Üst Paleolit: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
vizual dəyişikliklər
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 25: Sətir 25:
== Şəkil ==
== Şəkil ==
<center>
<center>
<gallery widths="230" heights="200">
<gallery widths="230" heights="200">
Şəkil:Üst paleolit 15.jpg|</small>Daş əmək alətləri</small>
Şəkil:Üst paleolit 55.jpg|</small>
Şəkil:Üst paleolit 55.jpg|</small>
Şəkil:Üst paleolit 15.jpg|</small>Daş əmək alətləri</small>
</gallery>
</gallery>
</center>
</center>

16:26, 22 fevral 2021 versiyası

Üst paleolit — təxminən 40 min il bundan əvvəl başlanmış, e.ə.12-ci minilliyə qədər davam etmişdir.

Bu dövrdə iqlim mülayimləşmiş, bitki və heyvanat aləmində, habelə ictimai həyatda xeyli dəyişikliklər baş vermişdir. Üst Paleolit dövründə ibtidai insanlar mağarada yaşamış və özlərini təbiətin təhlükəli hadisələrindən və vəhşi heyvanların hücumlarından qorumuşlar. Bu dövrün maddi qalıqlarına QarabağQazax bölgələrinin Paleolit düşərgələrində daha çox rast gəlinmişdir.[1]

Üst paleolit dövründə bir sıra heyvanların, xüsusilə nəhəng maralın, mağara ayısının nəsli kəsilmişdir. İnsanlar ən çox Qafqaz maralı, ceyran, cüyür, dağkeçisi və s. ovlayırdılar. İnsanların istifadə etdikləri qaşovlar, biz, gəzli (yəni kənarı dişəkli) və üçbucaq əmək alətləri geniş yayılmışdır.[1]

Fayl:Üst paleolit 56.jpg
Üst Paleolit düşərgəsi

Üst paleolit dövründə Azərbaycan ərazisində müasir insan tipinin, yəni ağıllı insanın[a] ("Homo Sapiyens") yaranması başa çatmışdı. İnsan fiziki və əqli inkişafın yüksək mərhələsinə çatmışdır. Təfəkkür və nitq inkişaf tapmışdır. İbtidai cəmiyyətin bu mərhələsində ilk vaxtlar insanlar bir-birini adi hərəkətlərlə (kinetik dillə — əl, dodaq hərəkətləri ilə və s. hərəkətlərlə) başa salırdılar. Lakin onlar bu üsulla uzaq məsafədə və qaranlıqda ünsiyyət yarada bilmirdilər. Əmək fəaliyyətinin artması, şüurun, düşüncənin inkişafı tədricən səsli nitqin yaranmasına səbəb olmuşdu.[2]

Səsli nitq ilk vaxtlar ibtidai insanların yaratdığı və tələffüz etdiyi ilk sözlərdən, təsərrüfat həyatı ilə bağlı tək–tək sadə ifadələrdən ibarət olmuşdur. Tədricən belə ifadələrin birləşməsindən nisbətən mürəkkəb fikri ifadə edən səsli nitq — danışıq ünsiyyət vasitəsi yaranmışdır.[3]

Ulu icmanı qəbilə icması əvəz etmişdir. Onun əsasını qan qohumu olan insanların birliyi təşkil edirdi. Buna nəsli qəbilə quruluşu deyilir. Nəsli qəbilə dövründə insanlar ana xətti ilə qohumluq əsasında birləşmişdirlər. Qəbilənin həyatında qadın mühüm rol oynayırdı.[4]

Uşaqların qayğısına qalmaq, giləmeyvə və yabanı bitkilər toplamaq, odu qoruyub saxlamaq, yemək hazırlamaq və s. qadınların işi idi. Buna görə də nəsli qəbilə icması anaxaqanlığı (matriarxat[b]) adlanır.[5]

Dövrün əsas xüsusiyyətləri

  1. 40 min il bundan əvvəl Ağıllı insanın yaranması başa çatır. Nitq və təfəkkür formalaşır (əvvəl kinetik dil, sonra isə səsli nitq);
  2. İbtidai sürüdən qəbilə icmasına keçid başa çatır. Qəbilə icmasına qan qohumluğuna əsaslanır və qohumluq ana xətti ilə gedir. Beləliklə, anaxaqanlığı (matriarxat) meydana gəlir; Qadınlar uşaqların qayğısına qalır, yabanı bitkilər yığır, odu qoruyur və yemək hazırlayırdı;
  3. Bu dövrün maddi qalıqlarına daha çox QarabağQazax bölgələrinin paleolit düşərgələrində rast gəlinir;
  4. Bu dövrdə bir sıra heyvanların, xüsusilə nəhəng maralın və mağara ayısının nəsli kəsilir.

Qeydlər

  1. "Ağıllı insan"ın beyni "bacarıqlı insan"ın beynindən iki dəfə böyük idi.
  2. Matriarxat və ya Anaxaqanlıq — ictimai-siyasi məsələlərdə qadınların üstünlük təşkil etdiyi cəmiyyətdir.

Şəkil

Həmçinin bax

İstinadlar

  1. 1,0 1,1 Vəli Vəliyev, İlyas Babayev, Hidayət Cəfərov, Aida Məmmədova, Yusif Yusifov. Azərbaycan tarixi. Bakı: 2005. 2012. səh. 17.
  2. Vəli Vəliyev, İlyas Babayev, Hidayət Cəfərov, Aida Məmmədova, Yusif Yusifov. Azərbaycan tarixi. Bakı: 2005. 2012. səh. 18.
  3. Vəli Vəliyev, İlyas Babayev, Hidayət Cəfərov, Aida Məmmədova, Yusif Yusifov. Azərbaycan tarixi 6. Bakı: 2012. 2012. səh. 18.
  4. Vəli Vəliyev, İlyas Babayev, Hidayət Cəfərov, Aida Məmmədova, Yusif Yusifov. Azərbaycan tarixi. Bakı: 2005. 2012. səh. 19.
  5. Vəli Vəliyev, İlyas Babayev, Hidayət Cəfərov, Aida Məmmədova, Yusif Yusifov. Azərbaycan tarixi. Bakı: 2012. 2012. səh. 19.