Adil xan Ziyadxanov: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
Redaktənin izahı yoxdur
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 1: Sətir 1:
{{Dövlət xadimi
{{Dövlət xadimi
| adı = ADİL XAN ZİYADXANOV İsmayıl xan Ziyadoğlu-Qacar
| adı = Adil xan Əbülfət ağa oğlu Ziyadxanov


| orijinal adı = {{dil-az|Adil xan Əbülfət ağa oğlu Ziyadxanov}}
| şəkil = Adilkhanziyadkhanov.png
| şəkil = Adilkhanziyadkhanov.png
| şəklin ölçüsü =
| şəklin ölçüsü =
Sətir 28: Sətir 27:
| vəfat yeri = [[İstanbul]], {{TUR}}
| vəfat yeri = [[İstanbul]], {{TUR}}
| sülaləsi = [[Ziyadxanovlar]]
| sülaləsi = [[Ziyadxanovlar]]
| atası =
| atası =Əbülfət ağa Ziyadxanov
| anası = Azər Humayun xanım
| anası = Azər Humayun xanım
| həyat yoldaşı = Həsənağa Bakıxanovun qızı Reyhanət xanım
| həyat yoldaşı = Reyhanət xanım
| uşağı =
| uşağı =
| təhsili = Tiflis klassik gimnaziyası [[Moskva Universiteti]]nin hüquq fakültəsi (1902) <ref>[http://www.muallim.edu.az/www.old/arxiv/2012/05/31.htm Azərbaycan müəllimi]</ref>
| təhsili = Tiflis klassik gimnaziyası [[Moskva Universiteti]]nin hüquq fakültəsi (1902) <ref>[http://www.muallim.edu.az/www.old/arxiv/2012/05/31.htm Azərbaycan müəllimi]</ref>

07:08, 11 may 2020 tarixindəki versiya

Adil xan Əbülfət ağa oğlu Ziyadxanov
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi
25 sentyabr 1872(1872-09-25)
Doğum yeri Gəncə, Yelizavetpol quberniyası, Rusiya İmperiyası
Vəfat tarixi
1954(1954-Şablondakı doğum və ya ölüm tarixində texniki yanlışlıq var!-00)
Vəfat yeri İstanbul, Türkiyə Türkiyə
Təhsili Tiflis klassik gimnaziyası Moskva Universitetinin hüquq fakültəsi (1902) [1]
Fəaliyyəti vəkil, diplomat, universitet müəllimi[d]
Atası Əbülfət ağa Ziyadxanov
Anası Azər Humayun xanım
Həyat yoldaşı Reyhanət xanım
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Adil xan Əbülfət ağa oğlu Ziyadxanov (d.25 sеntyabr 1872,Gəncə ş.) – (v.1954, İstanbulda ş.) — Gəncə xanı Cavad xanın və Qacar vəliəhd-şahzadəsi Abbas Mirzənin soyundan gələn Azərbaycanın görkəmli dövlət xadimi, alimi və diplomatı.[2] AXC Xarici İşlər Nazirliyində I müavin və AXC-nin İrandakı səfiri kimi vəzifələrdə çalışmışdır.

Həyatı

Əbülfət ağanın üçüncü оğlu Adil xan 25 sеntyabr 1872-ci ildə Gəncə şəhərində dоğulmuşdu. Gəncə xanı Cavad xan Ziyadoğlu-Qacarın nəticəsidir. Anası Azər Humayun xanım naibüssəltənə Abbas Mirzə Qacarın nəvəsi, şahzadə Bəhmən Mirzənin qızıdır. Şahverdi xan və İsmayıl xan adlı iki böyük qardaşı olmuşdur.[3]

Adil xan Ziyadxanov 1954-cü ildə İstanbulda vəfat etmişdir.

Təhsili

Orta təhsilimi Tiflis klassik gimnaziyasında almışdır. 1894-cü ilin 1 iyununda ali təhsilini Moskva Universitetinin hüquq fakültəsində bitirmişdir.

Fəaliyyəti

Çar dövrü

Avropa və Şərq dillərini əla bilib. 1905-ci ildən Bakıda Ə.B.Topçuboşovun (1865-1934) redaktorluğu altında çıxan "Kaspi" qəzetiylə əməkdaşlıq edib, orada maarifçi məqalələrlə çıxış edib. Həmin ildə Azərbaycan türkləri adından çar II Nikolaya göndərilmiş petisiyanı o da imzalamışdı. 1906-da Tiflisdə canişinin rəhbərliyi altında təşkil olunmuş erməni-müsəlman münaqişəsini nizamlayan çoxgünlük yığıncaqlarda da Adil xan da iştirak etmişdir.

1908-də Şərqi və Qərbi Avropa ölkələrinə səyahət edib və gördüklərini "Avropada üç aylıq bir səyahətim" adıyla Gəncədə nəşr etdirib (1909).

O, 1917-ci ildə Gəncə Müsəlman İcraiyyə Şurasının seçilmiş 7 daimi üzvündən biri olmuşdur.

Şamaxı bölgəsində bolşeviklərlə biləşmiş erməni və malakan silahlı dəstələri müsəlmanları kütləvi surətdə qıranda oraya Gəncədən göndərilən silahlı könüllülərin təşkilatçıları sırasında Adil xan Ziyadxanov da olmuşdur.[2]

AXC dövrü

1918-ci ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin XİN rəhbəri olan Əlimərdan bəy Topubaşovun müavini təyin edilmişdir. Topçubaşov İstanbulda olduğuna görə, Adil xan Ziyadxanov faktiki olaraq nazir vəzifəsini yerinə yetirmişdir.

16 noyabr 1918-də Bakıya gələn İngiltərə hərbi qüvvələrinin komandanı, general V.Tomsonu Azərbaycan hökuməti adından Adil xan qarşılayıb və onunla danışıqlar aparıb.[4] Az sonra baş nazir və xarici işlər naziri təyin edilmiş Fətəli xan Xoyskinin (1875-1920) müavini olan Adil xan gənc dövlətin xarici siyasətinin formalaşmasında mühüm işlər görüb. Onun yazdığı, ana dilimizdə və fransızca nəşr edilmiş "Azərbaycan" kitabının 2 min nüsxəsi 1919-da Parisə – Versal sülh konfransında Azərbaycan nümayəndə heyətinin başçısı Ə.B.Topçubaşova göndərilərək Avropa ölkələrində, ABŞ və Kanadada yayılıb. Bu orqanda çalışan zaman əsasən Azərbaycanın Paris Sülh Konfransında tanınması və Ermənistandakı azərbaycanlıların vəziyyəti olmuşdur.[5][6][7]

Adil xan 1919-cu ilin martında İrana göndərilən nümayəndə heyətinin rəhbəri olmuşdur. Bu səfər zamanı müxtəlif dostluq və ticarət müqavilələri imzalamışdır. O, bu səfər zamanı Azərbaycanın İran tərəfindən de-yure tanınmasına nail ola bilmişdir.[8]

Apreldə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Tehranda səfirliyi, Təbriz və Rəştdə konsulluuğu, Məşhəddə vitse-konsulluğu, Xoy və Əhərdə konsul-agentlikləri yaradıldı. Adil xan 1919-cu ilin oktyabr ayında Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin İrandakı səfiri kimi təsdiq edildi. Oktyabr ayında bu vəzifəyə təyin edilsə də, İran torpaqlarına yalnız 1920-ci ilin 15 yanvarında gedib çıxa bildi.[9]

O, İranda olarkən özünün ana dilimizdəki "Azərbaycan: tarixi, ədəbiyyatı və siyasəti" adlı kitabını yerli soydaşlarımız arasında pulsuz payladıb, "Qələmin uçuşu" adlı iki hissəlik kitabınısa fars dilində nəşr etdirmişdir. Bu kitablar Şeyx Məhəmməd Xiyabaninin azadlıq hərəkatına (4 oktyabr 1920) səfirin çox incə töhfəsiydi.

Cümhuriyyət süquta uğradıqdan sonra Bakıya qayıtmayaraq Tehranda qalıb. 22 iyun 1921-də Sovet hökuməti onun diplomatik fəaliyyətini dayandırıb. Bundan sonra Tehran bələdiyyə idarəsində Sosial Təminat Nazirliyində, Təbrizdə dəmiryolu və gəmiçilik idarəsində müxtəlif vəzifələrdə çalışıb.

1934-də İstanbula köçüb və ömrünün qalan hissəsini Türkiyədə yaşayıb, İstanbul Universitetində dərs deyib.

İran dövrü

AXC-nin İrandakı səfirliyi 28 aprel 1920-ci ilə qədər fəaliyyət göstərmişdir. Vəzifəsindən kənarlaşan Adil xan Ziyadxanov İran dövlətindən siyasi sığınacaq alaraq orada vəkillik peşəsi ilə məşğul olmağa başladı. Adil xan başa düşürdü ki, Azərbaycana geri dönəcəyi halda qardaşı İsmayıl xan Ziyadxanov kimi güllələnmə ehtimalı yüksəkdir.[10]

Bu məsələlərlə əlaqədar bu dövrdə yazdığı QƏləmin uçuşu adlı əsərində yazmışdır:[10]

" 22 iyun 1921-ci ildə Şahənşahlıq yanında rəsmiyyətimi itirdim. Çünki ali dövlət bütün Sovet respublikaları tərəfindən İran Şahənşahlıq hökuməti yanında təyin olunmuş təkcə bir nəfər nümayəndəni rəsmi surətdə qəbul etmişdi "

İranda yaşadığı müddətdə Tehran bələdiyyə idarəsində, İctimai Təminat Nazirliyinin kənd təsərrüfatı şöbəsində işləmişdir. Sonradan Təbrizə - Azərbaycan dəmiryolları və gəmiçilik işlərində işə göndərilmiş, bir il burada işlədikdən sonra tehrana geri dönmüşdür.

Bir müddət sonra Türkiyəyə köçmüşdür.

Türkiyə dövrü

Türkiyəyə köçdükdən sonra buradakı azərbaycanlı mühacirlərlə yaxın münasibətdə olmuşdur. Burada yaşayarkən Azərbaycan haqqında əsər yazmışdır. Bu əsər 1993-cü ildə Vilayət Quliyevin ön sözü ilə "Şuşa" nəşriyyatı tərəfindən "Azərbaycan" adı ilə nəşr edilmişdir.[10]

Həyatının Türkiyə dövründə İstanbul Universitetində hüquq fənnini tədris etmişdir.

Vəfatına qədər Türkiyədə yaşamışdır.

Ailəsi

Adil xan Rеyhanət xanım Həsən ağa qızı Baкıxanоva ilə həyat qurmuşdu. Mahrux bəyim adlı qızı vardı.[11]

Əsərlərı

  • "Avropada üç aylıq bir səyahətim" (Gəncə. 1909) - Bakıda 1993 və 2012-ci illərdə yenidən nəşr edilmişdir.[12]
  • "Azərbaycan - onun tarixi, ədəbiyyatı və siyasəti" (fr. Aperçu sur l’histoire, la littérature et la politique de l’Azerbeidjan ) - Bakı, 1909
  • "Qələmin uçuşu" (farsca) - 1993-cü ildə Bakıda yenidən çap edilmişdir.
  • Cavad xan (türkcə) - 1943.

İstinadlar

  1. ↑ Azərbaycan müəllimi
  2. ↑ 1 2 E. Nihad. "Cavad xanın Cümhuriyyətin iki nazirliyini idarə edən nəvəsi". modern.az.
  3. ↑ "The Qajar Dynasty". www.royalark.net. İstifadə tarixi: 2019-07-06.
  4. ↑ Boran Əziz. "Ziyadxanov qardaşları - 72 günlük deputatlıq, "Vıborq" bəyannaməsi və 3 ay həbs". azvision.az.
  5. ↑ Hasanli, Jamil. Foreign Policy of Azerbaijan People's Republic – 1918–1920 (az.). Bakı: Garisma. 2009. 138. ISBN 9789952455007. OCLC 690022330.
  6. ↑ Ziyadkhanov, Adil Khan. Azerbaijan. 60–61.
  7. ↑ "The Creation of the Peace Delegation of Azerbaijan". www.turan.az. İstifadə tarixi: 2019-07-06.
  8. ↑ Yusifova, Shabnam. "The Recognition Of The Independence Of Azerbaijan Democratic Republic In Paris Peace Conference And The Attitude Of Iran". Mediterranean Journal of Social Sciences. 5 (19). 2014-08-01: 355. doi:10.5901/mjss.2014.v5n19p355.
  9. ↑ Məmməd Mirzəliyev. "Cavad xanın nəticələri". hurriyyet.org.
  10. ↑ 1 2 3 Ramil Hikmət. "Ziyadxanov qardaşları". 525.az. 2 oktyabr 2019 tarixində arxivləşdirilib.
  11. ↑ Hosseini, Seyyed Sajjad. "Review of the works of the first ambassador of Azerbaijan to Iran". ww.localhistory.ir (fars). January 2013. İstifadə tarixi: 2019-07-06.
  12. ↑ "ZİYADHAN, Âdil Han – TDV İslâm Ansiklopedisi". islamansiklopedisi.org.tr (türk). İstifadə tarixi: 2019-07-06.

Mənbə

  • Ənvər Çingizoğlu, Qacarlar və Qacar kəndi, Bakı, "Şuşa", 2008, 334 səh.

Həmçinin bax

İstinadlar

Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Adil_xan_Ziyadxanov&oldid=5149903"