Çuvaş dili: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 918: Sətir 918:
|vurmaq, çapmaq, çırpmaq
|vurmaq, çapmaq, çırpmaq
|śapma (çапма)
|śapma (çапма)
|-
|burmaq
|părma (пăрма)
|-
|buraxmaq
|păraxma (пăрахма)
|-
|-
|kəsmək
|kəsmək
Sətir 1.025: Sətir 1.031:
|atmaq
|atmaq
|ıvǎtma (ывǎтма)
|ıvǎtma (ывǎтма)
|-
|buraxmaq
|păraxma (пăрахма)
|-
|-
|oynamaq
|oynamaq

20:58, 3 sentyabr 2018 versiyası

{{{2}}}

Çuvaş dili (Чăваш чĕлхи) - türk dillərinin oğur qoluna aid dil, Rusiyanın Çuvaşiya Respublikasının rus dili ilə yanaşı ikinci rəsmi dili.


Müqayisə

Müqayisə
Azərbaycanca Çuvaşca
tata (тата); həmçinin ta (та), te (те)
yox śux (çух)
mən; həmçinin bən ("mən" sözünün arxaik halı, hazırda əsasən türkcədə "ben" variantında görülür) epĕ (эпĕ)
sən esĕ (эсĕ)
o; həmçinin ol ("o" sözünün arxaik halı, hazırda bəzən poeziyada istifadə edilir) văl (вăл), u (у)
biz epir (эпир)
siz esir (эсир)
onlar vĕsem (вĕсем)
kim kam (кам)
nə; həmçinin nəmə, nəmənə mĕn (мӗн)
harada ăśta (ăçта)
haçan (yəni "nə zaman, nə vaxt") xăśan (хăçан)
necə mĕnle (мĕнле)
bütün pĕtĕm (пĕтĕм); həmçinin pur (пур), purte (пурте)
yarı, yarım, yarımçıq śurma (çурма)("yarı, yarım, yarımçıq" mənasında)
ayrı urăx (урăх)
böyük pısăk (пысăк)
kiçik; həmçinin buçuq / puçuq (əsasən türkcədə "yarı, yarım" mənasında "buçuk" şəklində görülür) pĕçĕk (пĕчĕк)
yeni śĕnĕ (çĕнĕ)
çürük śĕrĕk (çĕрĕк)
qalın xulăn (хулăн)
dar tǎvǎr (тǎвǎр)
uzun vărăm (вăрăм)
uzaq, iraq inśe (инçе); həmçinin inçe (инче)
yaxın śıvăx (çывăх)
qısa kĕske (кĕске)
ağır yıvăr (йывăр)
yüngül śămăl (çăмăл)
çin ("doğru, gerçək, həqiqi" mənalarında, məsələn "arzularınız çin olsun" ifadəsindəki kimi) çǎn (чǎн)
dolu tulli (тулли)
düz türĕ (тӱрĕ)
tən, dənk (yəni "bərabər") tan (тан)
yumru çǎmǎr (чǎмǎр)
incə śinçe (çинче)
quru xărăk (хăрăк)
islaq, yaş (yəni "nəm, sulu") islençĕk (исленчĕк)
ölü vilĕ (вилӗ)
diri, sağ çĕrĕ (чĕрĕ)
sağlam sıvă (сывă)
sağlıq, sağlamlıq sıvlăx (сывлăх)
isti ăşă (ăшă)
soyuq sivĕ (сивĕ)
qatı, bərk xıtă (хытă)
axmaq ("gic, ağılsız, səfeh" mənasında) uxmax (ухмах)
ər, erkək ar (ар)
bahadur (yəni "qoçaq, qorxmaz") pattăr (паттӑр)
ata atte (атте); həmçinin adi (ади)
ana; həmçinin aba (dial.) anne (анне); həmçinin abi (аби), abay (абай)
uşaq aça (ача)
oğul ıvăl (ывӑл)
qız xĕr (хӗр)
kişi kaççă (каччă)

(Qeyd: bu söz çuvaş dilində "gənc, cavan oğlan" mənasında işlədilir)

qonşu kürşĕ (кӳршӗ)
qonaq xăna (хӑна)
dost tus (тус)
yoldaş yultaş (юлташ)
ad yat (ят)
can çun (чун)
adam, insan edem (эдем); həmçinin etem (этем)
din tĕn (тӗн)
Tanrı Tură (Турă)
ĕś (ӗҫ)
alqı-satqı, alış-veriş, ticarət sutu-ilü (суту-илӳ)
uc (yəni "nəyinsə sonu, kənarı, qırağı, nöqtəsi") vĕś (вĕç) ("uc" mənasında)

(Qeyd: əgər bu söz tək halda, arzu cümləsi/sözü və ya əmr cümləsi/sözü kimi (yəni optativ olaraq) istifadə edilsə (yəni "vĕś! / вĕç!" kimi), o zaman "uc" mənasından başqa həm də omonim olan "uç!" (yəni "uçmağa başla, havalan, qanadlan") mənasında da anlaşıla bilər)

iz yĕr (йĕр)
yara suran (суран)
oyun văyă (вӑйӑ)
en, enlilik an (ан)
araba urapa (урапа)
ip, kəndir śip (çип)
səs sasă (сасӑ)
sabun supănʹ (супӑнь)
kükürd kükěrt (кӳкĕрт)
şəkər saxăr (сахӑ)
sağ (yəni "sağ tərəf") sıltăm (сылтăм)
sol (yəni "sol tərəf"), solaxay sulaxay (сулахай)
orta vata (вата)
daraq tura (тура)
tük tĕk (тĕк)
saç śüś (çӳç)
saqqal suxal (сухал)
baş puś (пуç)
beyin mime (миме)
göz kuś (куҫ)
gözlük, eynək kuślăx (куҫлӑх)
yaş ("göz yaşı" mənasında) śulʹ (ҫуль)

(Qeyd: bu söz çuvaş dilində arxaikləşib, və hazırda yalnızca "göz yaşı" mənasındakı "kuś-śulʹ" (куҫ-ҫуль) ifadəsində görülür)

qulaq xălxa (хăлха)
dodaq tuta (тута)
dil çĕlxe (чӗлхе)
diş şăl (шӑл)
ağız śăvar (çăвар)
boğaz pır (пыр)

(Qeyd: çuvaş dilində bu söz bir neçə omonimlərdən ibarətdir)

çənə yanax (янах)
qan yun (юн)
damar tımar (тымар)
dəri tir (тир)
sümük şămă (шӑмӑ)
əl, qol ală (алӑ)
ovuc ıvăś (ывăç)
barmaq pürne (пӳрне)
dırnaq çĕrne (чĕрне)
ayaq ura (ура)
qıç, bud pĕśĕ (пĕçĕ)
öfkə (yəni "ağciyər") üpke (ӳпке)
qarın xırăm (хырăм)
boyun măy (мăй)
arxa, kürək, sırt śurăm (çурăм)
döş, məmə, əmcək çĕçĕ (чĕчĕ); həmçinin çĕjĕ (чĕжĕ)
köks (yəni "sinə") kăkăr (кăкăр)
ürək çĕre (чĕре)
bağır (yəni "ciyər") pĕver (пĕвер)
böyrək püre (пӳре)
1) il (365 günə və ya 12 aya bərabər zaman vahidi)

2) yol (keçid)

3) yaş ("doğuluş, dünyaya gəlmə günündən keçən vaxt, il; insanın, heyvanın, bitkinin böyüməsində, inkişafında dövr; ömür" mənasında (məsələn "Yaşın neçədir?", "Onun 20 yaşı var"))

śul (çул)

(Qeyd: çuvaş dilində bu söz bir neçə omonimlərdən ibarətdir)

yarın (yəni "sabah, ertəsi gün") ıran (ыран)
gecə kaś (каç)
gün, gündüz kun (кун)
gün, günəş kun (кун), xĕvel (xĕвел)
ay uyăx (уйӑх)
ulduz śăltăr (ҫӑлтӑр)
su şıv (шыв); həmçinin şuu (шуу)
sıvı (yəni "maye, sulu") şĕvĕ (шĕвĕ)
köpük kăpăk (кӑпӑк)
çay ("isti içki" mənasında) çey (чей)
çay, axarsu, irmaq (əsasən türkcədə "çay, axarsu" mənasında "ırmak" şəklində görülür) şıv (шыв), yuxanşıv (юханшыв), śırma (çырма)("çay, irmaq" mənasında; omonim sözdür)
göl külĕ (кӳлĕ)
dəniz tinĕs (тинĕс)
sal ("üzərində suda üzmək, şey daşımaq və ya bir sahildən o biri sahilə keçmək üçün bir və ya bir neçə sıra bir-birinə bağlanmış şalbanlardan ibarət nəqliyyat vasitəsi" mənasında) sulă (сулӑ)
gəmi kimĕ (кимӗ)
göy kăvak (кӑвак)
yaşıl yeşĕl (ешĕл); əsasən simĕs (симĕс)(dilimizdəki "səmiz" sözüylə qohumdur)
qara xura (хура)
sarı (yəni " rəng"; "sarı" sözünün ikinci mənası) şură (шурă)
sarı (yəni "sarı rəng"; "sarı" sözünün əsas mənası) sară (сарă)
qızıl (yəni "qırmızı"; "qızıl" sözünün dilimizdə artıq köhnəlmiş mənası) xĕrlĕ (хĕрлĕ)
qonur (yəni "qəhvəyi rəng") xămăr (хӑмӑр)
dəmir timĕr (тимĕр)
qapı xapxa (хапха)

(Qeyd: çuvaş dilində bu söz "darvaza, böyük qapı" mənasında istifadə edilir)

eşik (yəni "qapı") alăk (алăк)
körpü kĕper (кĕпер)
yuva yăva (йӑва)
yurd śurt (çурт)

(Qeyd: çuvaş dilində bu söz "ev" mənasında istifadə edilir)

bölüm pülĕm (пӳлӗм)

(Qeyd: çuvaş dilində bu söz "otaq" mənasında istifadə edilir)

kömür kămrăk (кӑмрӑк); həmçinin kăvar (кăвар)
baqır (yəni "mis") păxăr (пӑхӑр)
altun (yəni "qızıl") ıltăn (ылтӑн)
gümüş kĕmĕl (кĕмĕл)
inci ĕnçĕ (ĕнчĕ)
üzük śĕrĕ (ҫӗрӗ)
qazan xuran (хуран)
ələk, xəlbir, süzgəc ala (ала)
qaşıq kaşăk (кашӑк)
bıçaq pekĕ (пекӗ); həmçinin śĕśĕ (ҫӗҫӗ)
balta purtă (пуртӑ)
dağ tu (ту); həmçinin sărt (сӑрт)(dilimizin bəzi dialektlərində və bir neçə türk dillərində "dağlıq, təpəlik ərazi" mənalarında istifadə edilən "sırt" sözüylə qohumdur)
yer śĕr (çĕр)
torpaq tăpra (тăпра)
yük, ağırlıq śăk (ҫӑк)
daş çul (чул)
toz tusan (тусан)
duz tăvar (тăвар)
yağ śu (ҫу)("yağ" mənasında)
bal pıl (пыл)
süd sĕt (сĕт)
yumurta śămarta (ҫӑмарта)
dad tut (тут)
dadlı tutlă (тутлă)
şorba yaşka (яшка); həmçinin şürpe (шӳрпе)
göbələk kămpa (кӑмпа)
soğan suxan (сухан)
yemiş ("meyvə" mənasında) śimĕs (ҫимӗс)
alma ulma (улма)
üzüm iśĕm (иҫӗм)
giləmeyvə śırla (ҫырла)
arpa urpa (урпа)
urluq ("toxum, dənə" mənasında) vărlăx (вăрлăх)
anbar ampar (ампар)
un śănăx (ҫӑнӑх)
at ut (ут)
qısraq, madyan kĕsre (кӗсре)
yəhər yĕner (йӗнер)
it yıtă (йытă)
ilan śĕlen (ҫӗлен)
kərtənkələ kalta (калта)
balıq pulă (пулă)
qarışqa kătkă (кӑткӑ)
hörümçək ereşmen (эрешмен)
kəpənək lĕpĕş (лӗпӗш)
qurd ("həşərat növü" mənasında) xurt (хурт)
bit ("həşərat/parazit növü" mənasında) pıytă (пыйтă)
birə părśa (пӑрҫа)
aslan, arslan (yəni "şir") arăslan (арăслан); həmçinin uslan (услан)(dial.)
tülkü tilĕ (тилӗ)
ayı upa (упа)
quş kayăk (кайăк)
toyuq çăxă (чӑхӑ)
durna tărna (тӑрна)
qaz ("quş növü" mənasında) xur (хур)
göyərçin kăvakarçăn (кӑвакарчӑн)
laçın laççăn (лаччăн)
porsuq purăş (пурӑш)
qunduz xăntăr (хӑнтӑр)
donuz sısna (сысна)
inək ĕne (ӗне)
öküz văkăr (вăкăр)
dəvə tĕve (тӗве)
keçi kaçaka (качака)
eşşək aşak (ашак)
yun śăm (ҫӑм)
buynuz măyraka (мăйрака)
quyruq xüre (хӳре)
qanad śunat (çунат)
orman (yəni "meşə") vărman (вăрман)
ağac yıvăś (йывăç)
yarpaq śulśă (çулçă)
qabıq xupǎ (хупǎ)
çiçək śeśke (ҫеҫке); həmçinin çeçek (чечек)
bulud pĕlĕt (пĕлĕт)
şimşək, ildırım śiśĕm (ҫиҫӗм)
yağmur, yağış śumăr (ҫумӑр)
damla, damcı tumlam (тумлам)
palçıq pılçăk (пылчăк)
yel ("külək" mənasında) śil (ҫил)
tüstü, tütün tĕtĕm (тĕтĕм)
kül kĕl (кĕл)
od, alov vut (вут); həmçinin śulăm (çулăм)
buz păr (пăр)
qar yur (юр)
qış xĕlle (хӗлле)
yaz śur (ҫур)
yay śu (ҫу)("yay fəsli" mənasında)
güz (yəni "payız") kĕr (кĕр)
olmaq pulma (пулма)
demək teme (теме)
yemək śime (çиме)
içmək ĕśme (ĕçме)

(Qeyd: bu söz çuvaş dilində "içmək" felindən başqa həm də "içki" mənasını da daşıyır)

işləmək ĕśleme (ĕçлеме)
başlamaq puślama (пуçлама)
bişirmək pĕśerme (пĕçерме)
qatışdırmaq xutăştarma (хутăштарма)
almaq ilme (илме)
asmaq usma (усма)
açmaq uśma (уçма)
acmaq vıśma (выҫма)
atlanmaq ("at üstünə minmək" mənasında) utlanma (утланма)
oxumaq vulama (вулама)
baxmaq păxma (пăхма)
basmaq pusma (пусма); həmçinin taptama (таптама)(dilimizdəki "taptalamaq" sözüylə qohumdur)
pozmaq păsma (пăсма)
qapamaq (yəni "bağlamaq") xupma (хупма); həmçinin pitĕr (питĕр)(dilimizdəki "bitirmək" sözüylə qohumdur)
qovalamaq xăvalama (хăвалама)
əkmək akma (акма)
tikmək śıxma (ҫыхма)
ısırmaq (yəni "dişləmək") śırtma (çыртма)
ağrımaq ıratma (ыратма)
əmmək ĕmme (ĕмме)
tapmaq tupma (тупма)
daramaq turama (турама)
tüpürmək surma (сурма)
qusmaq xĕsme (хĕсме)
üfürmək, üfləmək vĕrme (вĕрме)
fışqırmaq, fısqırmaq (yəni "fit çalmaq") şiletme (шилетме)
kişnəmək kĕśenme (кĕçенме)
gülmək kulma (кулма)
görmək kurma (курма)
görünmək kurănma (курăнма)
eşitmək iltme (илтме)
iyləmək, qoxlamaq şăşlama (шăшлама)
qoşmaq, əlavə etmək xuşma (хушма)
bilmək pĕlme (пĕлме)
öyrənmək, öyrəşmək vĕrenme (вĕренме)
anlamaq ănlanma (ăнланма)
aldatmaq ultalama (улталама)
qorxmaq, ürkmək xărama (хăрама)
titrəmək çĕtreme (чĕтреме)
enmək anma (анма)
tərləmək tarlama (тарлама)
tökmək tăkma (тăкма)
yanmaq śunma (ҫунма)
yazmaq śırma (çырма)("yazmaq" mənasında; omonim sözdür)
yaşamaq purănma (пурăнма)
ölmək vil'me (вильме)
öldürmək vĕlerme (вĕлерме)
savaşmaq śapăśma (çапǎçма)
vuruşmaq vărśma (вӑрҫма)
güləşmək kĕreşme (кĕрешме)
təpmək, təpikləmək, təpik vurmaq tapma (тапма)
ovlamaq uxatana śüreme (ухатана çӳреме)
vurmaq, çapmaq, çırpmaq śapma (çапма)
burmaq părma (пăрма)
buraxmaq păraxma (пăрахма)
kəsmək kasma (касма)
soxmaq, sancmaq, batırmaq çikme (чикме)
cırmaqlamaq, dırnaqlamaq çărmalama (чăрмалама); həmçinin çĕrme (чĕрме), şăyărma (шăйăрма)
paylamaq paylama (пайлама)
ayırmaq uyărma (уйăрма)
bölmək pülme (пӳлме)
yarmaq ("qırmaq, yarıya bölmək, ayırmaq" mənalarında) śurma (ҫурма)("yarmaq" mənasında)
qazmaq çavma (чавма)
üzmək ("suda üzmək, su ilə hərəkət etmək" mənasında) işme (ишме)
axmaq ("suyun, mayenin axması" mənasında) yuxma (юхма)
uçmaq vĕśme (вĕçме)
çatmaq, yetmək śitme (çитме)
yerimək, yürümək, getmək, ötmək, addımlamaq śüreme (çӳреме); həmçinin utma (утма)
varmaq (yəni "harasa getmək, harasa istiqamətlənmək") pırma (пырма)
gəlmək kil'me (кильме)
girmək kĕrme (кĕрме)
keçmək kaśma (каçма), kuśma (куçма)
uzanmaq, yatmaq vırtma (выртма)
durmaq tăma (тăма)
vermək parma (парма)
satmaq sutma (сутма)
tutmaq tıtma (тытма)
qısmaq, sıxmaq xĕsme (хĕсме)
oturmaq, oturtmaq, otuzdurmaq lartma (лартма)
itələmək tĕkme (тĕкме); həmçinin tĕrtme (тĕртме)
dartmaq turtma (туртма)
sürtmək sătărma (сăтăрма); həmçinin sĕrme (сĕрме)
sərmək sarma (сарма)

(Qeyd: bu söz çuvaş dilində "sərmək" felindən başqa həm də "süfrə" mənasını da daşıyır)

sarmaq, sarımaq sırma (сырма)
səpmək, səpələmək sapma (сапма)
sevmək savma (савма)
yumaq ("su ilə təmizləmək" mənasında) śuma (ҫума)
yıxamaq (yəni "yumaq"), yaxalamaq ("yumaq" mənasında) uxma (ухма)
silmək şălma (шăлма); həmçinin şălsama (шăлсама)
atmaq ıvǎtma (ывǎтма)
oynamaq vıl'ama (выльама)
donmaq şănma (шăнма)
şişmək şıśma (шыçма)
say, san sum (сум)
saysız sumsăr (сумсăр)
1 - bir pĕrre (пĕрре); həmçinin pĕr (пӗр)
2 - iki ikkĕ (иккĕ); həmçinin ikĕ (икӗ), ik (ик)
3 - üç viśśĕ (виҫҫӗ); həmçinin viśĕ (виҫӗ), viś (виҫ)
4 - dörd tăvattă (тӑваттӑ); həmçinin tăvată (тӑватӑ), tăvat (тӑват)
5 - beş pillĕk (пиллӗк); həmçinin pilĕk (пилӗк)
6 - altı ulttă (улттӑ); həmçinin ultă (ултӑ), ult (улт)
7 - yeddi śiççĕ (ҫиччӗ); həmçinin śiçĕ (ҫичӗ), śiç (ҫич)
8 - səkkiz sakkăr (саккӑр); həmçinin sakăr (сакӑр)
9 - doqquz tăxxăr (тӑххӑр); həmçinin tăxăr (тӑхӑр
10 - on vunnă (вуннӑ); həmçinin vun (вун)
20 - iyirmi śirĕm (ҫирӗм)
30 - otuz vătăr (вӑтӑр)
40 - qırx xĕrĕx (хӗрӗх)
50 - əlli allă (аллӑ); həmçinin ală (алӑ), al (ал)
60 - altmış utmăl (утмӑл)
70 - yetmiş śitmĕl (ҫитмӗл)
80 - səksən sakărvunnă (сакӑрвуннӑ); həmçinin sakărvun (сакӑрвун)
90 - doxsan tăxărvunnă (тӑхӑрвуннӑ); həmçinin tăxărvun (тӑхӑрвун)
100 - yüz śĕr (ҫӗр)
1000 - min pin (пин)

İstinadlar