Abbasilər

Abbasilər
Ölkə	Abbasilər xilafəti  Məmlük dövləti
Hissəsidir	Bəni Haşim
Banisi	Əbül-Abbas əs-Saffah
Sonuncu hökmdar	III Mütəvəkkül
Əsası qoyulub	750
Soyun kəsilməsi	1543
Milliyyət	Ərəb
Titullar
Bağdad Xəlifi Qəhirə Xəlifi Əmir əl-Möminin

Abbasilər (ərəb. العبّاسيّون‎) — Əməvilər sülaləsindən sonra Ərəb xilafətində hakimiyyətə gələn sülalə.

Məhəmməd peyğəmbərin əmisi Abbas bin Əbdülmütəllibin soyundan gələn Abbasilər, Əməvilərə qarşı qiyam qaldıraraq 750-ci ildə iqtidarı ələ keçirdilər və 1258-ci ilə qədər İslam dünyasının böyük hissəsinə rəhbərlik etdilər. Ərəb millətçiliyini əsas götürən Əməvilərdən fərqli olaraq Abbasilər zamanı dövlətdə qeyri-ərəblər də yüksək vəzifələr tuturdular.

İlk Abbasi xəlifəsi Əbul-Abbas əs-Səffah (750-754) idi. 754-ci ildə qardaşı Mənsur (754-775) onun yerinə keçdi. Mənsur, 762-ci ildə paytaxtı Şamdan Bağdada daşıdı. Mənsurdan sonra Mehdi (775-785) və Hadi (785-786) xəlifə oldular. Harun ər-Rəşid (786-809) dövründə ən geniş sərhədlərinə çatdı.

Harun Rəşidin oğulları Əmin (809-813), Məmun (813-833) və Mötəsim (833-842) atalarının siyasətlərini davam etdirdilər.

Mötəsim türklərdən ibarət xüsusi bir ordu qurmuş, paytaxtı Bağdaddan Samirəyə köçürmüşdür.

Mötəsimin oğulu Vasiqin (842-847) dövründə dövlətin zəifləməsi nəticəsində Tahirilər, Samanilər, Qaraxanlılar, Fatimilər, Tolunoğulları və Həmdənilər kimi müstəqil dövlətlər yarandı.

İranda hökm sürən Buveyhilər 945-ci ildə Bağdadı ələ keçirərək xəlifə adından dövləti idarə edirdilər. Xəlifə Qaimin (1031-1075) çağırışı ilə Böyük Səlcuq Dövləti hökmdarı Toğrul, 1031-ci ildə Büveyhileri Bağdaddan çıxardı.

Nə var ki Abbasilər köhnə əsgəri güclərinə çata bilmədilər və Mustazhir dövründəki səlib yürüşləri qarşı müvəffəqiyyətli ola bilmədilər. Böyük Səlcuqlu Dövlətinin parçalanmasıyla birlikdə Abbasilər yenidən gücünü itirdi. Çingiz Xanın nəvəsi Hulagunun rəhbərliyindəki İlhanlılar 1258-ci ildə Bağdadı yandırıb yıxdılar, Xəlifə Mustasımı və tutduqları xanədan üzvlərini öldürdülər. Beləcə 508 illik Abbasi Dövləti sona çatdı. İlhanlı hökmdarı Hulagu Xan Bağdadda içlərində on minlərlə əlyazması olan kitabxanaları yandırıb yıxdırmışdır. Geri qalan kitabları da Dəclə çayına atdırmışdır. Əsərlərin mürəkkəbi suya qarışmış və Dəclə çayı günlərlə bulanıq axmışdır.

Xəlifə Zahirin oğulu Əhməd Misirə qaçdı və orada Memluk Sultanı Baybarsın qoruması altında Mustansır adıyla xəlifə elan edildi (1261). Misir Abbasi xəlifəliyi, siyasi və əsgəri səlahiyyətdən məhrum, tək dini nüfuzu olan bir təşkilat idi. Osmanlı Padşahı Yavuz Sultan Səlim 1517-ci ildə Misir torpaqlarına girərək, xəlifənin səlahiyyətləri ilə Müqəddəs Əmanətləri götürdü və Misir Abbasi xəlifəliyinə son verdi.

Abbasilərdə dövlət təşkilatlanması, "Divan" adı verilən və dəyişik sahələrdə vəzifələr boynuna götürən rəsmi qurullara söykən/dözürdü. maliyyəsinin ana gəlir qaynağı isə torpaq vergisi idi. Xalqdan toplanan zəkat da əhəmiyyətli bir gəlir qaynağı idi. Vergi gəlirlərinin böyük hissəsi orduya və mütərəqqilik işlərinə ayrıldı. Xəlifə Ömərin dövründə qurulan divanı inkişaf etdirdilər. Divanı, dövlət rəhbərliyində ən təsirli təşkilat halına gətirdilər. Dövlət və məmləkət problemləri, əvvəl divanda görüşülərək divanın təklif etdiyi həlləri tətbiq edərdilər.