Əyyubilər dövləti

Əyyubi Dövleti, Zengi Dövleti'nin komandiri olan Səlahəddin Əyyubi tərəfindən qurulan və torpaqları Misir, Suriya, Hicaz və Yəmənin hamısı ilə ilə Anadolu, İraq və Liviyanın bir qisimini əhatə edən bir Türk dövleti. Əyyubilər sülaləsinə aşağıdakı tarixi şəxsiyyətlər daxildir:

• Səlahəddin Əyyubi
• Nəcməddin Əyyubi (ing. Najm ad-Din Ayyub)
• Əsəd əl-Din Şirux (ing. Asad al-Din Shirkuh)

Kökeni

Əyyubilər Türk mənşəli idi. Azərbaycan türklərindən olan Səlahəddin Əyyubinin mənşəyi soruşulduğunda şəxsən Türk olduğunu söyləmişdir. Əyyubi xanədanı üzvlərinin böyük əksəriyyətinin adları , ən qədim türk adlarıdır. Səlahəddinin böyük qardaşının adı Turanşah'tır . Qardaşlarının adları isə , Tuğtekin və Böri'dir . Səlahəddinin dayısının adı , Şihabəddin Mahmud b. Tüküş idi. Səlahəddinin anası isə özbeöz Türkdür. Yenə Səlahəddinin xanımlarından biri olan Unar Bəy qızı İsmetüddin Amine Türkdür. İki qayını də Türkdür. Bunlardan biri , Unaroğlu Sadəddin Məsud ; digəri isə Muzafferüddin Gökbörü idi. İbn Senaül - mülk'ün , Hələbə Səlahəddin tərəfindən alınmasından sonra yazdığı medhiyesinin bir beyitinde , şair belə deməkdədir : "Ərəb milləti , Türklərin dövləti ucaldı . Əhli salıb ( Səlib ) iddiası , Əyyubu oğlu tərəfindən pərişan edildi. " Səlahəddin Əyyubi ilə eyni zamanda yaşamış bir ərəb tarixçi İbn Kəsir tərəfindən yazılan , 15. cildlik əhəmiyyətli bir qaynaq olan Əl -Bidayə vən-Nihayə adlı əsərində Səlahəddin Əyyubi haqqında Bir Türk şahzadəsi deyilməkdədir. Yenə eyni zamanda yaşayan İbnül Əsir də Əyyubilərin Türklüyünü ifadə etmişdir.

Tarix

1171'de Fatımilerin son verən Səlahəddin Əyyubi, Misirdə xütbəni yenidən Abbasi xəlifəsi adına oxutmuş və Misirdə Sünniliğin yenidən başlatmışdır. 1174'de öz adına xütbə oxudaraq dövlətin başına keçdi. İlk iş olaraq Zengim öz torpaqlarına bağladı. Suriya, Fələstin, Hicaz, İordaniya, Yəmən, Cənub-Şərqi Anadolunu suverenliyi altına aldı.

1187-ci ildə Hitt Döyüşündə Xaçlılara məğlubiyyətə uğratdı; bütün dünyada nam salmışdır. Qüdsü Xaçlılardan geri alan ordunu şəxsən əmr etmişdir. 1188-ci ildə Səlahəddin, Antakya Prensliği'ne (Səlib Kontluğu) qarşı səfərə çıxmışdır. Bu bölgədə bir çox qalanı ələ keçirdi.

1189-ci ilin əvvəllərində Üçüncü Səlib yürüşü Papa tərəfindən başladılmışdı. Bu səfərə daha əvvəl Hitt Döyüşünə qatılan Xaçlılardan başqa İngilis, Fransız, Alman və Siciliya içində olduğu dövlətlərin meydana gətirdiyi donanmaları və quru qüvvələri xaçlılara qatıldılar. Səlahəddin bütün müsəlmanlardan kömək istədi lakin çox azı bu köməyə cavab verdi. Artıq hər iki tərəfin əsgərləri də döyüşün bitməsini istəyirdilər. Bunun üzərinə razılaşmağa qərar verildi. 1 Sentyabr 1192 tarixindən etibarlı olmaq üzrə 3 il 8 ay quruda və dənizdə etibarlı olacaq bir müqavilə imzalandı.

Bu müqavilə ilə Yafa ilə Sur arasındakı dar sahil şeridi Haçlılar'ın əlində qalır, digər fəth yerlər müsəlmanların olurdu. Bu zaman ərzində Yaxın Şərqdəki Səlib varlığının belini qırmış, onu əsla köhnə gücünə kavuşamayacağı hala gətirmişdi. Sultan 4 Mart 1193 günü Şamda öldü. Ölümü üzərinə dörd oğlu öz aralarında mübarizəyə başladı. Səlahəddin Əyyubi, bütün bu işlərin xaricində Xaşxaşılar / Batınilik məsələsi ilə də məşğul oldu.

Oğulları arasındakı mübarizə Misirdə üsyan çıxmasına səbəb oldu. Abbasi xəlifəsinin kömək məqsədli göndərdiyi Memluk əsgərləri rəhbərliyi ələ keçirdi. Bundan sonra İslam Dünyasında Memlükler suveren olmağa başladı.

Qahirənin tam ortasına Mukattam dağının qarşısına etdirdiyi qala Səlahəddin Əyyubi qalasıdır.

Devlet Yapısı

Dövlətin qurulduğu coğrafi bölgə Misir və ətrafıdır. Xalqın böyük əksəriyyəti ərəb olmaqla birlikdə, ordu və idarəçi zümrə Türk əksəriyyətin idarəsindədir.

Əyyubi sülaləsinin dövlət təşkilatı , Qaraxanlı və Qəznəli Türk dövlətlərində başlayan və Selçuklular'la inkişaf edən təşkilatın eynidir. Sultan , Divan , Məşvərət yəni Qurultay , Üstazüddar (saray idarəsi , şarapdarlık , çeşnigirlik kimi vəzifələri icra edən adam ) , Haciblik , Silahdarlık , Emirahurluk , Davadarlık , əl- mükebbis , taşdarlık , Çavuşlu kimi saray təşkilatı , Türk -İslam dövlətlərinin bir davamıdır. Ədliyyə işlərinə baxan kazaskerlik müəssisəsi bilindiyi üzrə Osmanlılarda davam edəcək. Əyyubi ordusunun təməlini və böyük əksəriyyətini Tavas adı verilən Türk Məmlüklar təşkil etməkdə idi. Bu Türk ordusu , bağlı olduqları komandirlərin adlarına görə əl - Nuriyye , əl- Esediyye , əl- Necmiyye , əl- Salahiyye kimi adlarla adlanırlardı . Səlahəddin dövründəki bu Türk Memlüklu ordusu komandirləri arasında Bahaeddin Karakuş , Şerefeddin Karakuş əl- Takavi , İzzettin Cavlı , Şarimüddin Kutluaba , Hüsaməddin Sungur əl- kəndiri kimi Türklər olmaqda idilər.

Kültür

Əyyubilərin Ərəb coğrafiyasında Türk mədəniyyətini yaymış və avropalılar da Əyyubilərin sayəsində Türk mədəniyyəti haqqında daha çox məlumat sahibi olmuşlar. Hakimiyyət əlamətlərindən biri də, bilindiyi üzrə bayraqdır. Eyyubilerin bayrağı sarı rəngdə idi. Emblemi də qartal idi. Əyyubi sülaləsinin Türk ənənələrinə uyaraq, açıq sarı rəngi öz hakimiyyət rəngi olaraq qəbul etmişdi. Ayrıca bayrağına, bir Türk emblemi olaraq qartalı qoymuşdu. Kartal, Eyyubilerin başqa Səlcuqluların, Artuklular'ın da dövlət rəmzi olmuşdur. Türk hakimiyyət simvollarından biri də mehter'dir. Əyyubi sarayında da Türk ənənələrinə görə iştirak edən Mehter, nevbet vurar və böyük hörmət görərdi. Hətta Səlahəddin, gözdə nökərlərinə birini, sarayın yüksək məmurlarından biri olan mehterbaşı ilə evləndirərək, bu quruluşa verdiyi dəyəri göstərmişdi.