Nəşriyyat işi

Nəşriyyat – əsas fəaliyyət sahəsi müəllifə sifariş verilməklə və ya müəllifin sifarişi ilə nəşriyyat məhsullarının hazırlanması, istehsalı və yayımından ibarət olan ixtisaslaşmiş mədəniyyət müəssisəsi; kitab, qəzet, jurnal, not, plakat və s. çap məhsulları buraxan müəssisəsi.

Klassik nəşriyyat fəaliyyətlərinə aşağıdakılar daxildir: əlyazma və müəlliflərin axtarışı, müəllif hüquqları əldə etmək, əlyazma çap üçün hazırlanması (redaktə, oxu, formatlaşdırma), çap (və onun elektron ekvivalentləri) və marketinq və paylanması.

Praktikada nəşriyyat fəaliyyəti yalnız müəllif və mətbəə arasındakı vasitəçilikdən ibarət ola bilər.

Tarixi

Bugünkü nəşriyyatların prototipləri kitabxanalarda və monastırlarda mövcud olmuş qədim və orta əsrlərə aid skriptiyalar idi. Artıq qədim Romada (e.ə. I əsrdə) əlyazma kitabələrin kiçik tirajlarını satışa hazırlayan skripttoriyaların mövcud olduğuna dair sübutlar var. Bunlar (eyni vaxtda 30 nüsxəyə qədər) oxucunun diksiyası altında qul katiblər tərəfindən hazırlanmışdır. Orta əsr Avropasında, digər sənətkarlıqların nümayəndələri kimi peşəkar gildiyalarda yaradılan əlyazma kitablarının naşirləri.

İohan Quttenberq tərəfindən XV əsrin ortalarında çap ixtirası nəşriyyatın sürətli böyüməsinə səbəb oldu. XV əsrin sonlarında Avropanın bir çox şəhərində nəşriyyatlar-mətbəələr meydana çıxdı, nəinki kitablar (baş səhifədə və ya kolofonda özləri haqqında məlumatlar var), həm də reklam broşuraları, məhsullarının kataloqu nəşr olundu. XV – XVI əsrlərdə kitab ticarətinin inkişafı ilə öz kataloqlarını istehsal edən kitab yarmarkaları meydana çıxdı. 1564-cü ildə ilk belə kataloq Frankfurt Sərgisi, 1594-cü ildə isə Leypsiq Sərgisi tərəfindən nəşr olundu. 16-cı əsrin birinci yarısında naşirlər P. Attenant T. Suzato təbəqə musiqisini təkrarlamağa başladı.

XVI əsrin birinci yarısında nəşr fəaliyyətinə dövlət nəzarəti, qadağan olunmasına qədər məhdudlaşdırmaq cəhdləri ilə ortaya çıxdı. Məsələn, 1535-ci ilin əvvəlində Fransisk I Fransada kitabların çapını qadağan edən bir qərar verdi, sonra parlamentin təzyiqi ilə ləğv edildi. Venesiya (XV əsrin sonlarında təxminən 250 mətbəə var idi), Lyon, Frankfurt am Main, Amsterdam XV - XVII əsrlərdə böyük nəşr mərkəzlərinə çevrildi. Bu dövrdə ən məşhur nəşrlər bunlardır: Venesiyada - Ald Manutius (yaşlı), Antverpendə - H. Plantin, Hollandiyada - Elvezir ailəsi, Fransada - Etienne ailəsi. Kiril tipli ilk slavyan çap kitabları XV əsrin sonlarında Krakovda Ş.Fiol tərəfindən çap olunmuşdur. Sonralar, 16-cı əsrin əvvəllərində F. Skorina tərəfindən Praqa və Vilnada (indiki Vilnüs) slavyan kitabları nəşr olundu .

Nəşriyyatın inkişafı

Əvvəlcə nəşriyyat kitabların, jurnalların, broşuraların, qəzetlərin, bukletlərin, bədii albomların, vərəqlərin, vizit kartlarının və kartpostalların çapı və yayılması ilə əlaqələndirilirdi.

XVIII əsrin sonlarında kağız maşınının ixtirası və XIX əsrdə çap maşınlarının meydana çıxması ilə nəşriyyat sənayesi sürətlə inkişaf etməyə başladı. Kitab ticarəti müstəqil bir sahə olaraq ortaya çıxır. Zaman keçdikcə nəşriyyat işi çap proseslərindən ayrılmağa başladı, daha sonra mətbəəyə verilmiş orijinal layoutun hazırlanmasına diqqəti artırdı.

Rəqəmsal informasiya sistemləri və İnternetin inkişafı ilə nəşriyyat fəaliyyətinin miqyası genişləndi və hazırda kitabların və dövri nəşrlərin elektron versiyaları, həmçinin veb saytlar, bloglar, elektron kömək sistemləri, audio və video disklər, kasetlər, kompüter oyunları kimi elektron resurslar mövcuddur.

Vasitəçilik

Yayımçılar orijinal müəllif hüquqları sahibləri (müəlliflər) və dərc olunmuş məhsulun istehlakçıları arasında səmərəli vasitəçilərdir. Nəşriyyatın işi müəyyən bir işə tələbatın, bu işə müəllif hüququnun əldə edilməsini, əsərin obyektiv formada (maddi mühitdə, elektron qeyd şəklində və s.) Təkrarlanması, bir materialın və ya elektron əsərin paylama kanallarına, əksər hallarda paylama kanalları vasitəsilə ötürülməsini proqnozlaşdırmaqdır. təşkilatlar, dükanlar.

Naşirlər kitab, qəzet, jurnal, musiqi, onlayn və digər nəşriyyatlara təsnif edilir.

Ədəbiyyat

R.Əliquliyev, S.Şükürlü, S.Kazımova. Elmi fəaliyyətdə istifadə olunan əsas terminlər. Baki, İnformasiya Texnologiyaları, 2009, 201 s.

rus dilində

• 400 лет русского книгопечатания. М., 1964. Т. 1–2
• Малыхин Н. Г. Очерки по истории книгоиздательского дела в СССР. М., 1965
• Brownstone D. M., Franck I. M. The dictionary of publishing. N. Y., 1982
• Standera O. The electronic era of publishing: an overview of concepts, technologies, and methods. N. Y., 1987
• Steinberg S. H. Five hundred years of printing. 4th ed. L., 1996
• Энциклопедия книжного дела. Книжное дело (10000 nüs.). М.: Юристъ. Ю. Ф. Майсурадзе, А. Э. Мильчин, Э. П. Гаврилов и др.; Отв. ред. Ю. Ф. Майсурадзе. 1998. ISBN 5-7975-0037-X.
• Издательское дело //Российский гуманитарный энциклопедический словарь: В 3 т./Гл. ред. П. А. Клубков; Рук. проекта С. И. Богданов. — М.; СПб.: ВЛАДОС: Изд. Филол. фак. С.-Петерб. гос. ун-та, 2002. — ISBN 5-8465-0021-8 (в пер.).
• Кузьмичев И. С., Гушанская Е. М. Редакционно-издательский процесс: Исторический аспект. СПб., 2006