir.

Yemiş tumu bir çox dərdə dərmandır. Belə ki, o, bədənə istilik və rütubət verib, mədəni yumşaldır. Qaraciyərin dərmanıdır. Sidikqovucu təsiri var. Sinə ağrıları, qızdırma, öskürək müşahidə olunan zaman yemiş tumu yemək məsləhətdir.

  1. Linnæi C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 2. S. 1011.