Gəncə: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
→‎Yerli hökümət: Əhali və mədəniyyət haqqında müəlumatlar.
k 158.181.42.210 tərəfindən edilmiş redaktələr geri qaytarılaraq Iradə. Aliyeva tərəfindən yaradılan sonuncu versiya bərpa olundu.
Teq: Geri qaytarma
Sətir 25: Sətir 25:
|rayon xəritəsinin miqyası =
|rayon xəritəsinin miqyası =
|regionun növü =
|regionun növü =
|region =Gəncə-Qazax
|region =
|cədvəldə region =
|cədvəldə region =
|rayonun növü =
|rayonun növü =
Sətir 39: Sətir 39:
|başçı növü = İcra başçısı
|başçı növü = İcra başçısı
|icra başçısı = [[Elmar Vəliyev]]
|icra başçısı = [[Elmar Vəliyev]]
|yaranma tarixi = Bilinmir, ən az 4000 il.
|yaranma tarixi = Bilinmir
|ilk məlumat = Bilinmir
|ilk məlumat = Bilinmir
|əvvəlki adı = Kirovabad<br>Yelizavetpol
|əvvəlki adı = Kirovabad<br>Yelizavetpol
Sətir 52: Sətir 52:
|sıxlığı = 3 000.91
|sıxlığı = 3 000.91
|aqlomerasiya =
|aqlomerasiya =
|milli tərkibi = [[Türklər]]
|milli tərkibi = [[azərbaycanlılar]]
|dini tərkibi = [[islam]]
|dini tərkibi = [[islam]]
|etnoxronim =
|etnoxronim =
Sətir 155: Sətir 155:


== Əhalisi ==
== Əhalisi ==
Əhalinin 99.5%-ini Türklər təşkil edir. Əhalinin 61,9% müsəlman, 13,3% xristian, 11,2% ateist, 7,4% deis və 6,2% isə digər din və/ vəya inanclara mənsubdur. 14 yaşına qədər olanlar əhalinin 21,1%, 15-62 yaş arası 69,3%, daha çox yaşda olanlar isə 9,6%-dir. ( Əhalinin tərkibini daha çox gənclərdən ibarətdir.)


=== Demoqrafiyası və etnik tərkibi ===
=== Demoqrafiyası və etnik tərkibi ===
Sətir 196: Sətir 195:
{{Main|Azərbaycanda turizm}}
{{Main|Azərbaycanda turizm}}


Gəncənin populyar turist məkanlarından [[Nizami məqbərəsi]], [[Gəncə qapıları]], [[Şah Abbas məscidi (Gəncə)|Şah Abbas məscidi]], Heydər Əliyev Parkı, [[İmamzadə türbəsi (Gəncə)|İmamzadə türbəsi]], [[Butulkalı ev]], [[Göygöl Milli Parkı]] və [[Cavad xan türbəsi]]ni qeyd etmək olar.<ref>{{cite web|title=Gəncənin turizm obyektlərinə turist axını müşahidə olunur|url=http://www.ganjanews.az/2017/08/18/c%C9%99miyy%C9%99t/g%C9%99nc%C9%99nin-turizm-obyektl%C9%99rin%C9%99-turist-ax%C4%B1n%C4%B1-m%C3%BC%C5%9Fahid%C9%99-olunur.html|publisher=www.ganjanews.az|accessdate=16 oktyabr 2017}}</ref>
Gəncənin populyar turist məkanlarından [[Nizami məqbərəsi]], [[Gəncə qapıları]], [[Şah Abbas məscidi (Gəncə)|Şah Abbas məscidi]], [[İmamzadə türbəsi (Gəncə)|İmamzadə türbəsi]], [[Butulkalı ev]], [[Göygöl Milli Parkı]] və [[Cavad xan türbəsi]]ni qeyd etmək olar.<ref>{{cite web|title=Gəncənin turizm obyektlərinə turist axını müşahidə olunur|url=http://www.ganjanews.az/2017/08/18/c%C9%99miyy%C9%99t/g%C9%99nc%C9%99nin-turizm-obyektl%C9%99rin%C9%99-turist-ax%C4%B1n%C4%B1-m%C3%BC%C5%9Fahid%C9%99-olunur.html|publisher=www.ganjanews.az|accessdate=16 oktyabr 2017}}</ref>


Şəhərin tanınmış otellərindən [[Ramada Plaza Gence]], [[Vego Hotel]], [[Karvansaray Hotel]], [[Cinema Boutique hotel]], [[Deluxe Hotel]] və [[Ganja Hotel]]-i qeyd etmək olar.<ref>{{cite web|title=Haqqımızda|url=http://ramadaplazagence.com/haqqimizda/|publisher=http://ramadaplazagence.com|accessdate=15 oktyabr 2017}}</ref>
Şəhərin tanınmış otellərindən [[Ramada Plaza Gence]], [[Vego Hotel]], [[Karvansaray Hotel]], [[Cinema Boutique hotel]], [[Deluxe Hotel]] və [[Ganja Hotel]]-i qeyd etmək olar.<ref>{{cite web|title=Haqqımızda|url=http://ramadaplazagence.com/haqqimizda/|publisher=http://ramadaplazagence.com|accessdate=15 oktyabr 2017}}</ref>
Sətir 229: Sətir 228:
== Mədəniyyəti ==
== Mədəniyyəti ==
2013-cü il noyabrın 21-də Avropada gənclər təşkilatlarının ən böyük platforması olan Avropa Gənclər Forumunun Baş Assambleyasında nüfuzlu beynəlxalq münsiflər heyətinin qərarı ilə Gəncə şəhəri "2016-cı il Avropa gənclər paytaxtı" elan edilmişdir.<ref>{{cite web|title=European Youth Capital 2016 launched in Ganja, Azerbaijan|url=http://www.europeanyouthcapital.org/yfj/european-youth-capital-2016-launched-in-ganja-azerbaijan/|publisher=www.europeanyouthcapital.org|accessdate=5 oktyabr 2017}}</ref><ref>{{cite web|title=Gəncə şəhərinin “2016-cı il Avropa gənclər paytaxtı” seçilməsi ilə əlaqədar tədbirlər haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı|url=http://www.president.az/articles/17868|publisher=www.president.az|accessdate=5 oktyabr 2017}}</ref> 2017-ci ildə Gəncə [[Müstəqil Dövlətlər Birliyi]]nin "Mədəniyyət Paytaxtı" seçilib.<ref>{{cite web|title=Gəncədə MDB-nin “Mədəniyyət paytaxtı” layihəsinin açılış mərasimi|url=http://medeniyyet.az/page/news/38223/Gencede-MDBnin-Medeniyyet-paytaxti-layihesinin-acilis-merasimi.html|publisher=medeniyyet.az|accessdate=16 oktyabr 2017}}</ref>
2013-cü il noyabrın 21-də Avropada gənclər təşkilatlarının ən böyük platforması olan Avropa Gənclər Forumunun Baş Assambleyasında nüfuzlu beynəlxalq münsiflər heyətinin qərarı ilə Gəncə şəhəri "2016-cı il Avropa gənclər paytaxtı" elan edilmişdir.<ref>{{cite web|title=European Youth Capital 2016 launched in Ganja, Azerbaijan|url=http://www.europeanyouthcapital.org/yfj/european-youth-capital-2016-launched-in-ganja-azerbaijan/|publisher=www.europeanyouthcapital.org|accessdate=5 oktyabr 2017}}</ref><ref>{{cite web|title=Gəncə şəhərinin “2016-cı il Avropa gənclər paytaxtı” seçilməsi ilə əlaqədar tədbirlər haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı|url=http://www.president.az/articles/17868|publisher=www.president.az|accessdate=5 oktyabr 2017}}</ref> 2017-ci ildə Gəncə [[Müstəqil Dövlətlər Birliyi]]nin "Mədəniyyət Paytaxtı" seçilib.<ref>{{cite web|title=Gəncədə MDB-nin “Mədəniyyət paytaxtı” layihəsinin açılış mərasimi|url=http://medeniyyet.az/page/news/38223/Gencede-MDBnin-Medeniyyet-paytaxti-layihesinin-acilis-merasimi.html|publisher=medeniyyet.az|accessdate=16 oktyabr 2017}}</ref>

=== Musiqi səhnəsi ===


=== Muzey və qalereyaları ===
=== Muzey və qalereyaları ===
[[Gəncə Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi|Gəncə Tarix-diyarşünaslıq muzeyi,]] [[Gəncə qapıları|Qala Qapıları - Arxeologiya və Etnoqrafiya Muzeyi Abidə Kompleksi]], [[Gəncə Dövlət Tarix-Mədəniyyət Qoruğu]], [[Patoloji Anatomiya Muzeyi]]('''AQRAR'''), [[Nizami Gəncəvi|Nizami Gəncəvi Muzeyi]], [[Azərbaycan İstiqlal Muzeyi|Azərbaycan İstiqlal Muzeyi,]] [[Heydər Əliyev Mərkəzi,]] [[Mirzə Şəfi Vazeh Muzeyi.]] [[Filarmoniya Qalereyası,]] [[Zəfər tağı|Zəfər Tağı.]]


=== Kino səhnəsi ===
=== Kino səhnəsi ===
⚫
Gəncədə çəkilən məşhur kinolardan "[[Əhməd haradadır? (film, 1963)|Əhməd haradadır?]]", "[[Qanun naminə (film, 1968)|Qanun naminə]]", "[[Cavad xan (film, 2009)|Cavad xan]]" və digərlərini qeyd etmək olar.

⚫
* Gəncədə çəkilən məşhur kinolardan "[[Əhməd haradadır? (film, 1963)|Əhməd haradadır?]]", "[[Qanun naminə (film, 1968)|Qanun naminə]]", "[[Cavad xan (film, 2009)|Cavad xan]]" , "[[Nizami]]", "[[Əli və Nino]]" və digərlərini qeyd etmək olar.


=== Kitabxanaları ===
=== Kitabxanaları ===


=== Teatrları ===
=== Teatrları ===
Azərbaycan Dövlət Kukla Teatrı, Dram Teatrı, Gəncə Dövlət Filarmoniyası, Yaşıl Teatr ( '''Xan Bağı'''), Gəncə Amfiteatrı


== Təhsil ==
== Təhsil ==
1914-cü ildə Gəncə şəhərində [[Gəncə Müəllimlər Seminariyası]] açıldı.<ref>Azərbaycan tarixi, 7 cilddə, c. 5, Bakı, 2001. </ref>
1914-cü ildə Gəncə şəhərində [[Gəncə Müəllimlər Seminariyası]] açıldı.<ref>Azərbaycan tarixi, 7 cilddə, c. 5, Bakı, 2001. </ref>

Gəncədə 49 məktəb fəaliyyət göstərir, onların da 46-ı orta məktəbdir.


Gəncənin tanınmış ali təhsil müəssisələrindən [[Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti]], [[Azərbaycan Texnologiya Universiteti]], [[Gəncə Dövlət Universiteti]], [[Gəncə şəhəri təsərrüfat hesablı Məişət Kolleci]] və [[Gəncə Kənd Təsərrüfatı Texnikumu]]nu qeyd etmək olar.
Gəncənin tanınmış ali təhsil müəssisələrindən [[Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti]], [[Azərbaycan Texnologiya Universiteti]], [[Gəncə Dövlət Universiteti]], [[Gəncə şəhəri təsərrüfat hesablı Məişət Kolleci]] və [[Gəncə Kənd Təsərrüfatı Texnikumu]]nu qeyd etmək olar.
Sətir 269: Sətir 265:
Şəhərin tanınmış sakinlərdən şair [[Nizami Gəncəvi]], dövlət xadimi [[Cavad xan]], futbolçu [[Mahmud Qurbanov]], fotoqraf [[Faiq Rəcəbli]], [[Qafqaz Albaniyası]] tarixşünası [[Mxitar Qoş]], şairə [[Məhsəti Gəncəvi]], güləşçi [[Toğrul Əsgərov]], aktrisa [[Kübra Əliyeva]], prokuror [[İsmət Qayıbov]], bəstəkar [[Fikrət Əmirov]], geoloq [[Mirəli Qaşqay]], fotomüxbir [[İlqar Cəfərov (fotomüxbir)|İlqar Cəfərov]] və digərlərini qeyd etmək olar.<ref>{{cite web|title=Известные бакинцы|url=http://www.gapp.az/news/268266-izvestnyie-bakintsyi-foto|publisher=www.gapp.az|accessdate=20 sentyabr 2017}}</ref>
Şəhərin tanınmış sakinlərdən şair [[Nizami Gəncəvi]], dövlət xadimi [[Cavad xan]], futbolçu [[Mahmud Qurbanov]], fotoqraf [[Faiq Rəcəbli]], [[Qafqaz Albaniyası]] tarixşünası [[Mxitar Qoş]], şairə [[Məhsəti Gəncəvi]], güləşçi [[Toğrul Əsgərov]], aktrisa [[Kübra Əliyeva]], prokuror [[İsmət Qayıbov]], bəstəkar [[Fikrət Əmirov]], geoloq [[Mirəli Qaşqay]], fotomüxbir [[İlqar Cəfərov (fotomüxbir)|İlqar Cəfərov]] və digərlərini qeyd etmək olar.<ref>{{cite web|title=Известные бакинцы|url=http://www.gapp.az/news/268266-izvestnyie-bakintsyi-foto|publisher=www.gapp.az|accessdate=20 sentyabr 2017}}</ref>


<gallery class="center" perrow="10">
<gallery class="center" perrow=10>
File:N. Babayev - Əbülüla Gəncəvinin portreti.JPG|[[Əbül-Üla Gəncəvi]], Azərbaycan şairi
File:N. Babayev - Əbülüla Gəncəvinin portreti.JPG|[[Əbül-Üla Gəncəvi]], Azərbaycan şairi
File:Məhsəti Gəncəvi.jpg|[[Məhsəti Gəncəvi]], Azərbaycan şairəsi
File:Məhsəti Gəncəvi.jpg|[[Məhsəti Gəncəvi]], Azərbaycan şairəsi
Sətir 329: Sətir 325:


== Qalereya ==
== Qalereya ==
<gallery mode="packed">
<gallery mode=packed>
File:Gəncə Bulvarı.jpg|Gəncə Bulvarı
File:Gəncə Bulvarı.jpg|Gəncə Bulvarı
File:Historic house building in Ganja.JPG|Gəncədə tarixi bina
File:Historic house building in Ganja.JPG|Gəncədə tarixi bina

21:35, 26 aprel 2018 tarixindəki versiya

Bu məqalə Gəncə şəhəri haqqındadır. Gəncə qəsəbəsi üçün Gəncə (Göygöl) səhifəsinə baxın.
Şəhər
Gəncə
Gəncə
Gerb
Gerb
40°40′58″ şm. e. 46°21′38″ ş. u.
Ölkə  Azərbaycan
İcra başçısı Elmar Vəliyev
Tarixi və coğrafiyası
Əsası qoyulub Bilinmir
İlk məlumat Bilinmir
Əvvəlki adları Kirovabad
Yelizavetpol
Sahəsi 110 km²
Mərkəzin hündürlüyü 408 ± 1 m
Saat qurşağı UTC+4
Əhalisi
Əhalisi 330 100[1] nəfər (2015)
Sıxlığı 3 000.91 nəf./km²
Milli tərkibi azərbaycanlılar
Dini tərkibi islam
Rəsmi dili Azərbaycan dili
Rəqəmsal identifikatorlar
Telefon kodu 994 22
Poçt indeksi AZ2000
Nəqliyyat kodu 20
Digər
ganja-ih.gov.az
Gəncə xəritədə
Gəncə
Gəncə
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar


Gəncə (tələffüzüⓘ) — Azərbaycan Respublikasının sahəsinə görə Bakıdan sonra ikinci böyük şəhəri. Gəncə şəhəri Kiçik Qafqazın şimal-şərq tərəfində, Gəncə-Qazax düzənliyində, Gəncə çayın hər iki sahilində yerləşir.[2]

Tarixi

Etimologiya

Heçnə yoxdur

Gerbi

border=none Əsas məqalə: Gəncə şəhərinin gerbi
Yelizavetpol quberniyasının gerbi

Gəncə şəhərinin gerbi 21 may 1843-cü ildə təsdiq olunmuşdur.[3] Qalxanvari gerbin ikiyə bölünmüş yuxarıdan 1-ci qızılı sahəsində zirvəsində Nuhun gəmisini simvolizə edən Ağrı dağı təsvir olunmuşdur.[3] Gerbin yuxarıdan ikinci qızılı sahəsində mavi dalğalı kəmər Qara dənizi simvolizə edir.[3] Bu sahələrin üstündə gümüş fonda əlində nizə süvari təsvir olunmuşdur.[3] Gerbin yuxarı hissəsi Gürcü-İmereti quberniyasının gerbinin təsvirindən götürülmüşdür.[3] Gerbin aşağı hissəsinin fonu qırmızıdır.[3] Onun üzərində xaçvari şəkildə, sındırılmış müsəlman qılıncı və xəncər, rusların qələbəsini simvolizə edən dəfnə çələngi təsvir edilmişdir.[3]

Yelizavetpol quberniyasının gerbi 5 iyul 1878-ci ildə təsdiq olunmuşdur.[3] Qara qalxanda qızıl sütun üzərində xəncər, xəncərin yanında iki gümüş Georgi xaçı təsvir olunmuşdur.[3] Qalxan imperator tacı ilə tamamlanır və şəhər gerblərində işlədilən mavi rəngli Andreyev lenti (Rusiya İmperiyasının ilk ordeni olan və Müqəddəs Apostol Andrey Pervozvannı adına təsis edilən ordenin taxıldığı lentin nümunəsi) sarınmış qızılı palıd yarpaqları ilə əhatə olunmuşdur.[3]

Gəncə şəhərinin üçüncü gerbi 2004-cü ildə Cavad xanın hakimiyyəti dövründə Gəncə xanlığının bayrağı olmuş qədim bayrağın simvolları əsasında bərpa olunmuşdur.[4] Cavad xanın bayrağında əks olunmuş simvollar, xanın özünün də mənsub olduğu Ziyadoğlular nəslinin qədim dövrdən daşıdığı bayrağın simvolları idi.[4]

Qədim dövr

Həmçinin bax: İşquz

Gəncənin bir şəhər kimi formalaşması haqqında müxtəlif tarixi fərziyələr mövcuddur. Bəzi alimlər şəhərin yaranmasını e.ə., əksəriyyəti isə orta əsrlərin başlanğıcına aid edirlər.[5]

Orta əsrlər

Həmçinin bax: Şəddadilər və Gəncə zərbxanası

VII əsrin birinci yarısında Gəncə farslar tərəfindən, ikinci yarısında isə ərəblər tərəfindən dağıdılmışdır.[5] VII əsrin axırlarında isə Gəncə ərəblərlə xəzərlərin döyüş meydanına çevrilmişdir.[5]

X əsrdən, Bərdənin paytaxt statusunu itirdiyi dövrdən etibarən Gəncə şəhəri ölkənin sosial-iqtisadi və mədəni həyatında vacib rol oynamağa başladı.[5] Şəhərin həyatında ticarət və incəsənət vacib faktorlardan birinə çevrildi.[5] Burda incəsənətin inkişafı üçün hər cür şərait mövcud idi. Dəmir, mis, alüminium və digər mədənlər Gəncə şəhərinin ətrafında fəaliyyət göstərir və yerli sənətkarları xammalla təchiz edirdilər.[5] Gəncə paytaxt olaraq xüsusi diqqəti hərbi qüvvəsinin qücləndirilməsinə yönəltmişdi.[5] Həmçinin bu dövrdə qala divarları tikilmiş və onun ətrafında xəndək qazılaraq şəhərin mühafizəsi gücləndirilmişdi. IX-X əsrlərdə Ərəb xilafətinin zəiflədiyi bir dövrdə Azərbaycanda Şirvanşahlar, Şəddadilər, Salarilər və Rəvvadilər müstəqil feodal dövlətləri yaranmağa başladı.[5] X əsrin ortalarında Gəncə şəhəri Salarilərin hakimiyyəti altında olmuşdur.[5] Daha sonra isə Şəddadilərin paytaxt şəhəri olmuşdur.[5] Fəzl bin Məhəmmədin hökmranlığı dövründə Gəncə ən güclü dövrlərini yaşamışdır.[5]

Şəddadilər dövründə qala, saraylar, körpülər və karvansaraylar inşa edilmiş və burda pul kəsilməyə başlanmışdır.[5] Şəhəri əhatə edən yeni və daha davamlı qala inşa edildi. 1063-cü ildə dəmirçi İbrahim məşhur Gəncə qapılarını tikdi.[5] Gəncənin geniş bir mərkəzə çevrildiyi bir dövrdə onun ərazisi də həmçinin böyüyərək genişləndi.[5] Yeni ticarət və sənaye zonaları tikilməyə başladı.[5] İpək və ipək məmulatları nəinki yerli, həmçinin xarici alıcıların da rəğbətini qazandı.[5] X əsrdə Gəncə həm də dini mərkəz sayıla bilərdi.[5] Belə ki, Alban katolikosu mərkəzi Bərdədən Gəncəyə köçmüşdü.[5] Qətran Təbrizi o dövrləri belə qələmə almışdı: "İndi Gəncə sanki Cənnəti xatırladır".[5] XI əsrin ortalarında Azərbaycan Səlcuqların işğalına məruz qalmışdı. Təbrizi tutduqdan sonra I Toğrul (1038-1068) 1054-cü ildə qoşunlarını Gəncə istiqamətində hərəkət elətdirdi.[5] Gəncə hakimi Əbüləsvar Şavur I Toğrulun vassalı olmağa öz razılığını verdi.[5] Şavur I Toğrula bahalı hədiyyə verərək onun şərəfinə xütbə oxutdurdu.[5]

Səlcuqların aramsız basqınları XI əsrin ortalarında Şəddadi hökmdarı III Fəzl bin Fəzl göstərilən müqavimətin yetərsiz olduğunu görərək gec də olsa təslim olmağa qərar verdi və münasib bir şəraiti gözləyərək yenidən hakimiyyətə gəldi.[5] 1086-cı ildə Səlcuq hökmdarı I Məlikşah (1072-1092) öz ordu başçısını, Bugayı Gəncəyə göndərdi.[5] Yerli camaatın güclü müqavimətinə baxmayaraq Səlcuqlar şəhərin zəbtinə nail oldular.[5] Döyüşdə Gəncə hökmdarı III Fəzl bin Fəzli əsir götürdülər və bununla da 100 ildən artıq hakimiyyətdə olan Şəddadilər sülaləsinin hökmranlığına son verildi.[5] I Məlikşah Gəncə hakimi kimi öz oğlu olan Məhəmməd Təpəri təyin etdi.[5] Məhəmməd Təpər sultan seçildikdən sonra belə Gəncənin Səlcuq hökmdarı olaraq qaldı.[5]

XII əsrin birinci yarısında Gəncə bir neçə dəfə gürcü basqınlarına məruz qalmış, buna cavab olaraq Səlcuq ordusu Gürcüstana güclə soxularaq oraları talan etmişdir. Gəncə Səlcuq türklərinə məğlub olana, yəni XI əsrə qədər Qafqaz Alban xristianlığının mərkəzi olmuşdur.[5] 1139-cu ildə zəlzələ nəticəsində V əsrdə yaranmış orjinal şəhər dağılmış və XII əsrdə əvvəlkindən bir az şərqdə yenidən tikilmişdir.[5]

Eldənizlər dövrünə aid vaza, Qədim Gəncə, Azərbaycan Milli İncəsənət Muzeyi.

Atabəylər dövründə öz inkişafının pik nöqtəsinə çatan Gəncə Eldənizlərin paytaxtlarından biri olmuşdur. Bu dövr abidələrinin verdiyi məlumata görə, Gəncə "mühüm şəhər", böyük şəhər və paytaxt yəni "dar əl-mülk" idi. Gəncə Yaxın və Orta Şərqdə ən mühüm ticarət-sənət mərkəzi idi. Şəhər yaxınlığında dəmir və mis filizlərinin olması dəmirçilik, metal emalı, silahqayırma, qab-qacaq hazırlanması, metalda naxış açma və başqa sənət sahələri inkişaf etmişdilər. [6]

Əsas karvan yollarının üzərində yerləşməsi bu şəhəri vacib ticarət mərkəzlərindən birinə çevirmiş, lakin 1231-ci ildə Monqolların Azərbaycana II yürüşündə basqına məruz qalaraq yenidən dağıdılmışdı.[5] Gəncənin Ağkənd ərazisində XIV əsrə aid tarixi karvansara Elxanilər hökmdarı Əbu Səid Bahadur tərəfindən inşa olunub. [7] XV əsrdə Gəncə Qaraqoyunlu dövlətinin tərkibinə daxil edilmişdir.[5]

Qaraqoyunlu hökmdarı Cahanşah ticarətin, sənətkarlığın, elmin və incəsənətin, mədəniyyətin inkişafı naminə böyük işlər görmüş bir hökmdardır. Onun hakimiyyəti illərində Naxçıvan, Gəncə və Təbriz kimi iri şəhərlər çiçəklənib tərəqqi etmişdi.[8] Qaraqoyunlu dövlətinin tərkibində olan Gəncə şəhəri Əmir Qaraman və varisləri tərəfindən idarə edilmişdir. Ağqoyunlular dövründə Gəncə bölgəsi Ziyadoğlu Qacar əmirlərinin idarçiliyində olmuşdur.[9]

Azərbaycan Səfəvi dövləti yarandıqdan sonra da Gəncə Ziyadoğlu Qacar nəslinin irsi idarəsində olmuş və Qarabağ bəylərbəyiliyinin mərkəzinə çevrilmişdir. I Təhmasibin dövründə Gəncə bəylərbəyi Şahverdi Ziyadoğlu Qacar olmuşdu.[10] Don Juan adı ilə Avropada yaşayan tarixi-coğrafi əsərlər müəllifi Oruc bəy Bayat burada 50 min ailənin (yəni 225 min nəfər) yaşadığını qeyd etmişdi.[11]

1606-cı ildən 1804-cü ildə Rusiya İmperiyasına birləşdiyi dövrə qədər Gəncə Qacarlar, Əfşarlar, Zəndlər sülaləsinin tərkibində xanlıq mərkəzi olmuşdur.[5]

XVII-XIX əsrlər

border=none Əsas məqalələr: Gəncə xanlığı, Gəncə qalasının işğalı, Gəncə qəzası, və Gəncə quberniyası

1747-ci ildə Nadir şah Əfşarın öldürülməsi Azərbaycanda müstəqillik uğrundakı mübarizəni daha da gücləndirdi ki, bunun da nəticəsində Azərbaycan ayrı-ayrı feodal torpaqlarına – xanlıqlara parçalandı. XVIII əsrin ortalarında belə xanlıqlardan biri də Gəncə xanlığı idi. Şahverdi xan Ziyadoğlu-Qacar Gəncənin xanı (1740-1756) oldu. Xanlığın mərkəzi Gəncə şəhəri oldu. XVIII əsrin 80-ci illərində hakimiyyətdə olan Cavad xanın (1785-1804) dövründə Gəncə xanlığı xeyli möhkəmləndi.[12]

2 dekabr 1803-cü ildən blokadada olan [13] Gəncə qalası Nikolay Dubrovinə görə bütün Adərbicanda ən yaxşı hesab edilirdi.[14] Bu zaman şəhər onun Gürcüstan kraliçası Böyük Tamaranın dövründən bəri Gürcüstana aid olması və Gürcüstan hökmdarlarının zəifliyinə görə bu yerlə əlaqəsini kəsdiyini bəhanə edən general-leytenant Sisianovun rəhbərliyi altındakı rus ordusunun hücumlarına məruz qalırdı.[15] Sisianova görə “Gəncə qalasının yerli mövqeyi bütün Adərbican üzərində hökmran" idi. Məhz buna görə də "bu istila Rusiya üçün birinci dərəcəli əhəmiyyətə malik" idi.[16][17]

Sisianov Qacarlar nəslindən olan V Gəncə xanı Cavad xandan təslim olmağı tələb edəndə Cavad xan imtina etdi[18] və Tamaradan bəri Gəncənin Gürcüstana aid olmasını rədd etdi[19]. Gəncəyə yaxınlaşarkən Cavad xan onlarla savaşdı və məğlub oldu. Ancaq 3 yanvar 1804-cü ildə sübhçağı iki dəstəyə bölünmüş Sisianovun ordusu Gəncə üzərinə yürüş etdi[18]. Qanlı həmlə zamanı Cavad xan ortancıl oğlu Hüseynqulu xanla birlikdə öldürüldü[20].

Gəncənin alınması bu ərazidən hücumlara məruz qalan Gürcüstanın şərq sərhədlərinin təhlükəsizliyini təmin etdi. Digər tərəfdən Qacarlar sülaləsinin hökmranlıq etdiyi İranın himayəsində olan Gəncənin işğalı İranda mənfi qarşılandı və faktiki olaraq Birinci Rusiya-İran müharibəsinin başlanmasına səbəb oldu[18].

1804-cü il yanvarın 3-də Çar Rusiyasının qoşunları Gəncə xanlığını işğal etdikdən sonra Gəncə şəhəri çar I Aleksandrın arvadı Yelizaveta Alekseyevnanın şərəfinə Yelizavetpol adlandırıldı.[3] Xanlıq üsuli-idarəsi ləğv edilərək Yelizavetpol dairəsi yaradıldı.[3] 1840-cı il 10 aprel islahatı nəticəsində dairə qəzaya çevrildi.[3] Yelizavetpol qəzası Gürcü-İmereti quberniyasının tərkibinə verildi.[3] Qəza Yelizavetpol, Qazax, Şəmşədil və Ayrım məntəqələrinə bölündü. Yelizavetpol qəzasında qəza idarə sistemi təşkil olundu.[3]

1846-cı il 14 dekabr tarixli inzibati-ərazi bölgüsündən sonra Yelizavetpol qəzası yeni yaradılmış Tiflis quberniyasının tərkibinə daxil edildi. Çar II Aleksandrın 1867-ci il 9 dekabr tarixli fərmanı ilə Yelizavetpol quberniyası yaradıldı.[3] Yelizavetpol (Gəncə) şəhəri eyniadlı quberniyanın və qəzanın mərkəzi oldu.[3] Quberniyanın ərazisi keçmiş Gəncə, Qarabağ, Şəki xanlıqlarının və Samux və Şəmşədil mahallarının ərazilərini əhatə edirdi.[3] Quberniyanın tərkibinə Yelizavetpol, Şuşa və Nuxa qəzaları və ləğv edilmiş Ordubad qəzasının bir hissəsi daxil edildi, yeni Qazax və Zəngəzur qəzaları yaradıldı.[3] 1873-cü ildə Yelizavetpol quberniyası tərkibində Ərəş, Cəbrayıl və Cavanşir qəzaları təşkil olundu.[3]

XX əsr

border=none Əsas məqalələr: Gəncə üsyanı (1920) və 4 iyun Gəncə qiyamı

1905-ci ilin payızında Bakıda, Gəncədə, Şuşada, Azərbaycanın digər şəhərlərində rejimin özbaşınalıqlarını, milli məhdudiyyətləri ləğv etmək, çar məmurlarını işdən uzaqlaşdırmaq tələbləri ilə zəhmətkeşlərin kütləvi siyasi nümayişləri və mitinqləri baş verirdi.[21]

1910-cu ildə Gəncədə də telefon xətti çəkilmiş, 1911-ci ildə buradakı dəmir yol stansiyasında avtomat telefon aparatı qoyulmuşdu.[22]

1918-ci ilin yayında Azərbaycanda siyasi vəziyyət ölkədə ikihakimiyyətlilik olması ilə səciyyələnirdi. Belə ki, Azərbaycanın şərq hissəsi (Bakı quberniyası) Bakıda fəaliyyət göstərən Xalq Komissarları Sovetinin təsiri, qərb hissəsi isə (Yelizavetpol quberniyası) Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökumətinin hakimiyyəti altında idi.[21] Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti 1918-ci il iyunun 16-da Gəncəyə köçdü.[21] Lakin burada fəaliyyət göstərmək o qədər də sakit və maneəsiz olmadı.[21] Çünki Azərbaycanın hər yerindən Gəncəyə axışan burjua-mülkədar və klerikal dairələrdən olan nümayəndələrin məhdud dünyagörüşlü mürtəce hissəsi Milli Şura və hökumətin demokratik, inqilabi əhvali ruhiyyəli şəxslərdən təşkil olunmasını istəmirdi.[21] Gəncədə yerləşən Qafqaz İslam Ordusunun bölmələri komandanlığı ilə milli hökumət üzvləri arasındakı münasibətlər də çox gərgin idi.[21]

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti yaradıldıqdan sonra hökumətin 30 iyul 1918-ci il tarixli qərarı ilə Yelizavetpolun tarixi adı – Gəncə bərpa edildi.[3] Gəncə şəhəri 1918-ci il iyunun 17-dən sentyabrın 17-dək olan dövrdə dövlətin müvəqqəti paytaxtı oldu.[3] 1920-ci il aprelin 28-də Gəncədə də hakimiyyət İnqilab Komitəsinin əlinə keçdi.[23] 1920-ci il mayın 1-də Gəncədə Sovet hakimiyyəti quruldu.[5]

1920-ci il mayın 25-də Gəncədəki milli qüvvələr Sovet hakimiyyətinə və Qızıl ordu qarnizonuna qarşı fəal silahlı çıxışlara başladılar.[23] Gəncə qarnizonu komandirinin və zabitlərinin Qızıl ordu nümayəndələri ilə əvəz olunması ona gətirib çıxardı ki, 1800 nəfərlik Gəncə qarnizonu mayın 28-dən 29-na keçən gecə üsyan qaldırdı və şəhərin müsəlmanlar yaşayan hissəsini tutdu.[23] Üsyanın yatırıldığı bir neçə gün ərzində minlərlə üsyançı həlak oldu.[23] Qızıl ordunun Gəncədə üsyanı yatırmasında ermənilər də iştirak edirdilər.[23] Gəncə ermənilərinin kömək göstərməsi Qızıl ordu əsgərlərində ermənilərə rəğbət doğururdu.[23]

1924-cü ilin yazında Bakı, Gəncə və Şəki şəhərlərində əsasən ixtisassız fəhlələrdən ibarət 22,6 min nəfər işsiz var idi.[23]

1935-ci ildə Gəncənin adı dəyişdirilərək Sergey Kirovun adı ilə Kirovabad adlandırıldı.[5] 1989-cu ildə Gəncənin tarixi adı bir daha bərpa edildi.[3]

Qarabağ müharibəsi dövrü cəbhədəki uğursuzluqlar ölkədə siyasi vəziyyəti daha da dərinləşdirdi.[24] Dövlət çevrilişi etməyə hazırlıq məqsədilə korpus komandiri Surət Hüseynov 1992-ci ilin dekabrında qüvvələrini Kəlbəcərinstrateji yüksəkliklərindən geri çəkdi.[24] 1993-cü il yanvarın 28-də Ağdərə bölgəsindən hərbi texnikanı çıxarıb Gəncəyə gətirdi.[24] Surət Hüseynovun başçılığı ilə 1993-cü il 4 iyunda hərbi qiyam başlandı.[24] Hökumətə tabe olmaqdan imtina edən bir qrup zabit Surət Hüseynovun başçılığı ilə hələ aprelin 3-də Gəncədə "Hərbi Birlik" adlı hərbi-siyasi təşkilat yaratmışdı.[24] Birlik, onun təsiri altında olan 709 saylı hərbi hissə Ali Baş Komandana və Müdafiə Nazirliyinə tabe olmurdu.[24] Heydər Əliyev genişlənmək təhlükəsi olan vətəndaş müharibəsini dayandırmaq üçün ağıllı, düşünülmüş siyasi tədbirlər həyata keçirdi.[24] O, iyunun 13-14-də Gəncə şəhərində hərbi müxalifətlə danışıqlar apardı, mövcud siyasi böhrandan çıxış yollarını müəyyənləşdirdi.[24] Heydər Əliyev iqtidarında yüksək vəzifələr tutsa da, öz məqsədinə nail ola bilməyəcəyini dərk edən Surət Hüseynov qərargahı Gəncədə yerləşən Səhra Cəbhə İdarəsi yaratdı.[24]

Oktyabrın 4-də Gəncədə Surət Hüseynovun tərəfdarlarından ibarət 300-ə yaxın silahlı adam şəhər İcra Hakimiyyəti binasını və başqa strateji obyektləri ələ keçirdi.[24] Bu zaman paytaxtda iki hərbi hissənin əsgərləri artilleriya qurğularını Prezident sarayı, Ali Sovet və Müdafiə Nazirliyi binalarına tuşlayıb əmrə müntəzir dayanmışdılar.[24] Qiyam və dövlət çevrilişi qəsdində günahkar olan Surət Hüseynov hakimiyyətdən kənarlaşdırıldı, Azərbaycandan Rusiyaya qaçdı.[24] 1996-cı ildə isə Rusiyada həbs olunub respublikaya gətirildi və məhkum edildi.[24]

XXI əsr

Coğrafiya

Relyef və geologiya

Dəniz səviyyəsindən 400-450 m yüksəklikdə yerləşən Gəncə şəhəri Azərbaycanın qərbində, paytaxt Bakı şəhərindən 375-km qərbdə, Kiçik Qafqazın şimal-şərq ətəyini Kür-Araz ovalığındakı Gəncə-Qazax düzənliyində yerləşir.[25]

İqlim

Əhalisi

Demoqrafiyası və etnik tərkibi

Din

Şəhərdə 6 məscid, 1 rus kilsəsi, 4 ziyarətgah, 5 pir, 5 islam və 3 xristian yönümlü dini icma, 51 qeyri-hökümət təşkilatı fəaliyyət göstərir.[5] Gəncə tanınmış ibadət yerlərindən Şah Abbas məscidi, Mollacəlilli məscidi, Hüseyniyyə məscidi, Ozan məscidi, Zərrabi məscidi, Şahsevənlər məscidi, Qazaxlar məscidi və Müqəddəs Sərkis kilsəsini qeyd etmək olar.

Dialekti

Gəncə və ona yaxın ərazilərdə, Azərbaycan dilinin qərb qrupu dialekt və şivələrinə aid Gəncə dialekti (Gəncə ləhcəsi) mövcüddur.[26]

İnzibati bölgüsü

Gəncə şəhərinin 2 rayon və 7 qəsəbə inzibati ərazi vahidindən ibarətdir.[27][28] "Gəncə şəhərinin Kəpəz rayonunun inzibati ərazi bölgüsündə qismən dəyişikliklər edilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikasının 2011-ci il 13 dekabr tarixli 270-IVQ nömrəli Qanununun tətbiqi barədə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 8 fevral 2012-ci il tarixli, 1991 №-li Sərəncamı ilə 5 yeni-Şıxzamanlı, Məhsəti, Sadıllı, Natəvan və Cavad xan adlı qəsəbələri yaradılmışdır.[28]

Şəkil Rayonun adı Rayonların təşkil olunma tarixi Ərazi (min kv.km) Əhalinin sayı (min nəfər)
Kəpəz rayonu 21 noyabr 1980[29] 7.0[29] 178.5[29]
Nizami rayonu 21 noyabr 1980[30] 39.25[30] 148.7[30]

Yerli hökümət

"Şəhər əsasnaməsi" Gəncədə 1894-cü ildə tətbiq edilmişdi.[21] 1917-ci ilə qədər Gəncə dumasında azərbaycanlı qlasnıların sayı üstünlük təşkil etmişdir.[21] Azərbaycanlı deputatlar içərisində ziyalıların nümayəndələri 30 faiz idi.[21] Gəncənin görkəmli ictimai xadimləri Əsgər ağa Gorani, Həsən bəy Ağayev, Adil xan Ziyadxanov, Ələkbər bəy Rəfibəyli və Xudadat bəy Rəfibəyli, Aslan bəy Səfikürdski, Nəsib bəy Yusifbəyli, Xəlil bəy Xasməmmədov, Hüseynqulu xan Xoyski, Məmmədbağır Şeyxzamanlı və başqaları olmuşlar.[21]

Bakıdan fərqli olaraq Gəncə şəhər ictimai özünüidarəsinə əsasən azərbaycanlı ziyalıların nümayəndələri Əsgər Ağa Adıgözəlov (Gorani), Adil xan Ziyadxanov və Xəlil bəy Xasməmmədov başçılıq etmişlər.[21]

İqtisadiyyat

Bank idarələrinin mövcud olduğu Gəncə şəhərində 1905-ci il yanvarın 3-dən Qarşılıqlı Borcvermə Cəmiyyəti, iki ildən sonra isə 1910-cu il yanvarın 1-dən Yelizavetpol Qarşılıqlı Kredit Kommersiya Cəmiyyəti adlandırılan ikinci belə cəmiyyət, həmin il Volqa-Kama Kommersiya Bankı Tiflis şöbəsinin 1913-cü ildən həmin bankın agentliyinə çevrilən komisyonerliyi, 1912-ci il avqustun 16-dan Tiflis kommersiya bankının şöbəsi fəaliyyətə başladı.[21] Gəncədəki bütün bank şöbələri kənd təsərrüfatının müxtəlif sahələrini, əsasən isə çaxır və araq istehsalını, pambıqçılığı və ipəkçiliyi kreditlə təmin edirdi.[21] Gəncədə 1914-cü ildə hər birinin illik istehsal həcmi 180 min rubla çatan 8 pambıq emalı zavodu, 3 spirt və konyak zavodu, 37 çaxır istehsalı müəssisəsi, meyvə şirəsi, biyan kökü emal edən 23 zavod, 5 gön-dəri müəssisəsi, tütün fabriki, kərpic zavodu və s. müəssisələr var idi.[31]

Gəncə həm də mühüm ticarət mərkəzi idi. 1914-cü ildə burada 1500 ticarət müəssisəsi var idisə, onlardan 56,2 faizini dükanlar, mağazalar, anbarlar təşkil edirdi. Həmin il Gəncədə ticarət dövriyyəsi 14-16 mln rubla çatırdı. Sonra kı illərdə bu rəqəm 2 dəfəyə qədər artmışdı.[32] Şəhərdə 2129 ticarət-sənaye müəssisəsi fəaliyyət göstərirdi249. Doğrudur, onların əksəriyyəti kiçik müəssisələr idi, lakin ticarət və sənaye kapitalının mərkəzləş məsi prosesi gedirdi.[21]

Sənətkarlıq Gəncə iqtisadiyyatının ayrılmaz hissəsi idi. Gəncədən Moskva və Lodza pambıq emalı zavodlarının məhsulu, Rusiyanın mərkəzi şəhərləri və Sibirə təzə meyvə, çaxır ixrac olunurdu.[21] 1904-cü ildə Gəncədən Rusiya fabriklərinə 34 min pud, 1913-cü ildə isə 239,870 min pud mahlıc aparılmışdı.[33] Həmin dövrdə Gəncənin xariclə ticarətində İran mühüm yer tuturdu.[21] İrana əsasən taxıl və heyvandarlıq məhsulları ixrac olunur, oraya yerli məhsullarla yanaşı, Rusiyadan gətirilmiş mallar da yola salınırdı.[21] Gəncə eyni zamanda böyük dəmir yol şəbəkəsi idi.[21] 1883-cü ilə nisbətən 1913-cü ildə Gəncə stansiyasına gətirilən malların miqdarı 15 dəfə, buradan göndərilən malların miqdarı isə 30 dəfə artmışdı.[21]

Gəncə şəhərinin təsərrüfatının əsas hissəsini sənaye, tikinti, nəqliyyat və ticarət təşkil edir.[34][27] Gəncədə yüngül və yeyinti sənayesi inkişaf etmişdir. Şəhərdə həmçinin qara və əlvan metallurgiya xammalının hasilatı, onların ilkin emalı müəssisələri yerləşir.[34] Gəncənin ağır sənayesi əsasən Qarabağ müharibəsindən sonrakı illərdə yaradılmışdır.[34] 1960-cı illərin sonu, 70-ci illərin əvvəlindən başlayaraq şəhərdə yeni istehsal obyektlərinin inşası geniş vüsət almışdır.[34] Bu illər ərzində çini qablar zavodu, qənnadı fabriki, taxıl məhsulları Kombinatı, ət Kombinatı, süd zavodu, əlvan metalların emalı zavodu, 2 saylı şərab zavodu, quşçuluq fabriki, tərəvəz yetişdirilməsi üçün istixana kombinatı, xalça kombinatının ikinci növbəsi və sairə mühüm sənaye obyektləri tikilib istifadəyə verilmişdir.[34] Şəhər ərazisində 529 idarə və müəssisə, o cümlədən 77 iri, orta və kiçik sənaye müəssisəsi, 42 bank filialı və bank olmayan kredit təşkilatı, 8 mehmanxana, 130-dən çox digər ticarət və xidmət obyektləri fəaliyyət göstərir.[27]

Turizm və alış-veriş

border=none Əsas məqalə: Azərbaycanda turizm

Gəncənin populyar turist məkanlarından Nizami məqbərəsi, Gəncə qapıları, Şah Abbas məscidi, İmamzadə türbəsi, Butulkalı ev, Göygöl Milli Parkı və Cavad xan türbəsini qeyd etmək olar.[35]

Şəhərin tanınmış otellərindən Ramada Plaza Gence, Vego Hotel, Karvansaray Hotel, Cinema Boutique hotel, Deluxe Hotel və Ganja Hotel-i qeyd etmək olar.[36]

Gəncədə 5-dən çox ticarət mərkəzi var. Onlardan Ganja Mall, Xəmsə Mall, Tağıyev Mall və Aura Park Alış-Veriş və Əyləncə Mərkəzini qeyd etmək olar.[37]

Rayonları

Kəpəz rayonu

border=none Əsas məqalə: Kəpəz rayonu

Gəncə şəhəri Kəpəz rayonu Azərbaycan SSR Ali Sovetinin 21 noyabr 1980-ci il tarixli fərmanı ilə yaradılmışdır.[30]

1999-cu il dekabr ayının 12-də Azərbaycanda ilk dəfə olaraq keçirilmiş bələdiyyə seçkilərində Gəncə şəhərinin Kəpəz rayonunda Kəpəz bələdiyyəsi yaradılmışdır.[38] Kəpəz rayonu əsasən sənaye rayonu olmaqla, burada 20 sənaye, 10 tikinti quraşdırma, 6 rabitə müəssisəsi fəaliyyət göstərir.[38] Ərazidə 1 ali, 1 orta-ixtisas, 25 orta ümum təhsil, 32 məktəbəqədər tərbiyyə müəssisəsi, 3 peşə liseyi, 16 səhiyyə ocağı, 6 mədəniyyət evləri əhaliyə xidmət göstərir.[38]

Nizami rayonu

border=none Əsas məqalə: Nizami rayonu (Gəncə)

Gəncə şəhəri Nizami rayonu Azərbaycan SSR Ali Sovetinin 21 noyabr 1980-ci il tarixli fərmanı ilə yaradılmışdır.[29]

Memarlıq

border=none Əsas məqalə: Gəncə Dövlət Tarix-Mədəniyyət Qoruğu

Azərbaycan Respublikası Nazirlər Sovetinin 1988-ci il 18 aprel tarixli 136 saylı Qərarına əsasən Gəncə şəhəri Gəncə Dövlət Tarix-Mədəniyyət Qoruğu elan edilmişdir.[34] 1988-ci il 20 noyabr tarixli 420 saylı qərara əsasən qoruğun əsasnaməsi təsdiq edilmiş, həmin əsasnamədə qoruq iki hissədən elan edilmişdir.[34] 1482 ha sahəsi olan Qədim Gəncə şəhər xarabalığı (Kəpəz rayon ərazisi), bundan 610 ha Samux rayon ərazisinə düşmüşdür.[34] 2051 ha isə müasir Gəncənin tarixən formalaşmış hissəsidir.[34] Qoruq dördüncü kateqoriya ilə işə başlamış, 1990-cı ildə üçüncü kateqoriya, 1997-ci ildə ikinci və 2001-ci ildə birinci kateqoriyaya aid edilmişdir.[34] Qoruq fəaliyyətə başlayanda Gəncədə 240 abidə qeydə alınmışdır. Qoruğun fəaliyyəti nəticəsində bunun sayı 504-ə çatmışdır.[39] Bunlardan 288-nin dövlət tərəfindən qorunur.[39] Azərbaycanda abidələrin təsnifat bölgüsü ilk dəfə Gəncə abidələrinə qoruq tərəfindən tətbiq edilmişdir.[34]

Parkları və bağları

Şəhərdə Göygöl Milli Parkı, Xan bağı, Heydər Əliyev parkı, Qələbə parkı, Dəmiryolçular parkı, Səməni parkı, Füzuli parkı, İstiqlal parkı kimi böyük parklarla yanaşı digər kiçik park və xiyabanlarda mövcuddur.[40]

Gəncənin ən məşhur və böyük parkı — Xan bağıdır.[40] Xan bağı 1700-cü ildə salınmışdır. Ümumi sahəsi 6 hektardır.[40] Xan Bağı Gəncə hökmdarı Ziyad xanın adı ilə bağlıdır.[40] Burada 100-dən artıq ağac növləri və cinsləri vardır.[40]

1979-cu ilin mart ayının 3-də Yeni Gəncə yaşayış massivində, Quru Qobu sahəsində Heydər Əliyev parkı salınmışdır. Parkın ümumi sahəsi 400 hektardan çoxdur. Burada 350 mindən çox ağac və bəzək bitkisi əkilmişdir. Bu ağacların əksəriyyətini Şərq çinarı, şam ağacı, küknar, cökə, meyvə ağacları və müxtəlif bəzək bitkiləri təşkil edir.[40] İkinci dünya müharibəsində alman faşistləri üzərində qələbənin 40 illiyi münasibətilə yaradılmış Qələbə parkı 1 hektara yaxın ərazini əhatə edir.[40] Dəmiryolçular parkı 1910-cu ildə yaradılmışdır və parkın ərazisi 1,5 hektardır.[40] Parkda çinar, şam, küknar, vələs, cökə, akasiya və başqa ağaclar var.[40] Səməni parkı 1994-cü ildə Azərbaycan xalqının milli bayramı olan Novruz bayramının şərəfinə yaradılmışdır.[40] Füzuli Parkı şəhərin Alüminiumçular qəsəbəsində yerləşir.[40] Park vaxtı ilə alüminium zavodunun işçiləri üçün istirahət zonası kimi salınmışdır.[40] İstiqlal bağı Gəncənin Gülüstan qəsəbəsində yerləşir. 1991-ci ilin 28 May günü əhalinin istifadəsinə verilmişdir.[40]

Mədəniyyəti

2013-cü il noyabrın 21-də Avropada gənclər təşkilatlarının ən böyük platforması olan Avropa Gənclər Forumunun Baş Assambleyasında nüfuzlu beynəlxalq münsiflər heyətinin qərarı ilə Gəncə şəhəri "2016-cı il Avropa gənclər paytaxtı" elan edilmişdir.[41][42] 2017-ci ildə Gəncə Müstəqil Dövlətlər Birliyinin "Mədəniyyət Paytaxtı" seçilib.[43]

Musiqi səhnəsi

Muzey və qalereyaları

Kino səhnəsi

Gəncədə çəkilən məşhur kinolardan "Əhməd haradadır?", "Qanun naminə", "Cavad xan" və digərlərini qeyd etmək olar.

Kitabxanaları

Teatrları

Təhsil

1914-cü ildə Gəncə şəhərində Gəncə Müəllimlər Seminariyası açıldı.[44]

Gəncənin tanınmış ali təhsil müəssisələrindən Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti, Azərbaycan Texnologiya Universiteti, Gəncə Dövlət Universiteti, Gəncə şəhəri təsərrüfat hesablı Məişət Kolleci və Gəncə Kənd Təsərrüfatı Texnikumunu qeyd etmək olar.

İdman

Futbol

Gəncə şəhərini Azərbaycan Premyer Liqasında Kəpəz futbol klubu təmsil edir.[45] Şəhərdə Gəncə şəhər stadionu yerləşir.[46]

Digər idman növləri

2017-ci il sentyabrın 17-də Heydər Əliyev Fondunun təşəbbüsü ilə "Gəncə Marafonu - 2017" keçirilib.[47] Marafon Gəncə şəhərində "Zəfər Tağı"ndan start götürərək Nizami Gəncəvi prospekti, Heydər Əliyev prospekti, Cavad xan küçəsi, Gəncə çay bulvarı, Şah İsmayıl Xətai prospekti boyunca davam edib, Heydər Əliyev park kompleksinə qədər 17 kilometrlik məsafəni əhatə edib.[47]

Nəqliyyat

İctimai nəqliyyat

1955-ci ildə Gəncə şəhərində trolleybus xətti istismara verildi.[24] Şəhərdə şəhərlərarası nəqliyyat xidməti göstərən avtovağzallar fəaliyyət göstərirlər.[34]

Dəmiryolu nəqliyyatı

Gəncə Dəmiryol Stansiyası fəaliyyət göstərməklə yanaşı, Lokomotiv deposu, Vaqon deposu və digər dəmiryolu strukturlarına daxil olan təsərrüfat subyektləri inkişaf etdirilmişdir.[34]

Hava nəqliyyatı

Hal-hazırda Gəncə beynəlxalq hava limanı (KVD) Gəncənin yeganə beynəlxalq hava xidmətidir.[48]

Tanınmış sakinləri

Şəhərin tanınmış sakinlərdən şair Nizami Gəncəvi, dövlət xadimi Cavad xan, futbolçu Mahmud Qurbanov, fotoqraf Faiq Rəcəbli, Qafqaz Albaniyası tarixşünası Mxitar Qoş, şairə Məhsəti Gəncəvi, güləşçi Toğrul Əsgərov, aktrisa Kübra Əliyeva, prokuror İsmət Qayıbov, bəstəkar Fikrət Əmirov, geoloq Mirəli Qaşqay, fotomüxbir İlqar Cəfərov və digərlərini qeyd etmək olar.[49]

Qardaş şəhərləri

Qalereya

İstinadlar

  1. ↑ Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi: 2015-ci ilin əvvəlinə iqtisadi və inzibati rayonlar, eləcə də şəhər yaşayış məntəqələri üzrə əhalinin cins bölgüsündə sayı
  2. ↑ "GƏNCƏNİN TARİXİ". gence-teatr.com. İstifadə tarixi: 15 oktyabr 2017.
  3. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 Gerblər və Emblemlər (PDF). İstifadə tarixi: 4 oktyabr 2017.
  4. ↑ 1 2 "GƏNCƏ ŞƏHƏRİNİN GERBİ". www.gencekitab.az. İstifadə tarixi: 9 oktyabr 2017.
  5. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 "Şəhər haqqında". www.ganja-ih.gov.az. İstifadə tarixi: 5 oktyabr 2017.
  6. ↑ Ziya Bünyadov. Azərbaycan Atabəyləri dövləti (1136-1225-ci illər). Bakı, "Şərq-Qərb", 2007.s.167-168.
  7. ↑ https://www.yenigence.com/?p=52333
  8. ↑ http://www.anl.az/down/meqale/azadliq/2013/mart/298176.htm
  9. ↑ http://www.tarix.gov.az/gence.php
  10. ↑ Mustafazadə Tofiq. Qarabağ xanlığı. Bakı, Sabah nəşriyatı, 2009, ISBN 5-86106-016-0. səh.27.
  11. ↑ Azərbaycan tarixi (8-ci sinif üçün dərslik), Bakı,"Aspoliqraf", 2005. s.189
  12. ↑ http://haqqinda.az/Az%C9%99rbaycan+xanl%C4%B1qlar%C4%B1/43562-G%C9%99nc%C9%99++xanl%C4%B1%C4%9F%C4%B1.html
  13. ↑ Бобровский, 1893. səh. 209
  14. ↑ Дубровин, 1866. səh. 234
  15. ↑ Baddeley, 2011. səh. 17
  16. ↑ Лапин, 2011. səh. 112
  17. ↑ Дубровин, 1866. səh. 235
  18. ↑ 1 2 3 Шефов, 2002. səh. 150
  19. ↑ Дубровин, 1866. səh. 226
  20. ↑ Владыкин, 1885. səh. 261
  21. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 Azərbaycan tarixi. Yeddi cilddə. V cild (1900-1920-ci illər) (PDF). Elm. 2008. İstifadə tarixi: 10 oktyabr 2017.
  22. ↑ ARDA, f. 894, siy. 2, iş 102, v. 2.
  23. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 Azərbaycan tarixi. Yeddi cilddə. VI cild (aprel 1920 - iyun 1941) (PDF). Bakı: Elm. 2008. ISBN 978-9952-448-44-03. İstifadə tarixi: 9 oktyabr 2017.
  24. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Azərbaycan tarixi. Yeddi cilddə. VII cild (1941-2002-ci illər) (PDF). Bakı: Elm. 2008. ISBN 978-9952-448-48-1. İstifadə tarixi: 9 oktyabr 2017.
  25. ↑ "Coğrafi mövqeyi". www.ganja-ih.gov.az. İstifadə tarixi: 5 oktyabr 2017.
  26. ↑ "Azərbaycan dilinin ermənilər arasında işləkliyi". www.anl.az. İstifadə tarixi: 9 oktyabr 2017.
  27. ↑ 1 2 3 "İqtisadiyyat". www.ganja-ih.gov.az. İstifadə tarixi: 5 oktyabr 2017.
  28. ↑ 1 2 "Gəncə haqqında". www.ganja.az. İstifadə tarixi: 15 oktyabr 2017.
  29. ↑ 1 2 3 4 "Gəncə şəhəri Kəpəz rayonu haqqında qısa". www.kapaz.ganja-ih.gov.az. İstifadə tarixi: 6 oktyabr 2017.
  30. ↑ 1 2 3 4 "Rayon haqqında". www.nizami.ganja-ih.gov.az. İstifadə tarixi: 6 oktyabr 2017.
  31. ↑ ARDA, f. 970, siy. 1, iş 163, v. 15.
  32. ↑ "Азербайджан", 16 мая 1919 г.; ARDSPİHA, f. 276, siy. 9, iş 1.
  33. ↑ ARDA, f. 970, siy. 1, iş 90, v. 1 -11; iş 104, v. 1 -3, 5,38; iş 200, v.2.
  34. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 "Ümumi məlumat". supremecourt.gov.az. İstifadə tarixi: 23 oktyabr 2017.
  35. ↑ "Gəncənin turizm obyektlərinə turist axını müşahidə olunur". www.ganjanews.az. İstifadə tarixi: 16 oktyabr 2017.
  36. ↑ "Haqqımızda". http://ramadaplazagence.com. İstifadə tarixi: 15 oktyabr 2017.
  37. ↑ "Azərbaycanda yeni mall açılır". az.baku.ws. İstifadə tarixi: 16 oktyabr 2017.
  38. ↑ 1 2 3 "Kəpəz Rayon Bələdiyyəsi". www.ganja.az. İstifadə tarixi: 5 oktyabr 2017.
  39. ↑ 1 2 "GƏNCƏNİN MADDİ MƏDƏNİYYƏT ABİDƏLƏRİ". www.gencekitab.az. İstifadə tarixi: 15 oktyabr 2017.
  40. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 "Turizm və istirahət mərkəzləri". www.gencekitab.az. İstifadə tarixi: 9 oktyabr 2017.
  41. ↑ "European Youth Capital 2016 launched in Ganja, Azerbaijan". www.europeanyouthcapital.org. İstifadə tarixi: 5 oktyabr 2017.
  42. ↑ "Gəncə şəhərinin "2016-cı il Avropa gənclər paytaxtı" seçilməsi ilə əlaqədar tədbirlər haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı". www.president.az. İstifadə tarixi: 5 oktyabr 2017.
  43. ↑ "Gəncədə MDB-nin "Mədəniyyət paytaxtı" layihəsinin açılış mərasimi". medeniyyet.az. İstifadə tarixi: 16 oktyabr 2017.
  44. ↑ Azərbaycan tarixi, 7 cilddə, c. 5, Bakı, 2001.
  45. ↑ "Idman". kapaz.ganja-ih.gov.az. İstifadə tarixi: 9 oktyabr 2017.
  46. ↑ "Gəncə şəhər stadionunun son durumu - FOTO". az.trend.az. İstifadə tarixi: 5 oktyabr 2017.
  47. ↑ 1 2 "Gəncə Marafonu - 2017". ganja.marathon.az. İstifadə tarixi: 15 oktyabr 2017.
  48. ↑ "Gəncə Beynəlxalq Hava Limanı". www.ganja.az. İstifadə tarixi: 5 oktyabr 2017.
  49. ↑ "Известные бакинцы". www.gapp.az. İstifadə tarixi: 20 sentyabr 2017.
  50. ↑ "АЗЕРБАЙДЖАН В МЕЖДУНАРОДНЫХ КУЛЬТУРНЫХ СВЯЗЯХ (1946-1990 гг.)". www.anl.az. İstifadə tarixi: 5 oktyabr 2017.
  51. ↑ "Гянджа и Оломоуц стали городами-побратимами - ФОТО". www.1news.az. İstifadə tarixi: 5 oktyabr 2017.
  52. ↑ "Gəncə ilə Eskişehir qardaş oldu". azvision.az. İstifadə tarixi: 5 oktyabr 2017.
  53. ↑ "Gəncə və Təbriz qardaş şəhərlər olacaq". az.trend.az. İstifadə tarixi: 5 oktyabr 2017.

Xarici keçidlər

Vikianbarda Gəncə ilə əlaqəli mediafayllar var.

Şablon:Gəncə rayonlarının bələdiyyələri Şablon:Gəncə icra başçıları

Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Gəncə&oldid=4288293"