Bolşevizm

Bolşevik — "əksəriyyətdən yana" mənasını verən Rus sözü, 1903-cü ildə təşkil edilən Rusiya İctimai Demokrat İşçi Partiyasının İkinci Konqresində Vladimir Lenin və Julius Martov arasında yeni qurulmaqda olan partiyanın üzvlük tərifi üzərinə başlayan görüş ayrılığı nəticəsində yaşanan ayrışmadaki tərəflərdən Lenin tərəfdarı qrup. Konqresdə Lenin tərəfdarları çox olduğu üçün Rus əksəriyyət mənasını verən Bolşevik olaraq, azlıqdakı Martov tərəfdarları da Menşevik olaraq adlandırıldı. Konqresdən sonra iki tərəf arasında birləşmə cəhdləri olsa da birləşmə reallaşmadı və 1912-ci ildə qəti ayrı-seçkilik yaşandı. Bolşeviklər Oktyabr Çevrilişi ilə iqtidarı ələ aldılar və Sovetlər Birliyini təsis etdilər.

Ayrılma Tarixi

Vladimir İliç Lenin
rus. Влади́мир Ильи́ч Ле́нин
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi	22 aprel 1870
Doğum yeri	Ulyanovsk, Rusiya İmperiyası
Vəfat tarixi	21 yanvar 1924 (53 yaşında)
Vəfat yeri	Moskva, RSFSR, SSRİ
Atası	İlya Nikolayeviç Ulyanov
Anası	Mariya Aleksandrovna Ulyanova
Həyat yoldaşı	Nadejda Konstantinovna Krupskaya
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Julius Martov
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi	24 noyabr 1873
Doğum yeri	Konstantinopol, Osmanlı imperiyası
Vəfat tarixi	4 aprel 1923 (49 yaşında)
Vəfat yeri	Schömberg, Republic of Bade, Veymar Respublikası
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Rusiya Sosial Demokratik İşçi Partiyası RSDIP-nin əvvəlcə Brüsseldə, daha sonra Londonda polis repressiyası səbəbi ilə keçirilmiş İkinci Qurultayı 1903-cü ilin avqustunda toplandı. İclasda yeni partiyanın üzvlük prinsipləri və tərifi üzərində əhəmiyyətli bir ayrışma olacaq və bu, Rusiyadakı inqilabi hərəkatı dərindən təsir edəcək. Vladimir İliç Ulyanov və ya Lenin ləqəbi aldığı üçün partiya üzvlərinin yalnız ciblərində partiya kimliyi olanlar və bəzən partiyanı ziyarət edənlər, hətta ziyarət etməyənlər də deyil, dar və fəal olmaları lazım olduğunu müdafiə etdi. Bu fəal üzvlər vaxtlarının çox hissəsini çar inqilabçı qüvvələrinə qarşı işçi inqilabı edə bilən inqilabi bir partiya yaratmaq üçün peşəkar inqilabi kadrlar kimi təşkilatlanmağa sərf edəcəklər. Bu modelə görə sempatizanlar kənarda qaldı. Partiyanın daxili işində də demokratik mərkəzçilik qəbul ediləcəkdi. Leninin fikirlərinin əksinə olaraq, dostu Julius Martov, partiyanın mərkəzində olan professional inqilabçıları təsdiqləməsinə baxmayaraq, partiyasına üzv olmağın sempatizanlara, inqilabçı işçilərə və digərlərinə açıq olmasını müdafiə etdi. Hər ikisi əvvəllər bu məsələni müzakirə etsələr də, fikir ayrılıqları konqresdə parçalanmaya səbəb olacaq. Ayrılıq kiçik bir problem və şəxsi ayrılıq səbəbi ilə görünsə də, ayrılıq dərinləşəcək və parçalanma qaçılmaz olacaq.

Adın Mənşəyi

Lenin və Martov tərəfdarlarına konqresdəki vəziyyətlərinə görə rus dilində "bolshinstvo" (əksəriyyət) və "menshinstvo" (azlıq) deyilir . Qurultaydakı nümayəndələr davamlı olaraq tərəfləri dəyişdirdikləri üçün birlik itkin düşəcək və partiya əslində ikiyə ayrılacaq.

1905 İnqilabı

Hər iki tərəf davamlı olaraq yeni üzvlər qazanırdı və itirirdi. Rus marksizminin atası adlandırılan Georgi Plexanov əvvəlcə Leninə və bolşeviklərə üstünlük verərdi, lakin 1904-cü ildə ayrıldı. Menşeviklərə üstünlük verən Leon Trotski, menşeviklərin rus liberalları ilə barışmaq cəhdləri və bolşeviklərlə birləşməməyə münasibətləri səbəbindən gedəcək. İki tərəf arasındakı ayrılıq, 1905-ci ilin aprelində bolşeviklərin 3-cü qurultay adlandıracaqları ayrı bir Konqres keçirtdikləri zaman daha da dərinləşəcəkdir. Menşeviklər dərhal alternativ qurultay keçirəcəklər. Rus imperiyasının 1905-ci il çar rejiminin inqilabı ilə sarsıldığı dövrdə bolşeviklər azlıqda idilər. Üsyan edən xalqın öz-özünə qurduğu Sankt-Peterburq İşçi Sovetində azlıqda olsalar da, təsirli şəkildə Trotski ilə təmsil olunurdular. Buna baxmayaraq, onlar Moskva Sovetində çoxluq təşkil edirlər. Moskva Sovetinin 1905-ci ilin dekabrında 1905-ci il Moskva üsyanı olaraq bilinən üsyan qərarı nəticəsində şəhərdə güc alınacaq, ancaq qiyam təxminən bir ay ərzində yatırılacaq.

1906-1907

1905-ci il inqilabı başlarkən, bolşeviklər və menşeviklər 1906-cı ilin aprelində Stokholmda keçirilən 4-cü Birləşmə Konqresində yenidən birləşməyə çalışırlar. Menşeviklər Yəhudilər arasında ayrı bir təşkilatı müdafiə edən Yəhudi Əməyi Baş Federasiyası ilə əməkdaşlıq etdikdə bolşeviklər azlıqda qalırlar. Qurultayda birləşməyə qərar verilsə də, hər qrup öz rəhbərliyini qoruyacaq. 1907-ci ilin mayında Londonda keçirilən növbəti 5-ci konqresdə bu vəziyyət dəyişmir.

Lenin və Bogdanov arasında (1908-1909)

1905-ci il inqilabının 1907-ci ildə tamamilə məğlub olması ilə, Bolşeviklər Çar rejiminin təşkil etdiyi 3. Dumada iştirak edib etməyəcəyini mübahisə etdilər. Lenin, Qriqori Zinoviev və Lev Kamenev Dumaya, filosof Aleksandr Boqdanov, Anadolu Lunaçarski və Mixail Pokrovski Dumadakı millət vəkillərinin geri çağırılmasının tərəfdarıdır. Bu qrupa Rus feli xatırlatmaqdan qaynaqlanan Otzovistlər deyiləcək. Digər bir qrup isə Dumadakı bolşevik millət vəkillərinin partiya rəhbərliyindən müstəqil fəaliyyət göstərdikləri üçün ultimatumla xəbərdar edilməli olduğunu müdafiə edir. Bu qrup Ultimatumistlər adlanacaq. Boqdanov tərəfdarı və bolşeviklər arasındakı qətiyyətsizlik 1908-ci ilə doğru böyüdükdə, Lenin Boqdanovun filosof tərəfinə hücum etməyə başladı. Bogdanovu 1909-cu ildə nəşr olunan Materializm və Empirio-tənqid adlı əsərində idealizm fəlsəfəsini müdafiə etməkdə günahlandırdı. 1909-cu ilin iyun ayında Parisdə Bolşevik mətbuatı Proletarinin təşkil etdiyi Bolşevik Konfransında Boqdanov tənqid edildi və bolşevik sıralarından qovuldu.

1910

Partiyanın bölünməsi və Çar rejiminin sıx təzyiqi qüvvələri birləşdirmək istəyənləri hərəkətə gətirir. 1910-cu ilin yanvarında Bolşeviklər, Autosovistlər və bir neçə menşevik qrupu Parisdə Mərkəzi Komitənin iclasını keçirdi. Kamenev və Zinoviev birləşmə gündəminə qarşı çıxsalar da, Viktor Nogin kimi bolşeviklərin vasitəçiliyinin israrına tabe olurlar. Lenin birləşməyə qətiyyətlə qarşı çıxsa da, bolşevik rəhbərliyi arasındakı səsvermədə azlıqda qaldı. Menşeviklərlə bağlanmış razılığa görə, vahid partiyanın media orqanı Trotskinin Vyanada çıxardığı Pravda olacaq. Lakin 1910-cu ilin avqustunda Pravda redaksiya heyətindəki Bolşevik təmsilçisi Kamenev idarə heyətindən istefa etdikdə, birlik səyləri sona çatdı.

1912 ayrı partiya

İki qrup arasındakı münasibətlər 1912-ci ildə pozulacaqdı. Bu ilin yanvarında bolşeviklər rəsmi olaraq yalnız öz təşkilatları ilə topladıqları Praqa Konfransında partiyadan xaric ediləcəklər. Bu qurultaydan sonra bolşeviklər artıq özlərini RSDİP fraksiyası kimi deyil, ayrı bir partiya olaraq RSDIP (bolşevik) olaraq təyin edəcəklər. Bolşevik rəhbərliyi ayrı bir partiya olmaq qərarına gəlsə də, bolşevik tərəfdarı olan xalq və işçilər bu xətti izləməkdə çətinlik çəkəcəklər. Bundan əlavə, Dumadakı 6 bolşevik millət vəkili partiya rəhbərliyinin bu qərarını qəbul etmir. Yalnız Matvei Muranov ayrı bir partiyanın yaradılmasının tərəfdarı olardı. Lakin buna baxmayaraq, bolşevik rəhbərliyi vəziyyətə hakim olacaq və 1913-cü ilin sentyabrında ayrı bir Duma qrupu yaradılacaqdır.

İdeologiyası

Bolşeviklər, kütləvi işçi inqilabında çar rejimini devirəcək mərkəzləşmiş və intizamlı bir partiya təşkil etməyə çalışdılar. Bolşeviklər, rus işçilərini üsyana apara biləcək kütləvi və sinif öncüllü mübariz işçilər partiyası yaratmağa çalışdılar. Bolşevik partiyası lider partiya olmasa da, demokratik mərkəzçilik çərçivəsində mərkəzi komitədə təcəssüm olunan partiya rəhbərliyi ilə sıx əlaqədə idi. Menşeviklər tərəfindən tətbiq olunan partiya üzvlüyü daha çevik idi və digər siyasi partiyalarla daha asan əməkdaşlıq edirdilər. Bolşeviklər isə liberal partiyalarla əməkdaşlıq etməyəcək, əksinə digər sosialist partiyalarla müəyyən ittifaqlara girəcəklər.

Bununla birlikdə, Lenin Beynəlxalq Qadınlar Şurasındakı çıxışında Bolşevizmi "burjua demokratiyasının yalançılığını və riyakarlığını üzə çıxaran və torpaq, fabrik və obyektlərin xüsusi mülkiyyətini ləğv etmək üçün bütün dövlət gücünü məzlum və istismarçı kütlələrin əlinə toplayan bir ideologiya" olaraq təyin etdi.

Yenidən ad dəyişikliyi

1952-ci ildə keçirilən 19. Konqres zamanı baş katib Stalinin təklifi ilə ad dəyişikliyi gündəmə gətirildi:

Artıq menşeviklər yoxdur. Artıq niyə özümüzü bolşevik adlandırmalıyıq? Biz artıq çoxluq deyilik, bütün partiyayıq. — Josef Stalin - 1952

Stalinin təklifi qurultayda qəbul edilir və Bolşevik Partiyasının adı Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası olur. Bundan sonra bolşevik nomenklaturası Oktyabr İnqilabı və Rusiya Vətəndaş müharibəsi dövrlərindən qalacaq.

İstinadlar

1. ^ Konqres, Leninin müdafiə etdiyi partiya üslubunu qəbul edir.

2. ^ Troçki və yaxın tərəfdaşları, bolşeviklərin tərkibinə daxil olmasa da, onlara çox yaxın duracaq və İnternationalistlər adlı qrup 1917-ci ilin avqustunda bolşeviklərə qoşulacaqdı.

3. ^ Kortəbii sovet orqanı 1917-ci ildə meydana çıxacaq və adını Oktyabr İnqilabından sonra yeni sosialist dövlətə verəcəkdir.

4. ^ Lenin uğursuz Moskva üsyanına böyük əhəmiyyət verəcək və 1917-ci il Oktyabr İnqilabının 1905 inqilabı dərsləri olmadan əldə edilə bilməyəcəyini söyləyəcəkdir.

5. ^ "Bu əsər 31 yanvar 2010-cu ildə internetdə mövcuddur". 18 yanvar 2006-cı ildə orijinaldan arxivləşdirilib. İstifadə tarixi 31 yanvar 2010.

5. ^ Ayrılmaya qarşı çıxan digər bolşevik millət vəkilləri arasında Ohranka agenti olduğu ortaya çıxan Roman Malinovski də var.

6. ^ Menşeviklər 1917-ci ildə Müvəqqəti Hökumətdə də iştirak edəcək və İyul günlərində fəhlə qiyamına qarşı duracaqdılar.

7. ^ Partiyaya 1917-ci ildə Menşeviklərdən ayrılan İnternationalistlər, o cümlədən Oktyabr İnqilabından sonra qurulan ilk Sovet hökuməti olan Sovnarkoma Sol SR-lər daxil idi.