Jan-Batist Lamark: Redaktələr arasındakı fərq
k replaced: <references/> → {{İstinad siyahısı}} using AWB |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 34: | Sətir 34: | ||
'''Jan-Batist Lamark''' ({{lang-fr|Jean-Baptiste Pierre Antoine de Monet, Chevalier de Lamarck}}; [[1 avqust]] [[1744]] — [[18 dekabr]] [[1829]]) — Fransa alim-təbiətşünası. |
'''Jan-Batist Lamark''' ({{lang-fr|Jean-Baptiste Pierre Antoine de Monet, Chevalier de Lamarck}}; [[1 avqust]] [[1744]] — [[18 dekabr]] [[1829]]) — Fransa alim-təbiətşünası. |
||
J.Lamark canlı dünyanın təkmil |
J.Lamark canlı dünyanın təkmil [[təkamül nəzəriyyəsə]]ni yaratmağa çalışırdı. Sonradan bu nəzəriyyə [[Lamark nəzəriyyəsi]] adlandırıldı. |
||
Öz dövründə diqqəti çəkməsə də sonradan müasir dövrədək qızğın mübahisə predmetinə çevrildi. Lamark indiyə qədər müasirliyini itirməyən "Zoologiyanın fəlsəfəsi" ([[1809]]) kitabının müəllifidir. |
|||
== Həyatı == |
== Həyatı == |
||
Sətir 41: | Sətir 43: | ||
=== Biologiya sahəsində elmi fəaliyyəti === |
=== Biologiya sahəsində elmi fəaliyyəti === |
||
[[Şəkil:LamarckStatue.jpg|left|thumb|200px|Lamarkın [[Paris]]də Botanika bağında qoyulmuş heykəli. Heykəlin pyedestalındakı yazı: "Təkamül nəzəriyyəsinin yaradıcısı - Lamarka"]] |
[[Şəkil:LamarckStatue.jpg|left|thumb|200px|Lamarkın [[Paris]]də Botanika bağında qoyulmuş heykəli. Heykəlin pyedestalındakı yazı: "Təkamül nəzəriyyəsinin yaradıcısı - Lamarka"]] |
||
Lamarkın təşəbbüsü ilə [[1793]]-cü ildə özünün işlədiyi Kral Botanik Bağı Təbii Tarix Muzeyinə çevrilir. Onun özü isə cücü və soxulcanlar zoologiyası kafedrasının [[professor]]u olur və ora 24 il rəhbərlik edir. |
Lamarkın təşəbbüsü ilə [[1793]]-cü ildə özünün işlədiyi Kral Botanik Bağı Təbii Tarix Muzeyinə çevrilir. Onun özü isə cücü və soxulcanlar zoologiyası kafedrasının [[professor]]u olur və ora 24 il rəhbərlik edir. |
||
Sətir 50: | Sətir 51: | ||
Lamark [[1802]]-ci ildə elmə "biologiya" terminini gətirir. O bunu alman alimi H.R.Trevinarusla eyni vaxtda, ancaq ondan asılı olmadan təklif edib. |
Lamark [[1802]]-ci ildə elmə "biologiya" terminini gətirir. O bunu alman alimi H.R.Trevinarusla eyni vaxtda, ancaq ondan asılı olmadan təklif edib. |
||
⚫ | |||
Lamark [[1809]]-cu ildə “''Zooloji fəlsəfə”'' (Zoological philosophy) kitabını dərc etdirir. Alim orada canlı aləmin təkamülünə dair öz nəzəriyyəsini irəli sürür. Təkamül nəzəriyyəsi fəlsəfi mənşəyi qədim Yunanıstana qədər gedib çatmasına baxmayaraq, elm dünyasının gündəliyinə XIX əsrdə daxil olmuşdur. Beləki, əvvəlcə, fransız bioloq Jan Batist Lamark “''Zooloji fəlsəfə”'' adlı kitabında canlı növlərinin bir-birlərindən təkamüllə əmələ gəldiyi fərziyyəsini ortaya atdı. Lamark canlıların həyatı boyu qazandıqları dəyişiklikləri sonrakı nəsillərə ötürdüklərini irəli sürmüşdü. Məşhur zürafələr misalında bu canlıların əvvəllər daha qısaboylu olduğunu, ancaq hündür ağaclara çatmağa çalışarkən nəsildən-nəslə boyunlarının uzandığını iddia etmişdi. Lamarkın “qazanılmış xüsusiyyətlərin ötürülməsi” kimi tanınan bu təkamül modeli irsiyyət qanunlarının kəşf edilməsilə birlikdə əsasını itirdi. XX əsrin ortalarında DNT-nin quruluşunun kəşfi ilə canlıların hüceyrələrinin nüvəsində kodlanmış xüsusi genetik məlumata malik olduqları və bu genetik məlumatın “qazanılmış xüsusiyyətlər” tərəfindən dəyişdirilə bilmədiyi üzə çıxdı. Yəni bir canlı ağaclara çatmaq üçün həyatı boyu çalışıb boynunu bir neçə santimetr uzatsa belə, dünyaya gətirdiyi balalar yenə də o növə aid standart boyun ölçülərinə malik olar. Qısa desək, Lamarkın təkamül nəzəriyyəsi elmi kəşflərlə təkzib edildi və səhv fərziyyə kimi tarixə düşdü. |
|||
⚫ | |||
=== Həyatının son illəri === |
=== Həyatının son illəri === |
07:06, 17 yanvar 2017 tarixindəki versiya
Jan-Batist Lamark | |
---|---|
Doğum adı | Jean-Baptiste Pierre Antoine de Monet de Lamarck |
Doğum tarixi | 1 avqust 1744[1][2][…] |
Vəfat tarixi | 18 dekabr 1829[1][2][…] (85 yaşında) |
Vəfat yeri | |
Dəfn yeri |
|
Elm sahələri | zoologiya, botanika, geologiya, meteorologiya |
İş yeri | |
Üzvlüyü |
|
Mükafatları | |
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Canlı təbiətin sistematiki | |
---|---|
Tədqiqatçı, botanika taksonlarını təsnif edən. Beynəlxalq Botaniki Adlandırma Kodeksində bu ad qısaldılmış şəkildə belə göstərilir: «Lam.». Bu cür taksonlar IPNI saytında Şəxsi səhifə IPNI saytında Tədqiqatçı, zoologiya taksonlarını təsnif edən. Taksonlarda müəllifliyi qısaca bu cür göstərilir: «Lamarck».
|
Jan-Batist Lamark (fr. Jean-Baptiste Pierre Antoine de Monet, Chevalier de Lamarck; 1 avqust 1744 — 18 dekabr 1829) — Fransa alim-təbiətşünası.
J.Lamark canlı dünyanın təkmil təkamül nəzəriyyəsəni yaratmağa çalışırdı. Sonradan bu nəzəriyyə Lamark nəzəriyyəsi adlandırıldı.
Öz dövründə diqqəti çəkməsə də sonradan müasir dövrədək qızğın mübahisə predmetinə çevrildi. Lamark indiyə qədər müasirliyini itirməyən "Zoologiyanın fəlsəfəsi" (1809) kitabının müəllifidir.
Həyatı
Jan-Batist Lamark varlı olmayan zadəgan ailəsində anadan olub. Ordu sıralarında döyüşlərdə iştirak edib, zabit rütbəsinə qədər yüksəlib. Parisdə tibb elmini öyrənib və təhsil dövründə təbiət elmlərinə, xüsusilə də botanikaya böyük maraq göstərib. 1778-ci ildə o üç cildlik "Fransız təbiəti" adlı kitab nəşr etdirir. Kitabın üçüncü nəşrində Lamark bitkilərin analitik təsnifat sistemini verir. Bu kitab ona böyük şöhrət gətirir və o Fransanın ən nüfuzlu botaniklərindən biri hesab edilməyə başlayır. Beş ildən sonra Lamark Paris Elmlər Akademiyasının üzvü seçilir.
Biologiya sahəsində elmi fəaliyyəti
Lamarkın təşəbbüsü ilə 1793-cü ildə özünün işlədiyi Kral Botanik Bağı Təbii Tarix Muzeyinə çevrilir. Onun özü isə cücü və soxulcanlar zoologiyası kafedrasının professoru olur və ora 24 il rəhbərlik edir.
50 yaşlı insanın ixtisasını dəyişmək asan olmasa da o öz üzərində gərgin işləməklə botanika kimi zoologiyanın da tanınmış mütəxəssisi olur.
Lamark onurğasız canlıları öyrənməyə başlayır. Məhz o zoologiya elminə 1796-cı ildə "onurğasızlar" anlayışı gətirir. 1815-ci ildən 1822-ci ilədək onun yeddi cildlik "Onurğasızların təbbi tarixi" adlı fundamental əsəri nəşr edilir. O orada onurğasızların elmə məlum olan 10 sinfini təsnif edir. Müasir elmdə artıq 30 növ təsnifləndirir.
Lamark 1802-ci ildə elmə "biologiya" terminini gətirir. O bunu alman alimi H.R.Trevinarusla eyni vaxtda, ancaq ondan asılı olmadan təklif edib.
Lamark 1809-cu ildə "Zoologiyanın fəlsəfəsi" kitabını dərc etdirir. Alim orada canlı aləmin təkamülünə dair öz nəzəriyyəsini irəli sürür. Lamarkın davamçıları Çarlz Darvinin təbii seçmə nəzəriyyəsinə "daha uyğun gələnin yaşaması" fikrini əlavə edirlər.
Həyatının son illəri
1820-ci ilə Lamark tam kor olur. Axırıncı illərə qədər onun yanında qızı Korneliya olur və atasının diqtə etdiyi fikirləri yazır. Lamark son illərini kasıbçılıq içərisində yaşayır.
Lamarkın digər elmələrə töhvəsi
Botanika və zoologiyadan başqa Lamark hidrologiya, geologiya və meteorologiyaya dair əsərlər yaradır.
Əsərləri
- Système des animaux sans vertèbres, P., 1801 (fr.);
- Système analytique des connaissances positives de l'homme. P., 1820 (fr.);
- Histoire naturelle des animaux sans vertèbres, 2 éd., t. 1—11, P., 1835—1845 (fr.); в рус. пер. — Философия зоологии, т. 1—2, М. — Л., 1935—1937;
Ədəbiyyat
- Комаров В. Л. Ламарк, М. — Л., 1925;
- Пузанов И. И. Жан Батист Ламарк, М., 1959;
- Landrieu М. Lamarck, le fondateur du transformisme, P., 1909 (fr.);
- Perrier E. Lamarck, P., 1925 (fr.);
- Grassé P.-P. Lamarck et son temps: L'évolution, P., 1957 (fr.);
- Mantoy B. Lamarck, créateur de la biologie, P., 1968 (fr.).
Mənbə
- Əli Hüseynov, Məcnun Babayev. "Məşhur biologiya alimləri", Bakı, "Maarif", 2002. səh.20
İstinadlar
- ↑ 1 2 Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- ↑ 1 2 Burkhardt R. W. Jean-Baptiste Lamarck // Encyclopædia Britannica (ing.).
- 1 avqustda doğulanlar
- 1744-cü ildə doğulanlar
- 18 dekabrda vəfat edənlər
- 1829-cu ildə vəfat edənlər
- 85 yaşında vəfat edənlər
- Parisdə vəfat edənlər
- Monparnas qəbiristanlığında dəfn olunanlar
- Fransa Elmlər Akademiyasının üzvləri
- Bavariya Elmlər Akademiyasının üzvləri
- Fəxri Legion ordeninin kavalerləri
- Əlifba sırasına görə alimlər
- Botanika taksonlarının müəllifləri
- Zoologiya taksonlarının müəllifləri
- Fransa alimləri
- Fransada doğulanlar