Lionlu İriney

^{[mənbə göstərin]}

Lionlu İriney
q.yun. Εἰρηναῖος Λουγδούνου
Doğum tarixi	təq. 130[…]
Doğum yeri	İzmir
Vəfat tarixi	təq. 202[…]
Vəfat yeri	Lion, Qalliya[d], Roma imperiyası
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

İrinéus (yun: Εἰρηναῖος) (təqr. II-ci yüzilliyinin əvvəli – təqr. 202) – ilk kilsə atalarından, ilahiyyatçılarından və apologetlərindən biri. Onun əsərlərinin xristian ilahiyyatının formalaşmasına böyük təsiri olmuşdur. Rəvayətlərə görə o erkən Xristianlığın məşhur nümayəndəsi, Həvari İohannın tələbəsi Polikarpdan dərs almışdır .

Bioqrafiyası

İrineus II-ci yüzilliyin birinci yarısında doğulmuşdur. Onun dəqiq anadan olma tarixi bilinmir, 115-125-ci illər arasıdır. Doğum yeri kimi də Smirna (İzmir) şəhəri ehtimal olunur. Bir çox başqa xristian xadimlərindən fərqli olaraq o xristian ailəsində tərbiə almış, bu dini sonradan qəbul etməmişdir.

İmperator Mark Avreliusun (161–180) dövründə İrineus Lion şəhərində keşiş idi. Bu şəhərin xristian ruhaniləri onu 177 ildə Romaya papa Elefveriusun yanına bir məktubla yolladılar. O məktubda montanizm küfrünün yayılması haqqında məlumat verilirdi. Elə o zaman xristianlara qarşı təqiblər başalmışdı. Liona qayıdandan sonra İrineus o təqiblər zamanı həlak olmuş yepiskop Pofin'in yerinə Lionun yepiskopu seçildi .

Bu vəzifədə o həmdə aktiv missionerlik fəaliyyəti ilə də məşğul idi. Elə o zaman da o əsasən qnostisizmə qarşı öz apologetik əsərlərini də yazmışdır. Onların ən tanınmışı Adversus haereses (Hereslərə qarşı) kitabıdır. Bu kitabda o qnostik ədəbiyyata və onların dediklərinə qarşı cavablar verir

Yepiskop olandan sonra İrineus haqqında məlumatlar azdır. Onun haqqındaa yalnız bir kilsə tarixçisi Eusebius kilsədaxili problemlərin çözülməsi kontekstində xəbər vermişdir. .

İrineusun ölümünün dəqiq tarixi da bilinmir. Onun vəfatı tarixi 2-ci yüzilliyin sonunda, ya da 3-cü yüzilliyin əvvəlində baş verdiyi ehtimalı vardır. Rəvayətlərə görə o 202-ci ildə xristianlara qarşı növbəti təqiblər zamanı öldürülmüşdür.

Əsərləri

İrineus bir neçə əsərlərin yazarı olmuşdur. Kilsə tarixçisi Eusebius onun adsız Blastus adlı bir keşişə ünvanlanan kilsə parçılanması haqqında məktubu, eləcə də "Oqdoada haqqında", "Tanrı şərin səbəbi deyil", "Biliyin subyekti" adlı yazıları haqqında xəbər vermişdir . Ancaq onlar bizim zamanımıza gəlib çatmamışdırlar.

Gönümüzə onun yalnız iki kitabı ulaşmışdır. Onların biri "Həvari moizəsinin açıqlanması", ikincisi "Hereslərə qarşı"dır.

Ən tanınmış və dəyərli kitabı olan "Adversus haereses" (Hereslərə (küfrlərə) qarşı) kitabının yunanca orinalı itirilmiş, ancaq onun latın dilinə tərcümə edilmiş nüsxəsi qalmışdır.

Yaradıcılığı

Xristian ilahiyyatının formalaşmasında da mühüm xidmətləri olan İriney ilk kilsə atalarından hesab edilir. O, öz dövrünün çoxsaylı bidətçi təriqətlərilə mübarizə aparmış və əsərlərində bu mövzuya ətraflı toxunmuşdur. Məsələn, onun xristian dünyasında geniş yayılmış qnostisizm (xristian dini, yunan idealist fəlsəfəsi və Şərq dinləri əsasında qurulan dini-fəlsəfi cərəyan) tərəfdarları ilə apardığı elmi mübahisələr bu qəbildəndir və tədqiqatçıların diqqətini çəkmişdir.

İriney əsərlərində ciddi fəlsəfi düşüncələrə deyil, insanların qəlbinə xitab etməyi ön plana çəkmişdir. Onun fikrincə, nəzəri biliklər yalnız Müqəddəs Kitablar vasitəsilə öyrənilməlidir. Müqəddəs kitablar isə həvarilər vasitəsilə İsa Məsihdən ilham alan kilsə tərəfindən qorunmalıdır. İriney belə hesab edirdi ki, mübahisə doğuran məsələlərdə kilsənin mövqeyini öyrənmək hamının vəzifəsidir.

Onun fikrincə imanı qorumaqla alim olmaq arasında seçim edilərsə, üstünlük birinciyə verilməlidir: "Tanrıya iman və sevgi bəsləyərək savadsızca yaşamaq, hər növ biliyin ardınca qaçaraq, imanı itirməkdən daha üstündür". Buna baxmayaraq, İriney ağlın köməyilə Tanrının mövcudluğunun sübut oluna biləcəyini də qeyd etmişdir.

Tanrı varlığına dair düşüncələri

Mütəfəkkir, bütün məxluqların sonlu və dəyişkən olduğunun Tanrının varlığının isbatı üçün qəti dəlil sayıldığını vurğulayırdı. O, həmçinin Tanrının vahid, sonsuz, İlahi Şüur sahibi olduğunu qeyd edirdi. Lakin Onu insani düşüncə ilə dərk etməyin mümkünsüzlüyünü söyləyirdi: "O, Şüurdur, lakin bizim dərk etdiyimiz şüura bənzəmir. O, Nurdur, lakin anladığımız nurla oxşarlığı yoxdur. Tanrı Xaliq, Padşah və Atadır. Bu sifətlərin hamısını özündə birləşdirəndir. Onun varlığının heç bir maddi qarşılığı ola bilməz".

İriney hesab edirdi ki, hər yol yalnız xeyirə istiqamətlənməlidir. Dünya nizam-intizam üzrə qurulduğundan, bütün səylər yalnız insan ruhunun xilasına yönəlməlidir. İnsanın yaxşı əməlləri və həqiqət uğrunda çəkdiyi əzab-əziyyətlər onun ölümsüzlük qazanması yolunda bir vasitədir. İriney hər kəsin qəlbində Tanrı əxlaqının olduğunu və bu əxlaqın ilk günah baş verəndən sonra da orada qaldığını deyirdi. Tanrı haqqında məlumatların bəşəriyyətə Adəmdən başlayaraq, Əhdi-Ətiq dövründə hissə-hissə ötürüldüyünü, sonda isə vəhyin Tanrı oğlu, İsa Məsih vasitəsilə insanlar arasına nazil olduğunu irəli sürürdü.

Filosofu düşündürən məsələlərdən biri də şər və günah məfhumu idi: "Niyə Tanrı insanı günah etməyə qadir yaratdı və nəyə görə onun xilası çox çətindir? Tanrı insana həyat gücü verdi və ona öz ruhundan üfürərək əbədi həyata yönəlməsini təmin etdi. Lakin insanın dəyişkən və zəif xarakteri onun bu məqsədə çatmasına mane törədir. O, əvvəlcə inkişaf etməli və Müqəddəs Ruh vasitəsilə həqiqəti anlayaraq Tanrı buyruğuna sahib çıxmalıdır. Bu yolda hər səhv addım ona xilas olmağa mane edir".

İriney hesab edirdi ki, Şeytanın hiylələri və sınaqları qarşısında davam gətirməyənlər əbədi həyatlarını məhv edirlər. Bu yolda ona çətinliklərə sinə gərə bilməsi üçün Tanrı Kəlamı (Loqos) - İsa Məsih cildində yerə endi və hamını həqiqətə çağırdı. Loqosun insan olmasının məqsədi, insanın Tanrını dərk etməsindədir. İsa Məsih müəllim, xilaskar və vaizdir. O, ikinci Adəm və insanlığın rəmzidir.