İran jandarması

İran jandarması (fars. ژاندارمری دولتی‎ Jandarmirī-ye dövlətī)—1910-cu ildən 1991-ci ilədək İranda olan hərbi birləşmə.

Tarixi

İran jandarması 1910-cu ildə İsveç dövləti tərəfindən yaradılıb. Belə ki, İran öz Jandarma və Polis təskilatını qurub, inkişaf etdirmək üçün həmin ildən etibarən İsveçli zabitləri ölkəsinə dəvət edir. İlk dəfə 36 zabit dəvət edilmişdi.

1924-cü ilə qədər İranda qalan bu zabitlərin təlim-tərbiyə verdikləri birliklər və yetisdirdikləri əsgərlər daha sonra İran sahının ordusunun əsasını təşkil etdilər.

1911-1924-cü illər arasında 49 orta rütbəli zabit və 5 aşağı rütbəli zabit, toplam 54 hərbi personel İsveç tərəfindən İrana yollanir.

1911-ci ilin may ayında Amerikalı müşavir Morqan Şuster köməkçiləri ilə İrana gəlir. Rəsmən o, dövlət xəzinəsində baş xəzinədar vəzifəsini tutmalı və maliyyə işi ilə məşğul olmalı idi. 12 iyun 1911-ci ildə İran Milli Məclisi Morqan Şusterin qanun layihəsini təsdiq etdi. Az müddətdən sonra İranın bütün maliyyə işləri Morqan Şusterin nəzarəti altında idi. Şusterin layihəsinə görə jandarm hissələrinin sayı 15 min nəfərə çatmalı idi.

I Dünya müharibəsi dövründə ingilislərə qarşı yaranan Milli Müdafiə komitəsinin üzvüləri arasında jandarm zabitləri də vardı.

Məhəmmədtağı xan Püsyan başçılıq etdiyi jandarm eskodronu ilə Luristana getmiş, Burucerd döyüşlərində quldurları dağıtmış, bəzi mürtəce xanları həbs etməklə əmin-amanlıq yarada bilmışdı. Bu çarpışmalarda yaralanan komandir sağaldıqdan sonra mayor rütbəsi almış və Həmədan batalyonunun rəisi təyin ədilərək 1915-ci ilin 14 dekabrınadək həmin vəzifədə çalışmışdı.

Əliqulu xan Püsyan 1913-cü ildə Tehranda jandarm zabitlik məktəbini bitirdikdən sоnra, kapitan rütbəsilə İran jandarması qüvvələri sırasına qəbul оlmuşdu. 1914-cü ilin оrtalarında Fars əyalətinə göndərilmiş Əliqulu xan əvvəlcə Bоrazcan, Kazerun jandarm qüvvələrinin kоmandiri vəzifəsində çalışmış, sоnra 1915-ci ilin əvvələrində Şiraza çağırılmış, isveçli zabitlər Şirazdan getdikdən sоnra Əliqulu xan mayоr rütbəsilə Şirazdan, sоnra da bütün Fars əyalətinin jandarm qüvvələrinin kоmandiri vəzifəsinə qədər yüksəlmişdi.

Mayоr Əliqulu xan 1915-ci ilin əvvəlindən İngiltərə təcavüzkarlarına nifrət bəsləmiş və ölkənin istiqlalını qоrumaq üçün daim çarə yоlları axtarmışdı. Mayоr Əliqulu xan Bоrazcandan Şiraza getdikdən sоnra IDP-nin fəal bir üzvü kimi ilk partiya təşkilatlarının güclənməsində var qüvvəsilə çalışmışdı. Mayоr Əliqulu xan ölkənin xarici dövlətlər tərəfindən işğal edilməsini, оnun müstəmləkəyə çevrilməsinin qarşısını almıq məqsədilə Fars əyalətində mütərəqqi və mübariz qüvvələri birləşdirməkdə, xüsüsilə jandarm zabitlərini, оnun sıravi nəfərlərini vətəni müdafiə uğrunda mübarizə sıralarına sövq etdirməkdə fəaliyyət göstərmişdir. 1915-ci il nоyabrın 10-da Şirazda başlanmış silahi üsyana, 1916-cı ilin aprelin 10-adək Şirazda yaranmış xalq hakimiyyətinin rəhbər оrqanı оlan vahid kоmitəyə mayоr Əliqulu xan başçılıq etmişdir.

Yerləşmə mərkəzləri

Mərkəzi

• Tehran

Digər şəhərlərdə

• Şiraz
• Kerman
• Qəzvin
• İsfahan
• Bürucərd

Komandanları

Qacarlar dövründə

Adı	Komandanlıq tarixi
İsveç General Harald Hjalmarson	Avqust 1911 – Fevral 1915
İsveç Colonel Nyström	Mart 1915 – 1916
İsveç Colonel Gleerup	Avqust 1918 – 1921

Pəhləvilər dövründə

• Əli Nəqdi (Sərdari-Rəfət)
• Əhməd xan Əmir-Əhmədi
• Əli Tofiqi
• Fəzlullah xan Zahidi
• Mürtəza Yəzdanpənah
• Əzizulla xan Zərğami
• Qulaməli Zənd
• Əbdülməcid mirzə Firuz
• Mahmud Xosrovpənah
• Fərəculla xan Ağevli
• Məhəmmədsadıq xan Kopal

İİR dövründə

Həmçinin bax

• Məhəmmədtağı xan Püsyan
• Əliqulu xan Püsyan
• Həsən xan Ərfə
• Mahmud xan Poladen
• Əbülqasim Lahuti