Belçika

Belçika (Hollandca: België, Fransızca: Belgique, Almanca: Belgien), Şimali Avropa da olan, Avropa Birliyi və NATO üzvü ölkədir. Federal dövlət quruluşuna sahib olub, Hollandiya tərəfindənin bir ləhcəsinin rəsmi dil olduğu Flaman Bölgəsi (Vlaanderen), Fransızcanın rəsmi dil olduğu Valon Bölgəsi (Wallonie) və hər iki dilin də rəsmi sifətini daşıdıqları Brüssel Paytaxt Bölgəsi (Région də Bruxelles-Capitale)

Tarix

Belçikaya ilk yerləşənlər Belgelər olub, 5. əsrə qədər Roma İmperiyası idarəsi altında idilər. Beşinci əsrdə isə Franklar ın zəbtinə məruz qaldılar. Daha sonra ölkə Charles (Şarlken)in Qərb imperatorluğuna daxil oldu. 1477-ci ildən sonra, Şarlkenin qardaş oğlu Maximilianın əlinə keçdi. Bundan sonra 300 il qədər Belçika xaricilər tərəfindən idarə edildi. 1713-cu ildə Avstriya İmperatorluğunun əlinə keçdi və "Avstriya Hollandiyası" deyə xatırlandı. Fransa 1813-cü ildə Belçikanı işğal etdi. 1815 də Napolyon məğlub olunca, Belçika Hollandiyalıların idarəsinə girdi. 1830-cu ildə Belçikalılar birləşərək Fransa və İngiltərənin zəmanəti altında müstəqil bir dövlət qurdular.4 İyun 1831 tarixində bir krallıq halına gələn Belçika, Afrikada müstəmləkəçilik arzularınıda realaşdıra bilmişdir. Müstəmləkələrindən ən son Konqo, 3 İyun 1960 da müstəqilliyini qazandı. Belçika, Birinci və İkinci Dünya Müharibələrinə qatılmış və hər iki döyüşdə də Almaniya tərəfindən işğal edilmiş, Almaniyanın məğlub olması üzərinə işğaldan xilas olmuşdur. Birləşmiş Millətlər və NATO üzvüdür.

Coğrafiyası

Belçika coğrafi baxımdan üç bölgəyə ayrılır. Qərbdə "Aşağı Belçika", "Orta Vadi" və cənub-şərqdə "Ardennes Platosu"dur. Aşağı Belçika, düz bir ərazi olub, Hollandiya və Şimal Dənizi tərəfindən təxminən 64 km çevrilmişdir. Aşağı Belçikadakı Qərb Flanders əyaləti 500 km sahil seqmentləri polder deyilən setlərlə çevrilidir. Beləcə okean daşmalarına qarşı qorunmaqdadır. Şimaldakı Kampenlanda və şərq qisimləri qumlu və əkinçiliyə əlverişli olmayan torpaqlara malikdir. Ancaq əhəmiyyətli kömür qaynaqları burada yerləşir. Anthracite kömürü Belçikanın başlıca gəlir qaynağıdır. Kaolin, dəmir və əhəng daşı da bol miqdarda hazırlanır.

Əhalinin böyük bir qisimi Orta Belçikada yaşıyır və bura yumşaq dalğalı vadilərlə bölünmüşdür. Bu bölgə son dərəcə mümbit bir ərazi olub, son zamanlara qədər Belçikanın başlıca kömür qaynağı idi. Borinage bölgəsində bağ yetişdirilməyə başlanmış, sonra bölgə, metelurjik bir mərkəz halına gəlmişdir. Scheldt çayı Belçikanın şimal-qərb seqmentində yerləşir. Məmləkətin mərkəzi, təbii geniş kanallara sahib deyil.

Belçika xəritəsi

Ardanes Yaylası, mərkəz vadiyə Sambre və Maas çayları ilə bağlanır. Ən yüksək yerlər, Botrange olub 694 metri ə catır. Bucaqlı və Şist bölgəsində torpaq əkinçiliyə əlverişli deyil. Yer əkinçilik sahələri ilə kəsilən meşələrə rast gəlinər. Belçikanın ortalama yüksəkliyi 160 metrdir. Belçikanın 18% meşələrlə əhatələnmişdir və taxta-şalbanı çox məşhurdur Axar suları: Belçika sərhədində iki axar su qolu vardır. Scheldt Çayının iki üz kilometrlik qisimi, Belçika sərhədindən axar. Yavaş axan bir axar sudur. Çayın Almaniya sərhədinə yaxın hissəsində liman şəhəri olan Anverbs vardır. Digəri isə Meuse Çayıdır. 183 kilometrlik hissəsi Belçika torpaqlarında və sürətli axan bir çaydır.

Administrativ hissələr

Belçikanın üç federal bölgəsi və on bir eli

Bölgələr

• Brüssel Bölgəsi (paytaxt Brüssel)
• Flaman Bölgəsi (paytaxt Brüssel)
• Valon Bölgəsi (paytaxt Namur)

Belçikanın əyalətləri

10 əyalət və bunlara bağlı mahal statusunda bələdiyyələr vardır. Şəhərlər yazılı deyil

• Flaman Bölgəsiın əyalətləri
  • Anvers: 2.867 km² (paytaxt Anvers (şəhər))
  • Limburq: 2.422 km² (paytaxt Hasselt)
  • Şərq Flandre: 2.982 km² (paytaxt Gent)
  • Flaman Brabant: 2.106 km² (paytaxt Leuven)
  • Qərb Flandre: 3.144 km² (paytaxt Brüj)

• Valon Bölgəsiın əyalətləri
  • Valon Brabant: 1.091 km² (paytaxt Wavre)
  • Hainaut: 3.786 km² (paytaxt Mons)
  • Liège: 3.862 km² (paytaxt Liège (şəhər))
  • Lüksemburq: 4.440 km² (paytaxt Arlon)
  • Namur: 3.666 km² (paytaxt Namur (şəhər))

Şəhərlər

Belçika əhalisinin dərhal hamısı, %97.3ü şəhərlərdə yaşar, ölkədəki ən böyük şəhərlər;

• Brüssel (Brüssel Bölgesi)(1.006.749)
• Anvers (Anvers Əyalətinin paytaxtı) (457.749)
• Gent (Şərq Flandre Əyalətinin paytaxtı) (230.951)
• Charleroi (Hainaut Əyalətində bir şəhər)(201. 373)
• Liège (Liège Əyalətinin paytaxtı) (185.574)
• Brüj (Qərb Flandre Əyalətinin paytaxtı) (117.351)

Əhali və sosiyal həyatı

Belçikada yaşayan insanlar irq və din baxımından iki qrupa ayrılar. Ölkənin şimalında yaşayan Flamanlar, cənubunda yaşayan Vallonlardır. Əhalinin böyük bir əksəriyyəti Brüsseldə yaşıyır. Əksəriyyətini Wallonlar meydanın da gəzməyi cox sevir. Flamanlar, German irqindəndir. Wallonlar isə Romalılar irqindən gəlmədilər. Din sərbəstliyi vardır. Avropada əhalinin ən az artdığı ölkələrdən biridir. Əhali sıxlığı ən izdiham olan Avropa ölkələrindəndir. Kvadrat kilometrə 323,7 adam düşür. Döyüş illərində qadınlar kişilərdən 200.000 daha çox idi. Belçikalılar sadə bir həyatı sevərlər. Xalq ümumiyyətlə festival, velosiped yarışı, idman və kino kimi əyləncələrə düşkündürlər. Avropada həyat standartı ən yüksək ölkələrdəndir. Ailədə dini bağlar çox qüvvətlidir.

Din

Xalqın böyük əksəriyyəti katolikdir. Bir qisimini də protestantlar meydana gətirər. Əhalinin əksəriyyəti şəhərlərdə yaşayır.

Təhsil

Belçikada təhsil çox inkişaf etmişdir. Gənclərin təhsilində kilsənin böyük bir yeri vardır. 14 yaşına qədər təhsil məcburudur. Kilsənin və Yəhudilərin idarəsində olan məktəblər məşhurdur. Məktəblərdə ümumiyyətlə Flemenkçe və Fransızca birlikdə öyrədilər. Müxtəlif sahələrdə və bir çox şəhərdə universitetlər qurulmuşdur.

İdman

Belçika idmanın müxtəlif budaqlarında özünü göstərən bir ölkədir. Atletizm, futbol, velosiped, basketbol ən müvəffəqiyyətli idmanlarıdır. Bu vaxt güləş ən çox maraq görən idmanlar arasındadır.

Etnik tərkibi

Avropanın güclü dövlətləri tərəfindən, 1830-cu ildə, "tampon bölgə" olaraq qurulan, İngiltərədə yaşayan bir Alman şahzadənin kralıqına verilən və Konqo müstəmləkəsiylə zənginləşərək, ehtiyaclarının böyük qisimini aradan qaldıran Belçika, Hollandiya tərəfindən danışan Flamanlar və Fransızca danışan Valonlardan meydana gəlir.

Dil

Ölkədə Almanca danışan kiçik bir xalq qrupu da var. Yüzdə 90 ı Fransızca danışan Brüsselin "cüt dilli bölgə" olduğu var sayılır. Flamanlar Flamankçe, Vallonlar Fransızca danışar. Bəzi seqmentlərdə Almanca da danışılar. Rəsmi rəftarlar və nəşriyyat isə Fransızca və Flamankçedir.

Belçika bu gün

Belçikalılar, 1980-ci illərin başında, "model olmaq" iddiasıyla yönəldikləri federal sistemlə yerli parlament və rəhbərliklərin səlahiyyətlərini genişlətdilər. Valonya, Flandr və Brüssel bölgələrində fərqli hökumətlər qurularkən, "ayrılıqçılıq" (seperatisme) ölkə konstitusiyasının "təməl qanunları" arasında iştirak etdi. Bu vəziyyət, Valonlar, Flamanlar və Brüssellilər arasındakı qopuqluğu artırarkən, mənfəət qarşıdurmalarını da sürətləndirdi. Siyasi partiyaları da Flaman və Valon olaraq bölünən ölkədə, ayrı-ayrı qurulmuş olan liberal, mühafizəkar və ya sosialist Flaman partiyalar ilə Valon partiyaların, ideoloji meylləri eyni göründüyü halda, tamamilə fərqli görüşlər içində qarşıdurmaları da sürət qazandı. Siyasətçilər, təşkilatlar və vətəndaşlar arasında dialoq gedərək qopdu, cəmiyyətlər arası mənfəət döyüşləri artdı. "Belçikalı" sözü, gedərək yerini "Flaman", "Valon" və "Brüsselli"yə buraxdı. Siyasətçilər, regional problemləri aşmaq və öz seçicilərinin tələblərini cavablamaq üçün dövlət büdcəsini kiçildib, regional büdcələrə ağırlıq verdilər. "Federal təşkilatlar" dövlətin ortaq malları, dəyərləri, mənfəətləri üçün qərar ala bilməz vəziyyətə gəldilər. Dəmiryollarını, vergi sistemini və sosial sığortaları da "regionallaşdırmaq" hədəfi ön plana çıxdı.

Belçika bölünürmü ?

Belçika mətbuatı və siyasi alimləri, Valon və Flaman siyasətçilərin uzlaşmazlığından qaynaqlanan, 5 aydır davam edən böhranın "süni" olduğunu, bu böhranın, "ictimaiyyəti, ölkənin bölünməsi gərəyinə razısalma məqsədiylə" yaradıldığını müdafiə edir.

Fayl:Belgium68999999999999999.jpg

Belçikada bir gecə panoraması

Hökumət qurmaqla vəzifələndirilən, Flaman seqmentinin güclü adlarından Xristian Demokrat Partiya (CDV) üzvü Yves Leterme, Valon partiyalarıyla koalisiya axtarışlarında müvəffəqiyyətli ola bilmədi. Müzakirələri tez-tez təxirə salan və şəxsən dövrəyə girən Belçika Kralı II. Albertin təmasları da konkret nəticələndirər gətirmədi. Mütəxəssislər, "müstəqillik elanına hazır olan Flamanların, Belçikanın sonunu gətirmənin məsuliyyətini tək başına boynuna götürmək istəmədiklərini, Valonları da bu məsuliyyəti paylaşmağa itələdiklərini" ifadə edir. Belçikanın xəritədən silinməsi ehtimalının gedərək artması, gələcəyi məchul bir hal alan Kral ailəsini də narahat edir. Siyasi partiyaların, ictimai və iqtisadi işləri icra edəcək "keçici bir koalisiya hökuməti" qurması, ölkənin bölünməsi və paylaşılması müzakirələrinin ayrı bir platformada davam etdirilməsi təklifi ön plana çıxır. Belçikanın köhnə baş nazirlərindən, bu günki Dövlət Naziri Marc Eyskens, siyasi böhran üzündən ölkə iqtisadiyyatının ağır zərbə yediyini, illik inflyasiyanın yüzdə 1,5 dən yüzdə 5 ə atıla biləcəyini söylədi.

İqtisadiyyat

• Sənaye: Belçika dünyanın ən köhnə dəmir və polad sənayelərindən birinə malikdir. Polad illik istehsalı ortalama 11.000.000 tondur və dünyanın saylı dəmir və polad ixrac edən ölkələrindəndir. Ağır sənaye fabrikləri, metal tökmələr, sink, şüşə fabrikləri və Gand bölgəsində kimya sənayesi qurulmuşdur. Kimya sənaye üç ana sektordan ibarətdir. Təməl kimyəvi məhsulları, çıxarılmış kimyəvi maddələr və həssas kimyəvi mallardır. Kimyəvi malların xeyli çoxu ixrac edilməkdədir. Dövlət gəlirlərinin cəmi 7% ini təşkil edər. Əhalinin 40% ı sənayedə çalışmaqdadır.
• Tekstil istehsal: Kətan bezi, pambıqlı toxuma və jüt kimi toxuculuq çox irəlidir. Tekstil sənaye məhsullarının çoxu ixrac edilər. İxracat, məmulat və yarı məmulat şəklində edilər. Brüssel, Brugge əhəmiyyətli tekstil mərkəzləridir.

Nəqliyyat

Belçika şəbəkə kimi hörülmüş bir quru və dəmiryoluna malikdir Avropa qitəsinin ilk dəmiryolu Belçikada döşənilmişdir. Dəmiryollarının hamısı elektriklidir və bütün qonşularıyla əlaqəlidir. Brüsseldə tutumu böyük bir hava limanı qurulmuşdur. Dünya ölkələriylə əlaqə Brüsseldən təmin edilər. Belçika, çölə, kimyəvi maddələr, maşın növləri, qida maddəsi, meyvə, çiçək satar; çöldən neft, xammal və kimya sənayesində istifadə edilən xammallar satın alar. İxracatının 40% ını sənaye məhsulları təşkil edir.