Hümmət Partiyası: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 21: Sətir 21:
"Hümmət"in fəaliyyətində Azərbaycan dilində qəzetlərin nəşri əhəmiyyətli yer tuturdu. [[1906]]-07 illərdə təşkilat "Dəvət-Qoç", "Təkamül" və "Yoldaş" qəzetlərini buraxırdı. Onların böyük hissəsi milli maariflənmənin ənənəvi problemlərinə, zəhmətkeşlərin ağır şəraitinə və ayrı-ayrı hallarda cahil ruhanilərin tənqidinə həsr olunmuşdu. [[1907]]-ci ilin iyununda üzvlərinin əksəriyyətinin həbs edilməsi nəticəsində təşkilat xeyli zəiflədi. Hümmətin Bakı şöbəsinin həmin dövrdəki fəaliyyəti barədə son məlumatlar [[1910]]-cu ilə aiddir, bundan sonra isə təşkilat [[1917]]-ci ilə kimi, demək olar, fəaliyyət göstərməmişdir.
"Hümmət"in fəaliyyətində Azərbaycan dilində qəzetlərin nəşri əhəmiyyətli yer tuturdu. [[1906]]-07 illərdə təşkilat "Dəvət-Qoç", "Təkamül" və "Yoldaş" qəzetlərini buraxırdı. Onların böyük hissəsi milli maariflənmənin ənənəvi problemlərinə, zəhmətkeşlərin ağır şəraitinə və ayrı-ayrı hallarda cahil ruhanilərin tənqidinə həsr olunmuşdu. [[1907]]-ci ilin iyununda üzvlərinin əksəriyyətinin həbs edilməsi nəticəsində təşkilat xeyli zəiflədi. Hümmətin Bakı şöbəsinin həmin dövrdəki fəaliyyəti barədə son məlumatlar [[1910]]-cu ilə aiddir, bundan sonra isə təşkilat [[1917]]-ci ilə kimi, demək olar, fəaliyyət göstərməmişdir.


== 1917-ci ildən sonra fəaliyyəti ==
== Aprel işğalından sonra fəaliyyəti ==
== Həmçinin bax ==
== Ədəbiyyat ==
== İstinadlar ==
== İstinadlar ==



08:13, 30 may 2018 versiyası

“Hümmət” partiyasının yaradıcıları. Soldan sağa: Məşədi Əzizbəyov, Əjdər MəlikovƏsədulla Axundov və Məhəmməd Əmin Rəsulzadə

Hümmət Sosial-Demokrat Müsəlman TəşkilatıAzərbaycanda və bütün islam dünyasında ilk milli sosial-demokrat təşkilatı.[1]

Yaradılması

1904-cü ilin axırlarında Bakı Komitəsi nəzdində "Müsəlman" sosial-demokrat "Hümmət" təşkilatı yaradılmışdı.[2] Təşkilat bir qrup azərbaycanlı demokrat ziyalının təşəbbüsü ilə yaradılmışdı. Onların arasında Nəriman Nərimanov, Sultanməcid Əfəndiyev, Əhməd bəy Ağayev, Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, Məşədi Əzizbəyov, Mir Əsədulla Mirqasımov, Məmmədəli Rəsulzadə (Rəsuloğlu), İsa bəy Aşurbəyov, Qara bəy Qarabəyov, Məmmədbağır Axundov, Məmməd Həsən Hacınski, Mir Həsən Mövsümov, Əjdər Məlikov və başqaları var idi. "Hümmət" partiyasının sədri əvvəl Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, sonra isə Nəriman Nərimanov seçilmişdir. Rəsulzadənin rəhbərliyi ilə 1904-1905-ci illərdə ilk kommunist qəzeti olan qeyri-leqal "Hümmət" qəzeti çapdan çıxmışdır. "Hümmət" formal olaraq Rusiya Sosial-Demokrat Fəhlə Partiyasının Bakı Komitəsinin şöbəsi kimi yaransa da, əslində, müstəqil fəaliyyət göstərirdi. S.M.Əfəndiyevin sözlərinə görə:

" bu qrupun müstəqilliyini müsəlman fəhlələri ilə işin xüsusiyyətləri şərtləndirirdi. Təşkilatın məhz bu formada fəaliyyət göstərməsi çox uğurlu idi, çünki bizim işimizdə elə məqamlar var idi ki, "Hümmət" müstəqil şəkildə çıxış etməyə məcbur idi. "

Bəzi mənbələrə əsasən, hələ 1903-cü ildə Məhəmməd Əmin Rəsulzadə və onun həmfikirləri tərəfindən tələbə gənclərdən ibarət olan və sonradan "Hümmət"in əsasını təşkil edən "Azərbaycanın gənc inqilabçıları dərnəyi" yaranmışdı.

"Hümmət"in 1917-ci ilə qədərki fəaliyyətini iki aspektdə - bir tərəfdən bir çox siyasi məsələlərdə (tətil və nümayişlərdə iştirak etmək, beynəlmiləlçiliyin təbliği, dövlət dumasına seçkilər və s.) RSDFP BK ilə birgə fəaliyyətə, digər tərəfdən isə "Hümmət"in görkəmli xadimlərinin yerli mətbuat səhifələrində müsəlmanların milli ləyaqət və hüquqlarının tapdalanması barədə məqalə və çıxışlara görə nəzərdən keçirmək olar. "Hümmət" vərəqələrində çox vaxt özünü partiya adlandırırdı. Bolşeviklərin proqramındakı millətlərin öz müqəddəratını təyinetmə prinsipinin cəlbediciliyi və ümumiyyətlə, sosial-demokratiyanın mövcud hakimiyyətə müxalifliyi öz xalqını milli əsarətdən qurtarmaq ümidi ilə yaşayan ziyalıları onun sıralarına cəlb edirdi. M.Ə.Rəsulzadənin dediyi kimi:

" bu cavan nəsil müxalif sosializmdə çarizmə qarşı ən sadiq olmasa da, ən əlverişli müttəfiqini görürdü. "

Fəaliyyəti

RSDFP Bakı Komitəsinin "Hümmət"in iclaslarında təmsilçisi P.A.Caparidze, "Hümmət"in isə RSDFP-də təmsilçisi S.M.Əfəndiyev idi. "Hümmət"in RSDFP Bakı Komitəsi və "Balaxanı və Bibiheybət fəhlələrinin ittifaqı" təşkilatı ilə birlikdə təşkil etdiyi ilk siyasi aksiyalardan biri 1904-cü ilin dekabr tətili olmuşdu. Bu tətil, Rusiyada ilk dəfə olaraq, fəhlələrlə mədən-zavod sahibləri arasında kollektiv müqavilənin ("Mazut konstitusiyası"nın) imzalanması ilə nəticələndi.

1905-ci ilin fevral və avqust aylarında erməni-daşnakların azərbaycanlılara qarşı törətdikləri soyqırımları zamanı "Hümmət" əhalinin sakitləşdirilməsində və qırğınların qarşısının alınmasında böyük rol oynadı. 1905-ci ilin fevralınadək çıxan "Hümmət" qəzeti 6-cı nömrəsindən sonra "zərərli istiqamətinə görə" bağlandı. M.Ə.Rəsulzadənin sözlərinə görə, bu qəzet partiya orqanı olan ilk türk qəzeti idi. 1905-ci ildə İran inqilabının başlanması ilə əlaqədar "Hümmət"in fəaliyyəti xüsusilə genişləndi. Cənubi Azərbaycanın azad edilməsinə olan ümidlərini İran inqilabının qələbəsinə bağlayan hümmətçilərin, demək olar, hamısı bu inqilabda iştirak etdilər.

"Hümmət"in fəaliyyətində Azərbaycan dilində qəzetlərin nəşri əhəmiyyətli yer tuturdu. 1906-07 illərdə təşkilat "Dəvət-Qoç", "Təkamül" və "Yoldaş" qəzetlərini buraxırdı. Onların böyük hissəsi milli maariflənmənin ənənəvi problemlərinə, zəhmətkeşlərin ağır şəraitinə və ayrı-ayrı hallarda cahil ruhanilərin tənqidinə həsr olunmuşdu. 1907-ci ilin iyununda üzvlərinin əksəriyyətinin həbs edilməsi nəticəsində təşkilat xeyli zəiflədi. Hümmətin Bakı şöbəsinin həmin dövrdəki fəaliyyəti barədə son məlumatlar 1910-cu ilə aiddir, bundan sonra isə təşkilat 1917-ci ilə kimi, demək olar, fəaliyyət göstərməmişdir.

1917-ci ildən sonra fəaliyyəti

Aprel işğalından sonra fəaliyyəti

Həmçinin bax

Ədəbiyyat

İstinadlar

  1. И.С. Багирова. Политические партии и организации Азербайджана в начале ХХ века. - Баку, 1997, с.30
  2. Azərbaycan Milli qurtuluş hərəkatının böyük ideoloqu