Təpəgöz: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
E-citizen (müzakirə | töhfələr)
Redaktənin izahı yoxdur
E-citizen (müzakirə | töhfələr)
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 1: Sətir 1:
[[Şəkil:Basat and Tepegez.JPG|thumb|300 px|Basatın Təpəgözü öldürməsi]]
[[Şəkil:Basat and Tepegez.JPG|thumb|300 px|Basatın Təpəgözü öldürməsi]]
[[Şəkil:Kitabi Dədə Qorqud. Basat və Təpəgöz (2003).jpg|thumbnail]]
'''Təpəgöz''' – türk mifologiyasında mifik qəhrəman. Türk əfsanələrində adı çəkilən tək gözlü nəhəng. Müxtəlif Türk dillərində '''Tübegöz, Töbököz, Töpekös''' olaraq da deyilər. Qaf dağında yaşayır. Anası alageyik donuna girə bilən bir pərilər. Bu pərinin bir çobanla birləşməsindən doğulmuşdur. Bəzən dişi, bəzən də kişi təpəgözlərə rast gəlinə. Barmağında cadulu bir üzük bağlıdır. Yalnız gözündən vurularaq öldürülər.<ref>Türk Əfsanə Sözlüyü, Dəniz Qaraqurd, Türkiyə, 2011, [https://az.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrk_%C9%99fsan%C9%99_s%C3%B6zl%C3%BCy%C3%BC (OTRS: CC BY-SA 3.0)] {{tr}}</ref> Bədəninin digər qisimlərinə silah işləməz. Qaf dağında yaşayır. Türklərlə iç içə keçmiş olan Nart mifologiyasında hadisələrdə daxil birə-bir eyni xüsusiyyətləri daşıyan bu dəvə rast gəlinir. Bundan başqa Soqor/Soxor) "Kor" adı ilə bitən nəhəng adları da mövcuddur. Sokur (Soqur) sözü Anadolu da köstebek mənasında da istifadə edilər. "Yazdırnaq" bəzən onun arvadı olaraq göstərilir. İnsan əti yer. İnsan sümüklərindən hörülmüş bir qalada yaşar. Çobanlıq edər və bir tilsimli obyekti vardır. Bəzən başdan aşağı dəmir geyimli olaraq izah edilər. Bir tas böyüklüyündə gözü vardır. Qayalıq dağlardakı düzlüklərdə yaşayarlar. Bəzən ailələri olduğu deyilər. Bəziləri qarını şişən dağlardan doğular. "Kirgis" adını daşıyan bir təpəgöz çox təhlükəlidir.Kitabi-Dədə Qorqud"dakı Təpəgöz obrazı Homerin "Odisseya" dastanındakı Polifem obrazı ilə müqayisədə daha qədimdir. <ref> [http://www.mct.gov.az/?/az/azculture/view/68/ Qədim ədəbiyyat] </ref>
'''Təpəgöz''' – türk mifologiyasında mifik qəhrəman. Türk əfsanələrində adı çəkilən tək gözlü nəhəng. Müxtəlif Türk dillərində '''Tübegöz, Töbököz, Töpekös''' olaraq da deyilər. Qaf dağında yaşayır. Anası alageyik donuna girə bilən bir pərilər. Bu pərinin bir çobanla birləşməsindən doğulmuşdur. Bəzən dişi, bəzən də kişi təpəgözlərə rast gəlinə. Barmağında cadulu bir üzük bağlıdır. Yalnız gözündən vurularaq öldürülər.<ref>Türk Əfsanə Sözlüyü, Dəniz Qaraqurd, Türkiyə, 2011, [https://az.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrk_%C9%99fsan%C9%99_s%C3%B6zl%C3%BCy%C3%BC (OTRS: CC BY-SA 3.0)] {{tr}}</ref> Bədəninin digər qisimlərinə silah işləməz. Qaf dağında yaşayır. Türklərlə iç içə keçmiş olan Nart mifologiyasında hadisələrdə daxil birə-bir eyni xüsusiyyətləri daşıyan bu dəvə rast gəlinir. Bundan başqa Soqor/Soxor) "Kor" adı ilə bitən nəhəng adları da mövcuddur. Sokur (Soqur) sözü Anadolu da köstebek mənasında da istifadə edilər. "Yazdırnaq" bəzən onun arvadı olaraq göstərilir. İnsan əti yer. İnsan sümüklərindən hörülmüş bir qalada yaşar. Çobanlıq edər və bir tilsimli obyekti vardır. Bəzən başdan aşağı dəmir geyimli olaraq izah edilər. Bir tas böyüklüyündə gözü vardır. Qayalıq dağlardakı düzlüklərdə yaşayarlar. Bəzən ailələri olduğu deyilər. Bəziləri qarını şişən dağlardan doğular. "Kirgis" adını daşıyan bir təpəgöz çox təhlükəlidir.Kitabi-Dədə Qorqud"dakı Təpəgöz obrazı Homerin "Odisseya" dastanındakı Polifem obrazı ilə müqayisədə daha qədimdir. <ref> [http://www.mct.gov.az/?/az/azculture/view/68/ Qədim ədəbiyyat] </ref>



13:43, 2 noyabr 2014 versiyası

Fayl:Basat and Tepegez.JPG
Basatın Təpəgözü öldürməsi
Fayl:Kitabi Dədə Qorqud. Basat və Təpəgöz (2003).jpg

Təpəgöz – türk mifologiyasında mifik qəhrəman. Türk əfsanələrində adı çəkilən tək gözlü nəhəng. Müxtəlif Türk dillərində Tübegöz, Töbököz, Töpekös olaraq da deyilər. Qaf dağında yaşayır. Anası alageyik donuna girə bilən bir pərilər. Bu pərinin bir çobanla birləşməsindən doğulmuşdur. Bəzən dişi, bəzən də kişi təpəgözlərə rast gəlinə. Barmağında cadulu bir üzük bağlıdır. Yalnız gözündən vurularaq öldürülər.[1] Bədəninin digər qisimlərinə silah işləməz. Qaf dağında yaşayır. Türklərlə iç içə keçmiş olan Nart mifologiyasında hadisələrdə daxil birə-bir eyni xüsusiyyətləri daşıyan bu dəvə rast gəlinir. Bundan başqa Soqor/Soxor) "Kor" adı ilə bitən nəhəng adları da mövcuddur. Sokur (Soqur) sözü Anadolu da köstebek mənasında da istifadə edilər. "Yazdırnaq" bəzən onun arvadı olaraq göstərilir. İnsan əti yer. İnsan sümüklərindən hörülmüş bir qalada yaşar. Çobanlıq edər və bir tilsimli obyekti vardır. Bəzən başdan aşağı dəmir geyimli olaraq izah edilər. Bir tas böyüklüyündə gözü vardır. Qayalıq dağlardakı düzlüklərdə yaşayarlar. Bəzən ailələri olduğu deyilər. Bəziləri qarını şişən dağlardan doğular. "Kirgis" adını daşıyan bir təpəgöz çox təhlükəlidir.Kitabi-Dədə Qorqud"dakı Təpəgöz obrazı Homerin "Odisseya" dastanındakı Polifem obrazı ilə müqayisədə daha qədimdir. [2]

Çox bilinən iki növü vardır. 1. Eğegöz, 2. Yalgızgöz

Eğegöz

İğegöz olaraq da bilinər. Başının üzərində tək gözü olan canavardır. Tək göz şeytaniliği işarələməkdədir. Tepegöz'ün bir növüdür. Eğe döş qəfəsi deməkdir, bəlkə də gözü sinəsinin üzərindədir. İğ kökü isə xəstəlik, şeytanılıq kimi mənalar saxlayar.

Yalqızgöz

Yalgöz də deyilir. Başının ortasında tək bir gözü vardır. Tepegöz'ün bir növü olaraq keçər. Yal "Tek" kökündən gəlir. Yal sözcüyü eyni zamanda atəşi xatırladar (Yalın, Yalkın). Monqolcada Yalgah sözü, fərq etmək mənasını verər.

Kikloplar (Sikloplar)

Odissey və onu müşayiət edənlərin səyahəti zamanı onlar qəribə macəralar yaşayırlar. Bunların içərisində ən möcüzəlilərindən biri səyahətçilərin rastlaşdığı müəmmalı varlıqlar-sikloplar (təpəgöz) idi. Məlumdur ki, sikloplar nəhəng boyları və alınlarının ortasında yerləşən iri tək gözləri ilə fərqlənirlər.

Əgər fermer Stoffel Koetzi olmasaydı, sikloplar yaddaşlarda mifik personaj kimi qala bilərdilər. Bu adam ömrünün böyük bir hissəsini təpəgözlərin axtarışına həsr edib. Görünür, Stoffel Koetzidə məlum həvəsi Henrix Şliman oyadıb. Axı, Şliman şəhəri və qiymətli xəzinəni tapana kimi Troyanın mövcudluğunu hamı inkar edirdi.

Təpəgözlər gerçək mi?

Bax, Stoffel Koetzi də sübut etmək istədi ki, təpəgözlər mifik personajlar deyil, reallıqdır. S.Koetzi təkcə Homerin deyil, Cənubi Afrika Respublikasının Transvaal əyalətinin aborigenlərinin danışdıqları rəvayətlərdən də yararlanıb. Bir gün S.Koetzi qayalardan birində nəhəng ölçülü ayaq izi aşkar edir (1912-ci il). Aborigenlərin rəvayətlərinə əsasən, bu iri ölçülü insanın sol ayağının izləridir. Onlar bildirirdilər ki, həmin iz magik təsirə malik olduğundan, yerli sakinlər bu əraziyə yaxınlaşmağa cürət etmirlər. Cadugərlər isə ayaq izinə qurban aparırmışlar. Görünür, hansısa bir nəhəng ayağını gilin üzərinə basıb. Gün vurub qurutduğundan həmin izlər çəkilməyib. Fermerin tapıntısı ailəvi miras kimi qala bilərdi. Əgər onun Yan adlı nəvəsi olmasaydı...

Yan nəinki izi qorumaq, hətta bu müəmmanı izah etməyi qərara alır. Bu məqsədlə Yan çoxlu sayda elmi və ədəbi materiallar toplayır. Və nəhayət, Yanın axtarışları öz bəhrəsini verir. Bəli, Şri-Lanka adasında-Kolombonun şərqində nəhəng ayaq izinin tapılması barədə məlumatlar yayılır. Ən təəccüblüsü odur ki, Kolombo sakinləri də bu izin hansısa bir nəhəng varlığa məxsus olduğunu iddia edirdilər. Hər iki iz arasında mövcud olan yeganə fərq bundan ibarət olub ki, bu dəfəki tapıntı sol deyil, sağ ayağın izi idi. Mümkündür ki, bu izlər yer kürəsindən silinmiş hesab olunan nəhənglərə məxsusdur.

1989-cu ilin sentyabr ayında Sakit okeanın cənub hissəsində yerləşən Kindau adasında təpəgözün ayaq izləri deyil, kəlləsi tapılır. Amerika universitetlərindən birində aparılan təqdiqatlar göstərir ki, bu kəllənin sahibi olan təpəgöz Odissey dövründə deyil, İkinci Dünya Müharibəsi illərində yaşayıb. Siklopun alnının ortasında yerləşən gözün sahəsi insanın yumruğu ölçüsündə idi. Kəllənin özü balqabaq boyda olur. Ekspertlər bildirirlər ki, buna müvafiq olaraq onun boyu minimum 2 metr olub. Həmin tapıntıda ən maraqlısı isə odur ki, ekspertizanın nəticələrinə görə, siklop öz əcəli ilə deyil, güllə yarasından ölüb. Kəllədə tapılan güllə göstərirdi ki, mifik varlıq 1941-1944-cü illərdə öldürülüb (mənbə "Uikli Uorld Nyus" həftəliyi, 21 noyabr 1989-cu il).

Təkgözlü "ayı"

XIX əsrin əvvəlində Şərqi Afrikada təkgözlü "ayı"nın müşahidə edilməsi ilə bağlı məlumatlar qeydə alınır. Afrikalılar onu "çimiset", ingilislər isə "nandi-ber" adlandırırmışlar. Sakinlər danışırmışlar ki, həmin varlıq nəhəngdir, yalnız gecələr ova çıxır. Bununla belə, bir sıra alimlər təsdiq edirlər ki, sikloplarla insanlar qohumdur. Belə bir nəzəriyyə də var. Həmin nəzəriyyəyə əsasən, insanın sol gözü vaxt keçdikcə atrofirasiya olunur, sağ gözü isə gec-tez burnun üstünə doğru yerdəyişmə edir. Bu da insanları sikloplara oxşadır. Əlbəttə ki, bütün bunlar, ayaq izlərinin və kəllənin tapılması fantastika, yalan kimi görünə bilər. Lakin...

"1989-1991-ci illərdə Bakı və Abşeronda "Qar adamı"nı xatırladan təkgözlü müəmmalı varlıqlara rast gəlinib. Bir sıra mütəxəssislər bunu naməlum uçan obyektlərlə əlaqələndirirlər. Çünki J.Pereyranın "Özgə planetdən gəlmələr" kitabında enlonaft-sikloplara rast gəlinməsi barədə 3 hadisənin qeydə alındığı bildirilir. Şahidlərin danışdıqlarından əlavə, Abşeronda təpəgözlərin mövcudluğunu təsdiq edən digər dəlillər yoxdur. Həmçinin Abşeron siklopu barədə yeganə informasiya mənbəyi Bakı anomal hallar klubunun rəhbəri A.Haqverdiyevin və ufoloq E.Niftullayevin müəllifliyi ilə "Vışka" qəzetinin 10 avqust 1991-ci il nömrəsində çap edilmiş "Sikloplar əsrlərin müəmması" məqaləsidir. Sikloplar barədə digər məqalələr "Vışka" qəzetindən götürülmədir".

Abşeron təpəgözü

1989-91-ci illərdə Bakı və Abşeronda "qar adamı"nı xatırladan tək gözlü müəmmalı varlıqlara rast gəlinib [3]

Yuxarıdakı məlumatı özündə birləşdirən materiala biz Rusiyanın internet məkanındakı saytlarda rast gəldik. Maraqlı olacağını nəzərə alıb "Sikloplar-əsrlərin müəmması" məqələsindən bəzi hissələri oxucuların nəzərinə çatdırmağı qərara aldıq. Beləliklə, Abşeron təpəgözü... "Baxaq görək, Bakı Metropolitenində avtoçilingər vəzifəsində çalışan Şamil Əliyev 1969-cu ilin fevralında "Depo" stansiyası rayonunda rastlaşdığı qeyri-adi hadisə barədə nə danışır: "Təqribən gecə saat 2 radələrində dincəlmək üçün növbətçi otaqda uzandım. Sakitlik idi. Birdən küçədə darvazalar cırıldadı. Və xışıltı, şappıltı ilə müşayiət olunan qəribə addım səsləri gəlməyə başladı. Addım səsləri get-gedə yaxınlaşırdı. Qısa vaxt ərzində kimsə qonşu otağa daxil olub dərindən nəfəs ala-ala dayandı. Və mən haylamağa başladım: "Kimdir orda? Bu nə zarafatdı, içəri keç. Lakin cavab gəlmədi. Lakin bir neçə saniyədən sonra qapının ağzında boyu 2 metrdən yuxarı, alnından aşağıda tək qırmızı gözlü, bədəni tünd qəhvəyi rəngli tüklə örtülmüş nəhəng varlıq peyda oldu. Onun əlləri dizindən aşağıyadək uzanırdı, burnu meymun burnunu xatırladırdı. Sifəti çəhrayı rəngə çalırdı, lakin tüklə örtülməmişdi. Canlıdan güclü torpaq qoxusu gəlirdi. O mənə elə də fikir verməyib, stola yaxınlaşdı, ayağını-ayağına sürtüb heç nə götürmədən 20 saniyə sonra aradan çıxdı. Mən özümə gələndən sonra divandan sıçrayıb həyətə qaçdım. Hasara kimi qaçdıqdan sonra mən möhkəm it ulaşmasını eşitdim. Qəfil itlərdən biri var gücü ilə zingildəməyə başladı. Qaçan addım səsləri gəldi. Eyni zamanda get-gedə uzaqlaşan it zingildəməsi də kəsilmək bilmirdi. Mən başa düşdüm ki, varlıq onu özüylə apardı..." 1989-cu ilin qışı. Kürdəxanı kəndinin yaxınlığı. Belə bir qaçan varlığı vətəndaş N (adının çəkilməsini istəməyib) müşahidə edib. Onun fikrincə, təkgözlü canlının addımları adi insanın addımlarından 4 dəfə böyük idi.

6 iyul 1991-ci il. Xəzər Ali Hərbi Dənizçilik Məktəbinin kursantları Əhmədli qəsəbəsi ərazisində-zeytun bağlarının yerləşdiyi rayonda buna bənzər varlıqla rastlaşıblar. Bu dəfə siklop su içirmiş. Siklopa yaxınlaşdıqca ondan güclü torpaq qoxusu hiss olunurmuş.

Biz yuxarıda dünyanın müxtəlif yelərində, o cümlədən Azərbaycanda da sözügedən qeyri-adi fenomenə rast gəlinməsi barədə məlumatlar verdik. Göründüyü kimi, varlıq insanabənzər görünüşə və qamətə malikdir. Lakin siklopların yeganə fərqi boylarının hündürlüyü və bir gözlərinin olmasıdır. Bu da fauna nümayəndələri əksəriyyəti üçün xarakterik deyil. Bizdə mövcud olan faktlar əsasında deyə bilərik ki, sikloplar gecə həyatı sürür və mağaralarda yaşayırlar. Həmçinin siklopların su tutarları ilə də əlaqələri var. Çünki onlarla kontakt həmişə bu və ya digər su hövzəsinin yaxınlığında baş verir. İnsanlara hücum etmirlər. Görünür, zaman onları insanlardan qaçmağa məcbur edib. Görünür, siklopların bu vaxta qədər gəlib çıxmasında da insanlardan qaçmaqları böyük rol oynayıb. Lakin onların sayı get-gedə azalır. Ona görə də, ey insanlar, əgər təkgözlü məxluqlarla rastlaşsanız silaha əl atmağa tələsməyin. Onsuz da bizim günahımız ucbatından heyvanat və bitki aləminin bir çox nümayəndələri yer üzündən silinib. Gəlin, növbəti dəfə səhvə yol verməyək.

Fenomenin tədqiq edilməsinə maddi köməklik göstərmək istəyənlər yazıda qeyd olunan müvafiq bank hesabına pul köçürsünlər". Azərbaycan ərazisində təkgözlü varlıqların həyat sürməsi ilə bağlı məlumatlara ufoloq Fuad Qasımovun münasibəti belə oldu: "Sikloplar barədə ətraflı məlumatım olmasa da, müxtəlif insanlar tərəfindən mənə danışılan bəzi faktları nəzərinizə çatdıra bilərəm. Bakı Metropoliteninin bir əməkdaşı mənimlə söhbətində vurğulamışdı ki, metronun "Xətai" stansiyasında yerin altında müəmmalı mağaralar var. Həmin mağaralardan haralarasa sirli yollar uzanır. Uzun illər bundan əvvəl elmi işimlə əlaqədar Daşkəsənə yollanmışdım. Orada mənə məlumat verdilər ki, bu ərazidə yerin altında müəmmalı mağara var. Mağaraya gedən yollar elə qurulmuşdu ki, burada adi insan əlindən istifadə olunması qeyri-mümkün idi. Lakin biz mağaraya düşməyə cürət etmədik".

Mənbə

  1. Türk Əfsanə Sözlüyü, Dəniz Qaraqurd, Türkiyə, 2011, (OTRS: CC BY-SA 3.0) tərcümədə ing. — "{{{1}}}"
  2. Qədim ədəbiyyat
  3. Abşeron təpəgözü

Həmçinin bax