Çovğun: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
33333w2ew3w2ww
Teqlər: Vizual redaktor Mobil redaktə Mobil veb redaktə
k 106.66.52.157 tərəfindən edilmiş redaktələr geri qaytarılaraq AhmadovaLala tərəfindən yaradılan sonuncu versiya bərpa olundu.
Teq: Geri qaytarma
Sətir 18: Sətir 18:
[[Azərbaycan]]<nowiki/>da çovğun çox az təkrarlanmaya malik olub, yalnız Abşeron yarımadasında qeyd edilir ([[1959]], 1972-ci il). Güclü qaryağmalar və çovğunlarda kifayət qədər hündür qar təpələri yaranmış, [[Dəmiryolu nəqliyyatı|dəmiryol nəqliyyatı]] müəyyən müddətə dayandırılmışdır, [[şəhər]] nəqliyyatının normal hərəkəti pozulmuş, qarın ağırlığı və küləyin təsirindən ağacların budaqları qırılmış, [[neft]] sənayesinə və [[Heyvandarlıq|heyvandarlığ]]<nowiki/>a böyük zərər dəymişdir.<ref>Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası akad. H.Ə.Əliyev adına Coğrafiya İnstitutu. Azərbaycan Respublikasının coğrafiyası. I cild Fiziki coğrafiya. Bakı-2014. 530 səh.</ref>
[[Azərbaycan]]<nowiki/>da çovğun çox az təkrarlanmaya malik olub, yalnız Abşeron yarımadasında qeyd edilir ([[1959]], 1972-ci il). Güclü qaryağmalar və çovğunlarda kifayət qədər hündür qar təpələri yaranmış, [[Dəmiryolu nəqliyyatı|dəmiryol nəqliyyatı]] müəyyən müddətə dayandırılmışdır, [[şəhər]] nəqliyyatının normal hərəkəti pozulmuş, qarın ağırlığı və küləyin təsirindən ağacların budaqları qırılmış, [[neft]] sənayesinə və [[Heyvandarlıq|heyvandarlığ]]<nowiki/>a böyük zərər dəymişdir.<ref>Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası akad. H.Ə.Əliyev adına Coğrafiya İnstitutu. Azərbaycan Respublikasının coğrafiyası. I cild Fiziki coğrafiya. Bakı-2014. 530 səh.</ref>


Qar örtüyünün dayanıqsız olduğu [[Kür-Araz ovalığı]]<nowiki/>nda, ayrı-ayrı yerlərdə 10-20 ildə bir dəfədən çox olmayaraq zəif çovğun hadisələrinə rast gəlmək olar. [[Abşeron yarımadası]] və ona yaxın olan yerlərdə, [[xəzri]]<nowiki/>nin hakim olduğu ərazilərdə orta çoxillik dövrdə çovğunlu günlərin sayı il ərzində 1-3 gün təşkil edir. Burada çox güclü çovğunlara da rast gəlinir. Alçaq dağlıq və qismən orta dağlıq zonada çovğun hadisələri o qədər də çox olmur və il ərzində 5 gün, 1600-1700 m [[hündürlük]]<nowiki/>də isə 10-15 gün təşkil edir. [[Böyük Qafqaz]]<nowiki/>da çovğunlar digər dağlıq ərazilərə nisbətən daha çox təkrarlanır. 2000-2200 m hündürlükdən başlayaraq çovğunlu günlərin sayı artır və 3000 m hündürlükdə 60 günü ötüb keçir. Dağ [[zirvə]]<nowiki/>lərində, heç nə ilə qorunmayan dağ yamaclarında, [[aşırım]]<nowiki/>larda çovğunların yaranma ehtimalı çoxalır. Məsələn, [[Göygöl rayonu|Göy-göl]] ([[Şəmkir]]) meteoroloji məntəqəsində il ərzində orta hesabla 40 çovğunlu gün müşahidə olunur. Yaxşı qorunan sahələrdə, yəni qapalı [[dağ]] vadilərində, çökəkliklərdə çovğunun fəaliyyəti zəifləyir. Külək tutan [[yamac]]<nowiki/>larda çovğunlar külək tutmayan yamaclara nisbətən daha tez-tez təkrarlanır və intensiv olur.
Qar örtüyünün dayanıqsız olduğu [[Kür-Araz ovalığı]]<nowiki/>nda, ayrı-ayrı yerlərdə 10-20 ildə bir dəfədən çox olmayaraq zəif çovğun hadisələrinə rast gəlmək olar. [[Abşeron yarımadası]] və ona yaxın olan yerlərdə, [[xəzri]]<nowiki/>nin hakim olduğu ərazilərdə orta çoxillik dövrdə çovğunlu günlərin sayı il ərzində 1-3 gün təşkil edir. Burada çox güclü çovğunlara da rast gəlinir. Alçaq dağlıq və qismən orta dağlıq zonada çovğun hadisələri o qədər də çox olmur və il ərzində 5 gün, 1600-1700 m [[hündürlük]]<nowiki/>də isə 10-15 gün təşkil edir. [[Böyük Qafqaz]]<nowiki/>da çovğunlar digər dağlıq ərazilərə nisbətən daha çox təkrarlanır. 2000-2200 m hündürlükdən başlayaraq çovğunlu günlərin sayı artır və 3000 m hündürlükdə 60 günü ötüb keçir. Dağ [[zirvə]]<nowiki/>lərində, heç nə ilə qorunmayan dağ yamaclarında, [[aşırım]]<nowiki/>larda çovğunların yaranma ehtimalı çoxalır. Məsələn, [[Göygöl rayonu|Göy-göl]] ([[Şəmkir]]) meteoroloji məntəqəsində il ərzində orta hesabla 40 çovğunlu gün müşahidə olunur. Yaxşı qorunan sahələrdə, yəni qapalı [[dağ]] vadilərində, çökəkliklərdə çovğunun fəaliyyəti zəifləyir. Külək tutan [[yamac]]<nowiki/>larda çovğunlar külək tutmayan yamaclara nisbətən daha tez-tez təkrarlanır və intensiv olur.


Çovğunlar adətən [[sentyabr]]<nowiki/>dan [[aprel]]ə qədər müşahidə olunur, lakin [[yanvar]], [[fevral]], [[dekabr]] ayları üçün daha səciyyəvidir. Yüksək dağlıq məntəqələrdə çovğun hadisələri hətta yay da müşahidə edilir.
Çovğunlar adətən [[sentyabr]]<nowiki/>dan [[aprel]]ə qədər müşahidə olunur, lakin [[yanvar]], [[fevral]], [[dekabr]] ayları üçün daha səciyyəvidir. Yüksək dağlıq məntəqələrdə çovğun hadisələri hətta yay da müşahidə edilir.
Sətir 26: Sətir 26:
Azərbaycanda çovğunlar zamanı [[külək]] adətən [[şimal]] və [[qərb]] istiqamətli olur. Bəzi yerlərdə çovğun zamanı küləyin istiqaməti hakim küləyin istiqaməti ilə üst-üstə düşür. Çovğunlar zamanı küləyin sürəti 10-20 m/san, havanın temperaturu isə -0,1°-10° şaxta və daha aşağı olur.
Azərbaycanda çovğunlar zamanı [[külək]] adətən [[şimal]] və [[qərb]] istiqamətli olur. Bəzi yerlərdə çovğun zamanı küləyin istiqaməti hakim küləyin istiqaməti ilə üst-üstə düşür. Çovğunlar zamanı küləyin sürəti 10-20 m/san, havanın temperaturu isə -0,1°-10° şaxta və daha aşağı olur.


== W³w³Həmçinin baxw3³w33 ==
== Həmçinin bax ==
* [[Atmosfer hadisələri]]
* [[Atmosfer hadisələri]]
* [[Duman]]
* [[Duman]]

10:50, 6 avqust 2019 versiyası

Çovğun
Kanzasda çovğun.

Çovğun- düzənliklərdə qar yağa-yağa güclü külək əsməsi, küləyin qarı yer səthi üzrə hərəkət etdirməsi və sovurmasıdır.[1] Çovğun hadisələri siklonlarda soyuq cəbhələrin keçməsi ilə bağlı olan kəskin soyuma zamanı yaranır. Qar örtüyünün sovrulması ilə çovğunlar bir sahəni çılpaqlaşdırır, digər sahələrdə isə qar təpəsi yaranır.

Çovğunun növləri

Şimali Dakotada mart ayında çovğun, 1966
Şimali Dakotada mart ayında çovğun, 1966

Çovğunun bir neçə növü vardır: səth çovğunu; alt çovğun; ümumi çovğun.

Səth çovğunu

Səth çovğunu çox alçaqdan əsən küləklə yaranır və qar bilavasitə qar örtüyünün səthindən sovrulur.

Alt çovğun

Alt çovğun yumşaq qar böyük hündürlüyə qalxır və görünüşü xeyli pisləşdirir. Alt çovğunun yaranma ehtimalı adətən təzə yağmış qar və kifayət qədər alçaq temperaturlarda daha böyük olur

Ümumi çovğun

Ümumi çovğun kifayət qədər güclü küləklə və bərk qar yağma ilə müşayət olunur

Azərbaycanda çovğun

Azərbaycanda çovğun çox az təkrarlanmaya malik olub, yalnız Abşeron yarımadasında qeyd edilir (1959, 1972-ci il). Güclü qaryağmalar və çovğunlarda kifayət qədər hündür qar təpələri yaranmış, dəmiryol nəqliyyatı müəyyən müddətə dayandırılmışdır, şəhər nəqliyyatının normal hərəkəti pozulmuş, qarın ağırlığı və küləyin təsirindən ağacların budaqları qırılmış, neft sənayesinə və heyvandarlığa böyük zərər dəymişdir.[2]

Qar örtüyünün dayanıqsız olduğu Kür-Araz ovalığında, ayrı-ayrı yerlərdə 10-20 ildə bir dəfədən çox olmayaraq zəif çovğun hadisələrinə rast gəlmək olar. Abşeron yarımadası və ona yaxın olan yerlərdə, xəzrinin hakim olduğu ərazilərdə orta çoxillik dövrdə çovğunlu günlərin sayı il ərzində 1-3 gün təşkil edir. Burada çox güclü çovğunlara da rast gəlinir. Alçaq dağlıq və qismən orta dağlıq zonada çovğun hadisələri o qədər də çox olmur və il ərzində 5 gün, 1600-1700 m hündürlükdə isə 10-15 gün təşkil edir. Böyük Qafqazda çovğunlar digər dağlıq ərazilərə nisbətən daha çox təkrarlanır. 2000-2200 m hündürlükdən başlayaraq çovğunlu günlərin sayı artır və 3000 m hündürlükdə 60 günü ötüb keçir. Dağ zirvələrində, heç nə ilə qorunmayan dağ yamaclarında, aşırımlarda çovğunların yaranma ehtimalı çoxalır. Məsələn, Göy-göl (Şəmkir) meteoroloji məntəqəsində il ərzində orta hesabla 40 çovğunlu gün müşahidə olunur. Yaxşı qorunan sahələrdə, yəni qapalı dağ vadilərində, çökəkliklərdə çovğunun fəaliyyəti zəifləyir. Külək tutan yamaclarda çovğunlar külək tutmayan yamaclara nisbətən daha tez-tez təkrarlanır və intensiv olur.

Çovğunlar adətən sentyabrdan aprelə qədər müşahidə olunur, lakin yanvar, fevral, dekabr ayları üçün daha səciyyəvidir. Yüksək dağlıq məntəqələrdə çovğun hadisələri hətta yay da müşahidə edilir.

Həm davamiyyətinə, həm də intensivliyinə görə çovğunlar müxtəlif olur. Ovalıq və dağətəyi rayonlarda çovğunların davamiyyəti bir neçə saat olur. Hündürlüyün artması ilə bu kəmiyyət çoxalır və yüksək dağlıq hissədə bir neçə gün təşkil edir.

Azərbaycanda çovğunlar zamanı külək adətən şimalqərb istiqamətli olur. Bəzi yerlərdə çovğun zamanı küləyin istiqaməti hakim küləyin istiqaməti ilə üst-üstə düşür. Çovğunlar zamanı küləyin sürəti 10-20 m/san, havanın temperaturu isə -0,1°-10° şaxta və daha aşağı olur.

Həmçinin bax

Xarici keçid

Təbii mənşəli fövqəladə hallar

İstinadlar

  1. Qərib Məmmədov, Mahmud Xəlilov. Ensiklopedik ekoloji lüğət. Bakı-Elm-2008. 727 səh.
  2. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası akad. H.Ə.Əliyev adına Coğrafiya İnstitutu. Azərbaycan Respublikasının coğrafiyası. I cild Fiziki coğrafiya. Bakı-2014. 530 səh.