Aprel işğalı: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 3: Sətir 3:
| aiddir = [[Rusiya vətəndaş müharibəsi]]
| aiddir = [[Rusiya vətəndaş müharibəsi]]
| şəkil = Red Army in Baku.jpg
| şəkil = Red Army in Baku.jpg
| izah = Qızıl Ordunun hərbi hissələri Bakıya daxil olur. 1920-ci il
| izah = Qızıl Ordunun hərbi hissələri Bakıya daxil olur. <br/>1920-ci il
| tarixi = [[28 aprel]] — may [[1920]]
| tarixi = [[28 aprel]] — may [[1920]]
| yeri = <!--Münaqişənin əhatə etdiyi bölgələr-->
| yeri = <!--Münaqişənin əhatə etdiyi bölgələr-->

15:49, 18 may 2019 versiyası

Bakı əməliyyatı
Rusiya vətəndaş müharibəsi
Qızıl Ordunun hərbi hissələri Bakıya daxil olur. 1920-ci il
Qızıl Ordunun hərbi hissələri Bakıya daxil olur.
1920-ci il
Tarix 28 aprel — may 1920
Yeri
Səbəbi Azərbaycan hökumətinin devrilməsi və Sovet hakimiyyətinin qurulması
Nəticəsi Azərbaycanın Sovet Sosialist Respublikası elan edilməsi.
Ərazi dəyişikliyi Azərbaycan
Münaqişə tərəfləri

RSFSR
AK(b)P

Azərbaycan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti

Komandan(lar)

Mixail Levandovski
Mixail Yefremov
Çingiz İldırım

Azərbaycan Səməd bəy Mehmandarov
Azərbaycan Sepe Lordkipanadze

Tərəflərin qüvvəsi

30,000-dən çox süngülü və qılınclı nəfər

30,000 nəfər

Bakı əməliyyatı, bəzən 1920-ci il aprel hadisələri Aprel inqilabı, Aprel çevrilişi və ya Azərbaycanın işğalı kimi qeyd olunur — Azərbaycan hökumətini devirmək və ölkədə Sovet hakimiyyətinin qurulması məqsədi ilə, XI Qırmızı OrduVolqa-Xəzər hərbi donanmasının Azərbaycan bolşevikləri ilə yaxın koordinasiyalanmış və həyata keçirilən hücum hərbi əməliyyatıdır. Bakı əməliyyatının planı Azərbaycan Kommunist (bolşeviklər) Partiyasının (AK(b)P) liderləri olan Qafqaz cəbhəsinin komandiri Mixail Tuxaçevskiİnqilabçı Hərbi Şuranın üzvü Serqo Orconikidze tərəfindən hazırlanmışdı.

1919-1920-ci illərdə dərin siyasi və sosial-iqtisadi böhran yaşayan Azərbaycanda daxili siyasi vəziyyət gərgin idi: ölkənin qəzalarında müxtəlif siyasi və sosial qruplar arasındakı silahlı münaqişələr baş verirdi. Eyni zamanda, 1918-ci ildə Sovet hakimiyyətinin dağılması anından etibarən, yeraltı cəmiyyətlərdə müxtəlif siyasi partiyalar və sosialist oriyentasiyalı təşkilatlar fəaliyyət göstərirdi. Onlar siyasi məqsədlərinə nail olmaq üçün 1920-ci ilin fevralında AK(b)P ilə birləşdi.

1920-ci ilin aprelində XI Qırmızı Ordu Şimali Qafqazdakı Könüllü Ordunu məğlub edərək, Azərbaycanla sərhədə yaxınlaşdı. Azərbaycan bolşevikləri aprelin 26-dan 27-sinə keçən gecəsində başlayan silahlı üsyanlara hazırlaşırdılar. Bakıda baş verən üsyanla paralel olaraq, bir sıra sovet zirehli qatarlar Azərbaycanla sərhədi keçdi və düşmən arxasında uğurlu dərin basqın etdi.

Bolşeviklər paytaxtın ən əhəmiyyətli obyektlərinə nəzarəti qurduqdan sonra hakimiyyətin təslim edilməsi haqqında Azərbaycan hökumətinə və parlamentinə ultimatum təqdim etdi. Fövqəladə toplantıda məclis Azərbaycan Kommunist Partiyasına hakimiyyəti vermək üçün səs verdi. Ölkə daxilinə daxil olan XI Qırmızı Ordunun hərbi dəstəyi ilə yeni hökumət qısa müddət ərzində Azərbaycanın qalan hissəsini də nəzarəti altına aldı. Bu hadisələrin əsas nəticəsi Azərbaycanda Sovet hakimiyyətinin qurulması (Kommunist Partiyasının rəhbərliyi ilə) və müstəqil Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikasının elan edilməsi idi. Azərbaycan müstəqilliyini qorusa da, 1922-ci ildə SSRİ-nin formalaşması ilə ölkə müstəqilliyini itirdi.

1918-ci ildən sonra Azərbaycanda inqilab hərəkatı

1918-ci ilin iyulunda Bakıda sovet hakimiyyəti devirilmişdi və sentyabrda Qafqaz islam ordusu tərəfindən tutulduqdan şəhər Azərbaycan Demokratik Respublikasının paytaxtı oldu. Ancaq bolşevik mövqeyində olan müxtəlif partiyalar və sosializm oriyentasiyasının ("Hümmət" və "Ədalət" təşkilatları) təşkilatları gizlin şəkildə hərəkət edirdi. Əvvəlcə onlar çox zəiflədilmişdilər. Yalnız 1918-ci il avqust-sentyabr aylarında Bakının alınması vaxtı 100 "Ədalət" üzvü öldürülmüş və 95 nəfəri əsir düşmüşdü, sağ qalanlar və həbsdən qaçanlar qeyri-leqal fəaliyyətə keçdilər.[1] "Hümmət" təşkilatı Sovet hakimiyyətinin düşməsindən sonra demək olar ki, tam dağıdılmış oldu və yalnız 1918-ci ilin sonunda yenidən qurulmağa başlandı.

"Müstəqil Sovet Azərbaycanı" şüarı

Azərbaycanda daxili siyasi vəziyyət

Sosial-iqtisadi mühit

Qəzalarda silahlı münaqişələr

Siyasi böhran

Ordunun parçalanması

Qiyam ərəfəsində

AK(b)P-inin yaranması

Hakimiyyət orqanlarının əleyhinə tədbirlər. Hökumət böhranı

Qiyama hazırlıq

XI Qırmızı Ordunun gəlişi ərəfəsində

1920-ci ilin yazında hərbi-siyasi vəziyyət

Əməliyyat üçün hazırlıq

Qüvvələr

XI Qırmızı Ordu

AXC

Hadisələrin xronikası

Bakıda Aprel çevrilişi

Zirehli qatarların reydi

XI Qırmızı Ordu Bakıda

Azərbaycanda sovetləşmənin tamamlanması

Kemalistlərin və türk zabitlərinin rolu

Nəticələr

Reaksiya və qəbul

Tarixi əhəmiyyəti

Qaliblərin və "sinif düşmənlərinin" taleyi

Daha sonrakı hadisələr

Hadisələrin qiymətləndirilməsi və xarakterizə edilməsi

İrsi

Sovet hakimiyyətinin Azərbaycanda qurulması tarixinin şərəfinə, Bakının küçələrindən biri "28 Aprel" adını daşıyırdı. Bakı metropoliteninin stansiyası da eyni adı daşıyırdı.

Mədəniyyətdə

  • Rəssam Fyodor Modorov "1920-ci ildə Bakıda Azadlıq" (1928) və Azərbaycan paytaxtının işçi qüvvələri tərəfindən Qırmızı Ordu ilə görüşünün təntənəsi göstərən "1920-ci ildə Bakıda "III İnternatsional" zirehli qatarın görüşü" (1933) rəsmlərini çəkmişdir.
  • 1980-ci ildə Sumqayıtdan Bakıya girişdə XI Qızıl Ordunun abidəsi tikilmişdir (memar A. Surkin, heykəltəraş Tokay Məmmədov).
  • "Əli və Nino" romanı 1920-ci ildə rusların gəlməsi və Bakının işğalı ilə bitir.

Kinomatoqrafda

  • Bakıda Aprel çevrilişinə filmlərdən rejissor Əjdər İbrahimovun "Ulduzlar sönmür" və "İşarəni dənizdən gözləyin" filmlərini qeyd etmək olar.
  • 1919-cu ildə azərbaycanlı kəndlilərin torpaq sahiblərinə və Müsavatçılara qarşı mübarizəsi rejissor Səməd Mərdanovun "[[Kəndlilər (film, 1939)|Kəndlilər" və Rasim Ocaqovun "Qatır Məmməd (film, 1974) filmlərində təsvir edilmişdir. Muğan və Lənkəranda Sovet hakimiyyətinin qurulmasına aid rejissor Şamil Mahmudbəyovun çəkdiyi "Od içində" filmi həsr olunmuşdur.
  • Taxt oyunları serialının yeddinci mövsümün epizodlarından birində 1920-ci ildə Azərbaycanda baş vermiş tarixi hadisələr yer tapmışdı. Bu səhnələrdə dotrakiyalılar Deyeneris Tarqarienin əjdahalarının köməyi ilə Lannisterlərin ordusunu darmadağın edirlər. "The Independent" qəzetinə müsahibəsində həmin səhnələr üçün kostyumları yaradan britaniyalı dizayner Mişel Klepton qeyd edirdi ki, "Bu, dotrakiyalıların döyüş meydanında gəzişdiyi, onların Lannisterləri darmadağın etdiyi səhnədir. Onlar ilk dəfə olaraq devrilmiş düşmənin üst paltarını çıxarırlar. Mənim rusların Azərbaycana hücumu zamanı döyüş iştirakçılarının öldürülmüş düşmənin paltolarını çıxarması ideyası çox xoşuma gəlib. Bir-birinin paltarını oğurladıqları üçün, müharibənin sonunda bolşevikləri demokratlardan fərqləndirmək olmurdu".[2]

İstinadlar

  1. Ибрагимов З. И., Исламов Т. М. Интернационалисты в борьбе за власть Советов в Закавказье // Интернационалисты трудящиеся зарубежных стран-участники борьбы за власть советов. 2-ci (2-ci nəşr). Moskva: Elm Nəşriyyatı. 1971. səh. 211—212.
  2. "Game of Thrones season 7: Costume designer Michele Clapton talks female power dressing, war and 'The Crown'". www.independent.co.uk. www.independent.co.uk. İstifadə tarixi: 9 fevral 2019.