Kurıkanlar

Kurıkanlar və ya quliqanlar - VI-XIII əsrlərdə Baykal gölü hövzəsində yaşamış Orxon-Yenisey abidələrində adı çəkilən türk tayfalarından biri.

Tarixi

Çinin Yuan səlnaməsində deyilir ki, quliqanlar Anqara çayı rayonunda məskundurlar və onların dili qırğızlarından dilindən fərqlənir. Kurıkanların dili Somoyed dili ilə Əski türk dilidir. Onların yazıları isə Orxon-Yenisey yazılarıdır.

Çin mənbələrində Kurıkanların vətəni olaraq Baykal gölünün şimal hissəsi göstərilir. XI əsr müəlliflərinədn Qardizi yazmışdır ki, Yeniseydə yerləşən qırğız xaqanının qərargahından Furi ölkəsinə (yəni kurıkanlar yaşayan əraziyə) yol gedir.

Mənbələrdə Kurıkan və ya Üç Kurıkan adlandırılan kurıkanlar eramızın I minilliyinin ortalarında üç tayfadan ibarət olmuşdular. Hər tayfanın başında "siqin" adlnan hakim dururdu. Orxon türk yazılarında kurıkanlardan bəhs olunarkən bildirilir ki, Bumın xaqanın dəfnində onların da nümayəndələri iştirak etmişdi. Bu hadisə 552 və ya 553-cü ilə təsadüf edir.

Sonrakı əsrlərdə kurıkanlar uyğurların və oğuzların Orxon çayı hövzəsində yaşayan başqa xalqlara qarşı mübarizəsində fəal iştirak etmişdirlər. Kül-Tigin şərəfinə qoyulan run yazısında qeyd edilir ki, qırğızlar, kurıkanlar, tatarlar, kitaylar onun düşmənləri idilər. Burdan aydın olur ki, Orxon türkləri kurıkanlara zəhmli qüvvə kimi baxırdılar.

Kurumçin mədəniyyəti

Baykal gölü ətrafında və Olhon adasının şimal hissəsində - indiki yakutların yaşadıqları ərazi - aparılan arxeolji qazıntılar nəticəsində heyvandarlıqla xüsusilə də qaya rəsmlərində də görüldüyü kimi atcılıqla məşğul olan, Kurumçi mədəniyyəti adlanan bir dövrə aid maddi mədəniyyət nümunələrinin aşkar edilməsi elm aləmində bu mədəniyyətin kimlər tərəfindən yaradılması barədə suallar doğurmuşdur.

Baykal gölü ətrafındakı VI-X əsrlərə aid arxeolji mədəniyyət arxeoloq A.P. Okladnikova görə məhz kurıkanlara aiddir. Bu arxeoloji mədəniyyətə məxsus maddi mədəniyyət nümunələri Baykalın hər iki tərəfinə səpələnmişdir.