Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
Daha ətraflı dəyişiklər lazım idi.
Sətir 1: Sətir 1:
{{Siyasi partiya
{{Siyasi partiya
|Partiyanın adı = Sovet Ittifaqı Kommunist Partiyası
|Partiyanın adı = Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası
|Orijinal adı = Коммунистическая партия Советского союза КПСС
|Orijinal adı = Коммунистическая партия Советского Cоюза (КПСС)
|Loqo = [[File:КПСС.svg|222px]]
|Loqo = КПСС.svg
|Loqonun eni =
|Loqonun eni =
|İmza =
|İmza =
|Qurucusu = [[Vladimir İliç Lenin]] və başqa rus marksistləri
|Qurucusu = [[Vladimir Lenin]] və başqaları
|Lideri = Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasının Baş katibi
|Lideri = Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasının Baş katibi
|Sədri =
|Sədri =
Sətir 30: Sətir 30:


== Tarixi ==
== Tarixi ==
[[Şəkil:Партийный билет КПСС.1989.jpg|thumb|200px|left|Partiya bileti (1989)]]Xələfi olan [[Rusiya Sosial-Demokrat Fəhlə Partiyası]]nın I qurultayı [[Minsk]]də [[13 mart|13]]-15 mart 1898-cu ildə keçirilib.
[[Şəkil:Партийный билет КПСС.1989.jpg|thumb|200px|left|Partiya bileti (1989)]]


=== Fraksiya ===
Partiya faktiki olaraq 1903-cü ildə, [[Rusiya Sosial Demokrat Fəhlə Partiyası (1898)|Rusiya Sosial Demokrat Fəhlə Partiyası]]<nowiki/>nın II qurultayında yaranıb. 1912-ci ildə isə RSDFP bolşevik və menşeviklər fraksiyasına parçalanıb. Gələcəkdə Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası adlanacaq partiya Rusiya Sosial Demokrat Fəhlə (bolşeviklər) Partiyası adını (qısaca RSDFP (b)) götürüb. 1918-ci ildə o Rusiya Kommunist (bolşeviklər) Partiyası (qısaca RK(b)P), 1925-ci ildə Ümumittifaq Kommunist (bolşeviklər) Partiyası (qısaca ÜİK(b)P), 1952-ci ildə isə Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası (qısaca Sov.İKP) adını qəbul edib.
Xələfi olan [[Rusiya Sosial Demokrat Fəhlə Partiyası|Rusiya Sosial Demokrat Fəhlə Partiyasının]] I qurultayı [[Minsk]]də [[13 mart|13]]-15 mart 1898-cu ildə keçirilib.


[[Rusiya Sosial Demokrat Fəhlə Partiyası II Qurultayı|Rusiya Sosial Demokrat Fəhlə Partiyasının II Qurultayında]] Rusiya Sosial Demokrat Fəhlə Partiyasının iki fraksiyasının — [[Vladimir Lenin]]in başçılıq etdiyi bolşeviklər və [[Georgi Plexanov]] və [[Yuli Martov]]un başçılıq etdiyi menşeviklər meydana gəldi. Parçalanmanın əsas səbəbi partiya nizamnaməsinin əhəmiyyətsiz görünən maddəsi idi; [[Vladimir Lenin|Lenin]] partiya üzvlərindən "şəxsi iştirak", Martov isə "şəxsi yardım" tələb etməyi təklif etdi. Əslində söhbət partiya binasında icazə verilən mərkəzçilik dərəcəsindən gedir; Lenin tabeçiliyində olanların yuxarıdakıların direktivlərini yerinə yetirmək məcburiyyəti ilə sərt bir şəkildə mərkəzləşmiş bir təşkilat yaratmağa çalışdı. Martov isə Qərbi Avropa Sosial Demokratiya modelində, xüsusən o zaman ən nüfuzlu Alman partiyası modelində sərbəst birləşmə prinsipini müdafiə etdi.
=== Son ad dəyişikliyi ===
1952-ci ildə keçirilən partiyanın 19. Qurultayı zamanı birinci katib [[İosif Stalin|Stalinin]] təklifi ilə ad dəyişikliyi gündəmə gətirildi:


Artıq 1903-cü ilin sentyabrında tərəflər partiya təşkilatları — Mərkəzi Komitə, "İskra" qəzetinin redaksiyası, Xarici İnqilabçı Sosial Demokratiya Birliyi , yerli partiya təşkilatları üzərində nəzarət uğrunda kəskin bir mübarizəyə başladılar. [[Vladimir Lenin|Lenin]] Mərkəzi Komitədə çoxluğu saxlamağı bacardı, menşeviklər isə İskra redaksiya heyətində və Partiya Şurasında çoxluq qazandı. Mərkəzi Rusiyada, eləcə də Odessa və Qafqazdakı partiya təşkilatlarının əksəriyyəti bolşevikləri dəstəklədi, Donetsk, Kiyev və digər partiya təşkilatları isə menşeviklərə qoşuldu.
{{Sitat|Artıq menşeviklər yoxdur. Artıq niyə özümüzü bolşevik adlandırmalıyıq? Biz artıq çoxluq deyilik, bütün partiyayıq.|müəllif=— İosif Stalin - 1952}}


1904-cü ildə Lenin öz fraksiya orqanlarını yaratmağa başladı: əslində paralel əksəriyyət komitələrinin Mərkəzi Komitəsinin Bürosu və öz çap orqanı-Vperyod qəzetini yaratmışdı. 1905-ci ildə bolşeviklər və menşeviklər iki paralel Rusiya Sosial Demokrat Fəhlə Partiyası qurultayı keçirtdilər: Londonda bolşeviklər və Cenevrədə isə menşeviklər.
Stalinin təklifi qurultayda qəbul edilir və Ümumittifaq Kommunist (bolşeviklər) Partiyasının adı Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası olaraq dəyişdirilir. Bundan sonra bolşevik nomenklaturası [[Oktyabr İnqilabı]] və [[Rusiya vətəndaş müharibəsi]] dövrlərində qaldı.


Rusiya Sosial Demokrat Fəhlə Partiyasının Stokholmdakı 1906-cı ildə keçirilən IV Birləşmə Qurultayında bolşeviklər azlıqda idilər. Mərkəzi Komitədə 7 menşevik və 3 bolşevik var idi, redaksiya isə tamamilə menşeviklərdən ibarət oldu. Eyni zamanda, 1907-ci ildə Lenin yeni bir fraksiya idarəetmə orqanı — Bolşevik Mərkəzi yaratdı, yeni fraksiya orqanı və hətta fraksiya xəzinəsi yaradıldı.
== 1917-1991 ad dəyişdirmə siyasəti ==
Rusiya İmperiyasında, Rusiya Respublikasında və Sovet İttifaqında fəaliyyət göstərdiyi müxtəlif illərdə partiya fərqli adlar daşıyırdı:


1905–1907 inqilabının yatırılması partiyanı ciddi bir böhrana sürüklədi. Rusiya Sosial Demokrat Fəhlə Partiyasının üzv sayı 7 dəfə azaldıldı, bir çox aparıcı üzvlər dəfələrlə həbs edildi.
Rusiya Sosial Demokratik İşçi Partiyası - RSDLP - 1898-1917


1907-ci ilin yazında Londonda keçirilən Rusiya Sosial Demokrat Fəhlə Partiyasının 5-ci qurultayı bolşeviklər və menşeviklər arasındakı fərqləri daha da artırdı və [[Vladimir Lenin]]in rəhbərlik etdiyi "bolşevik mərkəzi" nin yaradılmasına səbəb oldu.
Rusiya Sosial Demokratik İşçi Partiyası (bolşeviklər) - RSDLP (b) - 1917-1918


5–17 yanvar 1912-ci il tarixlərinfə Praqada Rusiya Sosial Demokrat Fəhlə Partiyasının VI Qurultayında bolşeviklər təşkilati olaraq müstəqil bir partiya yaratdılar. Həlledici səs alan 14 nümayəndədən 12-si bolşevik, ikisi isə Georgi Plexanovun qrupundan olan menşevik idi. Milli təşkilatlar və menşeviklərin təsiri altında olan yerli qruplar, konfransa göndərilən dəvətləri rədd etdilər və ümumrusiya və ümumtəhsil konfransı olaraq tanımadılar. 1912-ci ilin avqust ayında o zaman birləşdirici mövqedə olan [[Lev Trotski|LevTrotski]] Vyanada "paralel" partiya konfransı çağırdı. Bolşeviklər Vyana Partiya Konfransına qatılmadı. Sosial Demokratiyanın bolşevik və menşevik qanadlarını birləşdirmək üçün son cəhd uğursuz oldu.
Rusiya Kommunist Partiyası (bolşeviklər)- RCP (b) - 1918-1925


=== Müstəqil Partiya ===
Ümumittifaq Kommunist Partiyası (bolşeviklər) - VKP (b) - 1925-1952
Fevral İnqilabı dövründə, bolşeviklər sosialistlər arasında üçüncü qüvvə idi. 1917-ci ilin aprelində mühacirətdən qayıtdıqdan sonra [[Vladimir Lenin|Lenin]] dərhal radikal dəyişikliklər etmək üçün bolşeviklərin ölkədəki hakimiyyəti ələ keçirməsi üçün bir yola başladı. Öz partiyası sıralarındakı müqaviməti sürətlə aşaraq "Aprel Tezisləri" proqramının qəbul edilməsinə nail oldu.1917-ci ilin iyulunda hakimiyyəti ələ keçirmək üçün ilk böyük cəhd etsə də, bu cəhd uğursuz oldu. Bu hadisələrin gedişində [[Lev Trotski|Trotski]] parçalanmanı aradan qaldırmaq üçün bütün cəhdləri tərk etdi və Rusiya Sosial Demokrat Fəhlə Partiyası (bolşeviklər) VI Qurultayında Mərkəzi Komitəyə qoşuldu.


Sovetlərin bolşevizasiyası zamanı [[Sankt-Peterburq|Petroqrad]] və [[Moskva]] Sovetlərinə və yerdəki Fəhlə və Əsgər Deputatları Sovetlərinə, Şimali və Qərb Cəbhələrin əsgər komitələrinə, Baltik Donanmasına nəzarəti ələ keçirirlər. Eyni zamanda, ənənəvi özünüidarə orqanlarında, xüsusən də Petroqrad Şəhər Dumasında bolşeviklər azlıqda qalırdılar. 455 belə Sovetdən 264-də bolşevik fraksiya belə yox idi.
Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası - KPSS - 1952-1991


== Dərin Tarixi ==
==== Oktyabr İnqilabı ====
1917-ci ildə 7 Noyabrda baş verən silahlı qiyam nəticəsində burjua Müvəqqəti Hökuməti devrildi və Müvəqqəti Fəhlə və Kəndli Hökuməti quruldu. Menşeviklər və [[Sosialist İnqilabçılar Partiyası|Sosialist İnqilabçılar]] üsyana mənfi reaksiya göstərərək onu "hərbi sui-qəsd" adlandırdılar. Buna etiraz olaraq Sovetlərin II qurultayının iclaslarını tərk edərək boykot elan etdilər. Nəticə etibarilə tarixən Xalq Komissarları Sovetinin (Müvəqqəti Fəhlə və Kəndli Höküməti) ilk tərkibi tamamilə bolşeviklərdən ibarət oldu. 25 oktyabr 1917-ci ildə Rusiya Cümhuriyyəti Müvəqqəti Şurası və bir sıra digər orqanlar ləğv edildi.
RSDLP


1917-ci ilin dekabrında Xalq Komissarları Sovetinin tərkibinə bir sıra sol Sosial İnqilabçılar da daxil idi ki, bunlar da Çekanın və bir sıra digər qurumların təşkilində fəal iştirak edirdilər.
RSDLP-nin formalaşması


Ümumrusiya Təsis Məclisinə seçkilər bolşeviklərin hakimiyyətə gəlməsindən əvvəl başlamışdı. Seçkilərin nəticələri Rusiyada kəndli çoxluğunun Sosialist-İnqilabçıları dəstəklədiyini göstərdi. Bolşeviklər və Sol SR-lərin koalisiyası 6 yanvar 1918-ci ildə Təsis Məclisini dağıtdı.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Communist_Party_of_the_Soviet_Union</ref>
Rusiya Sosial Demokratik İşçi Partiyası (RSDLP) 19-cu əsrin sonunda Rusiyada bir neçə sosial-demokratik qrup və dairənin (İşçi Sınıfının Azadlığı uğrunda Mübarizə Birliyi, Kiyev Rabochaya Gazeta qrupu) əsasında yaradıldı. , Bund və s.) ... Rusiyanın müxtəlif marksist təşkilatlarından 9 nümayəndənin qatıldığı RSDLP-nin qurucu qurultayı 1898-ci il martın 13-15-də Minskdə keçirildi (bütün tarixlər yeni üslubda verilir). Qurultay RSDLP-nin qurulduğunu elan etdi və Rusiya Sosial Demokratik İşçi Partiyasının manifestini qəbul etdi, amma əslində partiyanın mərkəzləşdirilmiş bir siyasi təşkilat olaraq yaradılmaması (qurultaydan dərhal sonra yeni seçilən Mərkəzi üzvləri Komitə həbs olundu və RSDLP-nin əksər yerli təşkilatları məğlub edildi) [7] [8].


=== RK(b)P ===
RSDLP-nin II Qurultayında (30 iyul - 23 avqust 1903; Brüssel, sonra London) partiyanın son təşkilati quruluşu baş verdi - ilk Partiya Proqramı, Partiya Nizamnaməsi qəbul edildi, mərkəzi idarəetmə orqanları seçildi - RSDLP Mərkəzi Komitəsi (Mərkəzi Komitəsi) və Mərkəzi Orqan (Mərkəzi Orqan) RSDLP ("İskra" qəzetinin redaksiyası). Qurultayda RSDLP-nin iki fraksiyasının - V. I. Leninin başçılıq etdiyi bolşeviklər və G. V. Plexanov və Yu. O. Martovun başçılıq etdiyi menşeviklər meydana gəldi.
8 Mart 1918-ci il tarixli RSDFP (b) VII Qurultayında bolşeviklər qızğın bir müzakirədən sonra Almaniya ilə ayrı bir Brest sülhünün qurulması barədə qərar qəbul etdilər.


Partiyanın burjua-demokratik və sosialist inqilablarını həyata keçirməyə yönəlmiş ilk proqramının icrası ilə əlaqədar olaraq yeni bir proqram hazırlamaq üçün bir komissiya yaradıldı və Rusiya Sosial Demokrat Fəhlə Partiyası (bolşeviklər) bundan sonra Rusiya Kommunist (bolşeviklər) Partiyası adlandırıldı.
Parçalanmanın əsas səbəbi partiya nizamnaməsinin əhəmiyyətsiz görünən maddəsi idi; Lenin partiya üzvlərindən "şəxsi iştirak", Martov isə "şəxsi yardım" tələb etməyi təklif etdi. Əslində söhbət partiya binasında icazə verilən mərkəzçilik dərəcəsindən gedir; Lenin tabeçiliyində olanların yuxarıdakıların direktivlərini yerinə yetirmək məcburiyyəti ilə sərt bir şəkildə mərkəzləşmiş bir təşkilat yaratmağa çalışdı. Martov isə Qərbi Avropa Sosial Demokratiya modelində, xüsusən o zaman ən nüfuzlu Alman partiyası modelində sərbəst birləşmə prinsipini müdafiə etdi.


SR-lərə artan təzyiq, bolşeviklər SR tərəfdarı kənd məclislərini bolşevik tərəfdarı komandirlərlə əvəzləmə kursuna başladılar. Populyar olmayan Brest-Litovsk Sülhündən narazılıq, qida diktaturasının və xüsusən kombedinin tətbiqi 1918-ci ilin iyulunda Sol SR-lərin üsyanına səbəb oldu. Bu uğursuz və zəif mütəşəkkil hərəkət Sol SR-lərin siyasi ölümü ilə sona çatdı; partiya, bəzi üsyanı qınamağa və bolşeviklərlə işbirliyinə üstünlük verən bir sıra parçalara ayrıldı.
Bir çox Sosial Demokrat üçün İkinci Qurultayda baş verən mübahisə absurd görünürdü. Əsas təşkilatlar səviyyəsində birlik uzun müddət qorunub saxlanıldı; 1917-ci ilin mayınadək yerlərdə bir sıra vahid Sosial Demokrat ("Bolşevik-Menşevik") partiya təşkilatı var idi.

Artıq 1903-cü ilin sentyabrında tərəflər partiya təşkilatları - Mərkəzi Komitə, “İskra” qəzetinin redaksiyası, Xarici İnqilabçı Sosial Demokratiya Birliyi (RSDLP-nin xarici partiya təşkilatı), yerli partiya təşkilatları üzərində nəzarət uğrunda kəskin bir mübarizəyə başladılar. Lenin Mərkəzi Komitədə çoxluğu saxlamağı bacardı, Menşeviklər isə İskra redaksiya heyətində və Partiya Şurasında çoxluq qazandı. Mərkəzi Rusiyada, eləcə də Odessa və Qafqazdakı partiya təşkilatlarının əksəriyyəti bolşevikləri dəstəklədi, Donetsk, Kiyev və digər partiya təşkilatları isə menşeviklərə qoşuldu.

1905-1907-ci illər inqilabı zamanı RSDLP.

1904-cü ildə Lenin öz fraksiya orqanlarını yaratmağa başladı: əslində Paralel əksəriyyət komitələrinin Mərkəzi Komitəsinin Bürosu (Üçüncü qurultay ərəfəsində dağılmışdı) və öz çap orqanı (qəzet Vperyod). 1905-ci ildə bolşeviklər və menşeviklər iki paralel "RSDLP qurultayı" keçirtdilər: Londonda bolşeviklər və Cenevrədə menşeviklər.

Leninin böyük məğlubiyyəti RSDLP-nin Stokholmdakı IV ("birləşmə") Konqresi idi (1906). Tərəfdarları azlıqda idilər. Mərkəzi Komitədə 7 Menşevik və 3 Bolşevik var idi, redaksiya 100% Menşevik oldu. Eyni zamanda, 1907-ci ildə Lenin yeni bir fraksiya idarəetmə orqanı - Bolşevik Mərkəzi yaratdı (1910-cu ilin yanvarında Mərkəzi Komitənin plenumunun qərarı ilə fraksiya parçalanmasının rəhbər orqanı olaraq ləğv edildi); yeni fraksiya orqanı və hətta fraksiya xəzinəsi yaradıldı.

Bolşeviklərin təşkilati olaraq ayrılması

1905-1907 inqilabının yatırılması partiyanı ciddi bir böhrana sürüklədi. RSDLP-nin sayı 7 dəfə azaldıldı, bir çox aparıcı qurum dəfələrlə həbs edildi. Partiya təşkilatları, Mərkəzi Komitənin üzvü və IV çağırış Dövlət Dumasının Bolşevik fraksiyasının üzvü RV Malinovskinin xüsusi şöhrət qazandığı polis agentləri ilə sıx bir şəkildə "doldurulmuşdu".

1907-ci ilin yazında Londonda keçirilən RSDLP-nin 5-ci qurultayı bolşeviklər və menşeviklər arasındakı fərqləri daha da artırdı və V. I. Leninin rəhbərlik etdiyi "bolşevik mərkəzi" nin yaradılmasına səbəb oldu.

RSDLP-nin VI (Praqa) Konfransında (5 - 17 yanvar 1912) bolşeviklər təşkilati olaraq müstəqil bir partiya olaraq quruldu [9]. Həlledici səs alan 14 nümayəndədən 12-si bolşevik, ikisi isə menşevik - “partiya üzvləri” idi (onlar G.V. Plexanovun qrupunu təmsil edirdilər). Milli təşkilatlar və menşeviklərin təsiri altında olan yerli qruplar, konfransa göndərilən dəvətləri rədd etdilər və ümumrusiya və ümumtəhsil konfransı olaraq tanımadılar. 1912-ci ilin avqust ayında o zaman birləşdirici mövqedə olan Leonid Trotski Vyanada "paralel" partiya konfransı çağırdı. Bolşeviklər Vyana Partiya Konfransında (sözdə "Avqust bloku") meydana çıxmadı. Sosial Demokratiyanın bolşevik və menşevik qanadlarını birləşdirmək üçün son cəhd uğursuz oldu.

Nəhayət, RSDLP-nin Bolşevik qrupu Rusiya Sosial Demokratında fərqləndi.Fəhlə Partiyası (Bolşeviklər) (RSDLP (b)) yalnız 1917-ci ilin mayında RSDLP (b) -nin VII (aprel) Ümumrusiya Konfransında.<ref>https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D0%BC%D1%83%D0%BD%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BF%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B8%D1%8F_%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%A1%D0%BE%D1%8E%D0%B7%D0%B0</ref>

'''RSDLP (b)'''

'''Fevral və oktyabr ayları arasında'''

Fevral İnqilabı dövründə, Bolşeviklər sosialistlər arasında ən nüfuzlu üçüncü qüvvə idi. Hadisələr əsnasında dərhal Çar Daxili İşlər Naziri A.D. Protopopov Bolşevik Petroqrad Komitəsini həbs etdi, məşhur böyük bolşeviklərdən, yalnız Şlyapnikov o dövrdə şəhərdə idi, Mərkəzi Komitənin bütün üzvləri sürgündə və ya mühacirətdə idilər. İnqilabçı Petrograd Sovetinin əsasını Mərkəzi Hərbi-Sənaye Komitəsinin İşçi Qrupu, ümumilikdə Menşevik ("Gvozdyovtsy") təşkil edirdi və 1917-ci ilin payızına qədər Sosialist-İnqilabçı Menşevik əksəriyyəti Sovetlərdə qaldı.

1917-ci ilin aprelində mühacirətdən qayıtdıqdan sonra Lenin dərhal radikal dəyişikliklər etmək üçün bolşeviklərin ölkədəki hakimiyyəti ələ keçirməsi üçün bir yola başladı. Öz partiyası sıralarındakı müqaviməti sürətlə aşaraq proqramının ("Aprel Tezisləri") qəbul edilməsinə nail oldu.1917-ci ilin iyulunda hakimiyyəti ələ keçirmək üçün ilk böyük cəhd (İyul günləri) demək olar ki, Bolşevik Partiyası üçün fəlakət və tamamilə məhv ilə sona çatdı. Bu hadisələrin gedişində Trotski nəhayət birləşmiş RSDLP-dəki parçalanmanı aradan qaldırmaq üçün bütün cəhdləri tərk etdi və RSDLP (b) VI qurultayında Mərkəzi Komitəyə qoşularaq Bolşevizmə qoşuldu.

Petroqradda 8 Avqust 1917-ci il tarixdən 8-16 avqust tarixlərində qeyri-qanuni şəraitdə keçirilən qurultay silahlı qiyam hazırlamağa qərar verdi.

1917-ci ilin payızında bolşeviklər yüksələn inqilabi dalğaya “minməyi” bacardılar, inqilabın oyatdığı xalqın dərin anarxist instinktləri üzərində uğurla oynadılar. Sovetlərin bolşevizasiyası zamanı Petrograd və Moskva Sovetlərinə və yerdəki Fəhlə və Əsgər Deputatları Sovetlərinə, Şimali və Qərb Cəbhələrin əsgər komitələrinə, Baltik Donanmasına nəzarəti ələ keçirirlər. Eyni zamanda, ənənəvi özünüidarə orqanlarında, xüsusən də Petrograd Şəhər Dumasında bolşeviklər azlıqda qalırlar. Onların Kəndli Deputatlar Sovetlərindəki təmsilçiliyi əhəmiyyətsiz qalır (455 belə Sovetdən 264-də bolşevik fraksiya belə yox idi).

Petrograd Sovetinə, Petrograd qarnizonuna və Kronstadt dəniz bazası üzərində nəzarəti güvənən bolşeviklər, İkinci Ümumrusiya İşçi və Əsgər Deputatları Sovetlərinin II qurultayı ərəfəsində silahlı bir qiyama hazırlaşmağa başladılar.

'''Oktyabr 1917 - Mart 1918'''

1917-ci ildə 7 Noyabrda (25 oktyabr, köhnə üslubda) baş verən silahlı qiyam nəticəsində burjua Müvəqqəti Hökuməti devrildi və Müvəqqəti Fəhlə və Kəndli Hökuməti quruldu. Menşeviklər və Sosialist-İnqilabçılar üsyana mənfi reaksiya göstərərək onu "hərbi sui-qəsd" adlandırdılar. Buna etiraz olaraq Sovetlərin II qurultayının iclaslarını tərk edərək boykot elan etdilər. Nəticə etibarilə tarixən Xalq Komissarları Sovetinin (Müvəqqəti Fəhlə və Kəndli Höküməti) ilk tərkibi 100% bolşevik idi. 25 oktyabr 1917-ci ildə Rusiya Cümhuriyyəti Müvəqqəti Şurası və bir sıra digər orqanlar ləğv edildi.

Göründüyü kimi bu mərhələdə, bolşeviklər hələ partiyalarının diktatorluğunu qurmağı planlaşdırmamışdılar. Qiyamın əsas orqanı - Petrograd Hərbi İnqilab Komitəsinin fəaliyyətində Sol Sosial İnqilabçılar, eləcə də anarxistlər geniş yer tutdular. Petrograddakı üsyana etiraz olaraq Sosialist-İnqilabçılar Mərkəzi Komitəsinin mərkəz sağçı əksəriyyəti, bolşevikləri dəstəkləyən sol qanadlarının bütün nümayəndələrini partiyadan qovdu. Sol SR nəhayət müstəqil bir partiya olaraq ortaya çıxdı.

1917-ci ilin dekabrında bir hökumət koalisiyası quruldu; Xalq Komissarları Sovetinin tərkibinə bir sıra sol Sosial İnqilabçılar da daxil idi ki, bunlar da Çekanın və bir sıra digər qurumların təşkilində fəal iştirak edirdilər. "Mülayimlərin" populyar şüarı "homojen sosialist hökumət" idi - bütün sosialist partiyaların geniş hökumət koalisiyası, Vikzhel dəmir yolu həmkarlar ittifaqının icra komitəsinin israr etdiyi və trafiki dayandırmaqla hədələyən bir tələb.

Müvəqqəti Fəhlə və Kəndli Hökuməti bir sıra mütərəqqi islahatlar həyata keçirdi - hərbçilərə qədər uzanan tam və ümumbəşəri vətəndaş bərabərliyi quruldu, səkkiz saatlıq iş günü tətbiq edildi, seçkili, açıq məhkəmə, hamı üçün bərabər, və Finlandiyanın müstəqilliyi tanındı.

Ümumrusiya Təsis Məclisinə seçkilər əslində bolşeviklərin hakimiyyətə gəlməsindən əvvəl başlamış və heç bir şəkildə onlar tərəfindən idarə edilməmiş və Seçkilərin keçirilməsinə dair Komissiya (Bütün Seçkilər) Oktyabr İnqilabını tanımamışdı. Seçkilərin nəticələri Rusiyada kəndli çoxluğunun Sosialist-İnqilabçıları dəstəklədiyini göstərdi; Radikal dönüşüm yollarının təhdid altında olduqlarını anlayan Bolşeviklər və Sol SR-lərin koalisiyası 6 yanvar 1918-ci ildə Təsis Məclisini dağıtdı.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Communist_Party_of_the_Soviet_Union</ref>

8 Mart 1918-ci il tarixli VII qurultayında bolşeviklər qızğın bir müzakirədən sonra Almaniya ilə ayrı bir Brest barışığının qurulması barədə qərar qəbul etdilər.

Partiyanın burjua-demokratik və sosialist inqilablarını həyata keçirməyə yönəlmiş ilk proqramının icrası ilə əlaqədar olaraq yeni bir proqram hazırlamaq üçün bir komissiya yaradıldı; RSDLP (b) Rusiya Kommunist Partiyası - RCP (b) adlandırıldı.

1918-ci ilin mayında Xalq Komissarları Şurası kənd təsərrüfatı ticarəti üzərində dövlət inhisarını tətbiq etdi. Digər döyüşkən gücləri nümunə götürərək artıq mənimsəmənin tətbiqi üçün ilk cəhdlər 1916-cı ilin dekabrında çar hökuməti tərəfindən edildi, lakin kəndli icmalarının sərt müqaviməti səbəbindən bu cəhdlər uğursuz oldu. 1917-ci ildə Müvəqqəti Hökumətin oxşar cəhdləri də uğursuz oldu. 1918-ci ilin mayında bolşeviklər yenidən artıq mənimsəməyə qayıtdılar.

1918-ci ilin birinci yarısında yeni bir meyl ortaya qoyuldu: Rusiyaya səpələnmiş ehtiyat alaylarının bolşevik əsgərlərinə arxalanaraq bolşeviklər o Sovetləri çoxluq əldə edə bilmədikləri yerlərdə dağıtdılar. Hakimiyyət ya Sovetin Bolşevik qrupuna, ya da tamamilə seçilməmiş inqilabi komitəyə verildi. Sağ Sosial İnqilabçılar ilə münasibətlər sürətlə pisləşdi; çar məmurlarına və generallarına qarşı inqilabdan əvvəlki terror timsalında bolşevizm liderlərinə qarşı terror aktlarına getdikcə daha çox meyl göstərdilər. Çexoslovakiya korpusunun qiyamından sonra sözdə "demokratik əksinqilab" - silahlı Sosialist-İnqilabçı-Ağ Qvardiyanın bolşevizmə qarşı müqaviməti gerçəkləşdi. Bu müqavimətin əsas təəccüblü qüvvəsi sağ mühafizəkar zabitlər idi, Sosial İnqilabçılar hərəkatın ideoloqları kimi çıxış edərək Ağ Qvardiya ünsürlərinin “qucaqlanması” prinsipini elan etdilər. Tezliklə bu yanaşma uğursuzluqla nəticələndi, zabitlər getdikcə hərbi diktaturaya meylli oldular və Sosialist-İnqilabçılara ehtiyac duymadılar. 1918-ci ilin dekabrında Kolçakitlər Omskda bir sıra görkəmli Sosial İnqilabçıları (Devyatov, Kirienko, Nil Fomin, Barsov, Sarov, Lokotov, Pavlov, Lotoşnikov, Podvitsky) və Menşevikləri (Yevgeny Mayevski və Bruderer) Təsis Məclisinin üzvləri vurdu.

Eyni zamanda, bolşeviklərlə dünənki müttəfiqlər arasında münasibətlər pisləşdi. 1918-ci ilin aprelində Moskvadakı anarxist təşkilatlar dağıldı, korrupsiya, "anarxo-banditizm" a düşmək, silahlı çevriliş hazırlamaqda günahlandırıldı. SR-lərə artan təzyiq, bolşeviklər SR tərəfdarı kənd məclislərini bolşevik tərəfdarı komandirlərlə əvəzləmə kursuna başladılar. Populyar olmayan Brest-Litovsk Sülhündən narazılıq, qida diktaturasının və xüsusən kombedinin tətbiqi 1918-ci ilin iyulunda Sol SR-lərin üsyanına səbəb oldu. Bu uğursuz və zəif mütəşəkkil hərəkət Sol SR-lərin siyasi ölümü ilə sona çatdı; partiya, bəzi üsyanı qınamağa və bolşeviklərlə işbirliyinə üstünlük verən bir sıra parçalara ayrıldı.


1918-ci ilin avqust ayında bolşevizm liderlərinə qarşı bir sıra terror hücumları oldu, buna cavab olaraq "Qırmızı Terror" un rəsmi olaraq elan olunduğu bildirildi.
1918-ci ilin avqust ayında bolşevizm liderlərinə qarşı bir sıra terror hücumları oldu, buna cavab olaraq "Qırmızı Terror" un rəsmi olaraq elan olunduğu bildirildi.


23 Mart 1919-cu ildə RK(b)P VIII qurultayı RK(b)P Fəhlə Sovetlərinin gücü olaraq təfsir etdiyi "Sovet demokratiyası" nın qurulmasına və qorunmasına yönəlmiş RK(b)P nin yeni proqramını qəbul etdi. Parlament dövləti şəklində adi ("burjua") demokratiyaya qarşı çıxan 'və kəndli deputatları və onların qurultayları. Konqres, Kommunist İnternasionalının yaradılmasını alqışladı və nizami ordu qurmağa qərar verdi.
Əslində, 1918-ci ilin iyul ayında Rusiyada 70 il ərzində tək partiyalı bir sistem quruldu. Kolçakla birlikdə mübarizə aparmaq üçün Menşeviklər və Sosialist-İnqilabçıların partiyaları bir neçə dəfə leqallaşdırıldı və yenidən qadağan edildi. Nəhayət varlığını yalnız 1923-1925-ci illərdə dayandırdılar.


1920-ci ilin sonunda ziddiyyətli bir mənzərə meydana gəldi: bolşeviklər bütün əsas silahlı müqavimət mərkəzlərini məhv etməyi bacardı. Məcburi taxıl zəbtləri kəndliləri məhsulların kütləvi azalmasına sövq etdi və bu da ilk ciddi məhsul uğursuzluğunda milyonlarla qurbanla kütləvi bir aclığa səbəb oldu.
Xüsusilə, 1918-ci ilin dekabrında Sibirdəki Kolçak çevrilişindən və Almaniyanın dünya müharibəsində məğlubiyyətindən (bolşeviklərin populyar olmayan Brest Sülhünü pisləməsinə imkan verən) təsirlənən Menşeviklər, bolşevizmlə əməkdaşlıq etdiklərini və hətta bir sıra partiya Qırmızı Orduya səfərbərlik etdi, lakin 1919-cu ilin martından bu yana repressiya ilə qarşılaşdı. Bu cür boşalmaların bir başqa nümunəsi də Bolşevikləri Kolçakitlərə qarşı silahlı mübarizəsində dəstəkləməyə qərar verən Sosialist-İnqilabçı qrup "AKP" nin Mərkəzi Komitəsinin qərarı ilə partiyadan çıxarıldı.


==== Birləşmələr ====
23 Mart 1919-cu ildə RCP (b) VIII qurultayı RCP (b) Fəhlə Sovetlərinin gücü olaraq təfsir etdiyi "Sovet demokratiyası" nın qurulmasına və qorunmasına yönəlmiş RCP (b) nin yeni proqramını qəbul etdi. Parlament dövləti şəklində adi ("burjua") demokratiyaya qarşı çıxan 'və kəndli deputatları və onların qurultayları. Konqres, Kommunist İnternasionalının yaradılmasını alqışladı və nizami ordu qurmağa qərar verdi.
1921-ci ildə keçirilmiş RK(b)P-nin X Qurultayında iştirak edənlərin dörddə birinə qədər digər partiyalar, əsasən keçmiş menşeviklər gəldi. "Mejraiontsy" nin Sosial Demokratik fraksiyası, Rusiya Sosialist İşçiləri İnternationalistlər Partiya, Sol Sosial İnqilabçılar Partiyasının bir sıra parçaları: Populist-Kommunistlər Partiyası , İnqilabçı Kommunizm Partiyası, eyni zamanda bir sıra milli sol partiyalar: Yəhudi Partiyası Bund , Gənc Buxarilər, Ukraynalı Borotistlər və s. RK(b)P-yə birləşdilər.


=== SSRİ-nin quruluşu ===
RCP (b) IX qurultayı (29 mart - 5 aprel 1920) iqtisadi inkişafa, hərbi cəbhədəki mübarizədən fəhlə cəbhəsindəki mübarizəyə, viranəliyə qarşı keçid haqqında bir sıra mühüm qərarlar qəbul etdi. ölkənin milli iqtisadiyyatının bərpası və inkişafı.
1922-ci ilin avqustunda RK(b)P Mərkəzi Komitəsi RSFSR ilə digər Sovet respublikaları arasında gələcək əlaqələr məsələsinə dair təklif layihəsi hazırlamalı olan xüsusi bir komissiya yaratdı[[İosif Stalin|.İosif Stalinin]] rəhbərliyi altında bu respublikaların [[Rusiya Sovet Federativ Sosialist Respublikası|RSFSR]]-ə girişini təmin edən "muxtariyyət" layihəsi hazırlandı. Lakin [[Vladimir Lenin]], RSFSR və digər müttəfiq respublikaların bərabərlik əsasında daxil olacağı [[Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı|Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqının]] (SSRİ) yaradılmasında israr edərək bu layihəni rədd etdi. Nəticədə, 27 dekabrda Moskvada SSRİ-nin qurulması haqqında Müqavilə imzalandı və 1922-ci il dekabrın 30-da I Ümumittifaq Sovetlər Konqresi tərəfindən müqavilə təsdiq edildi.


Leninin ölümündən sonrakı ilk illər ağır partiyanın daxili fraksiya mübarizəsi başladı. Nəticələrə görə Stalin, Leninin varisi rolu üçün mümkün namizədlər arasından qalib gəldi.<ref>https://tr.wikipedia.org/wiki/Sovyetler_Birli%C4%9Fi_Kom%C3%BCnist_Partisi</ref>
1920-ci ilin sonunda ziddiyyətli bir mənzərə meydana gəldi: bolşeviklər bütün əsas silahlı müqavimət mərkəzlərini məhv etməyi bacardı, eyni zamanda bütün ölkə sözün əsl mənasında bir çox "yaşıl" kəndli qiyamına "basdı". Məcburi taxıl zəbtləri kəndliləri məhsulların kütləvi azalmasına sövq etdi və bu da ilk ciddi məhsul uğursuzluğunda milyonlarla qurbanla kütləvi bir aclığa səbəb oldu.


=== ÜİK(b)P ===
Leninin təzyiqi altında RCP (b) X Konqresi (1921) artıq mənimsəmə sistemini daha yüngül bir vergi ilə əvəz etdi və bir il içində ölkə Yeni İqtisadi Yollara yönəldi.Kuyu siyasəti (NEP) - ticarət və özəl sahibkarlıq azadlığının bərpası.
1925-ci ilin dekabrında XIV Qurultay ölkədə yeni bir partiya proqramının hazırlanmasını tələb edən sosializm qurma yolunu elan etdi. Sovet respublikalarının SSRİ-yə birləşdirilməsi ilə əlaqədar olaraq RK(b)P Ukraynan Kommunist (bolşeviklər) Partiyasının RK(b)P-yə daxil olduğu üçün partiyanın adı Ümumittifaq Kommunist (bolşeviklər) Partiyası və ya qısaca ÜİK(b)P olaraq dəyişdirildi.


Yeni partiyanın nizamnaməsi RK(b)P nizamnaməsindən xeyli fərqlənirdi. Partiyanın quruluşunda dəyişikliklər baş verdi: ÜİK(b)P Mərkəzi Komitəsinin üzvlərinin sayı artırıldı və Mərkəzi Komitənin özü "daxili partiya parlamenti" rolunu oynamağa başladı. ÜİK(b)P qurultaylarının 5 ildə bir dəfə çağırılması qərara alındı, partiyanın icra orqanının rolu ÜİK(b)P Mərkəzi Komitəsinin Katibliyinə keçdi.
Bir çox rütbəli Sosialist-İnqilabçı və xüsusilə Menşeviklər karyera qurmağı ümid edərək Bolşevik Partiyasına qoşulmağı seçdilər. 1921-ci ildə keçirilmiş RKP (b) -nin 10-cu qurultayında iştirak edənlərin dörddə birinə qədər digər partiyalar, əsasən keçmiş menşeviklər gəldi. Bundan əlavə, 1917-ci ildən bəri təkcə heç bir siyasi perspektivi olmayan bir sıra kiçik və zəif partiyalar və qruplar Kommunist Partiyasına qoşulmağı üstün tutdular: "Mejraiontsy" nin Sosial Demokratik fraksiyası (iyul 1917), Rusiya Sosialist İşçiləri 'İnternationalistlər Partiyası (Menşevik beynəlmiləlçilərin keçmiş qrupu və ya "Novaya Jizn" dağıldı və 1920-ci ildə RCP (b) -yə daxil oldu)), Sol Sosial İnqilabçılar Partiyasının bir sıra parçaları: Populist-Kommunistlər Partiyası (1918), İnqilabçı Kommunizm Partiyası (1920), eyni zamanda bir sıra milli sol partiyalar: Yəhudi partiyası Bund (əslində RCP (b) -nin qismən hissəsi oldular), Gənc Buxarilər, Ukraynalı Borotistlər və s. .


1927-ci ilin dekabrında ÜİK(b)P-nin XV Qurultayı ölkənin Xalq Təsərrüfatının İnkişafına dair İlk Beş İllik Planın hazırlanması üçün direktivləri təsdiqlədi və kənd təsərrüfatının kollektivləşdirilməsi üçün bir plan qəbul etdi. 1930-cu ilin yayında Ümumittifaq Kommunist (bolşeviklər) Partiyasının XVI Qurultayı davam edən islahatları və kulakların bir sinif olaraq ləğv edilməsi siyasətinə keçməsini təsdiqlədi, ölkədəki bütün kapitalist elementlərin aradan qaldırılması yolunu elan etdi. 1934-cü ilin əvvəlindəki XVII Qurultay ("Qaliblər Konqresi") ilk beşillik planın nəticələrini çıxardı, ikinci beşillik planın həyata keçirilməsinin istiqamətlərini müəyyənləşdirdi. Sənayenin idarə edilməsinin dəyişdirilməsinə qərar verildi: İqtisadi şuraların ərazi-istehsal sistemi xalq komissarlıqlarının şaquli ilə əvəz olundu.
1922-ci ilin avqustunda RCP (b) Mərkəzi Komitəsi RSFSR ilə digər Sovet respublikaları arasında gələcək əlaqələr məsələsinə dair təklif layihəsi hazırlamalı olan xüsusi bir komissiya yaratdı. JV Stalinin rəhbərliyi altında bu respublikaların RSFSR-ə girişini təmin edən "muxtariyyət" layihəsi hazırlandı. Lakin V.I.Lenin, RSFSR və digər müttəfiq respublikaların bərabərlik əsasında daxil olacağı Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqının (SSRİ) yaradılmasında israr edərək bu layihəni rədd etdi. Nəticədə, 27 dekabrda Moskvada SSRİ-nin qurulması haqqında Müqavilə imzalandı və 1922-ci il dekabrın 30-da I Ümumittifaq Sovetlər Konqresi tərəfindən müqavilə təsdiq edildi.


1937-ci ildə yeni konstitusiyanın qəbulundan sonra [[SSRİ Ali Soveti]] SSRİ-nin birmandatlı seçki dairələrində seçilən ən yüksək qanunverici orqanı oldu. Ali Sovet ÜİK(b)P tərəfindən tamamilə idarə olunurdu, çünki hər bölgədə yalnız bir namizəd — kommunistlər və partiyasızlar blokunun nümayəndəsi irəli sürülə bilər.
Leninin ölümündən sonrakı ilk illər ağır partiyanın daxili fraksiya mübarizəsi ilə yadda qaldı. Nəticələrə görə Stalin, Leninin varisi rolu üçün mümkün namizədlər arasından qalib gəldi.(Stalin öz rəqiblərini ya həbs elədi ya da öldürtdü).Partiya onun rəhbərliyi altında kollektivləşmə, sənayeləşmə və mədəni inqilab kursuna başladı.<ref>https://tr.wikipedia.org/wiki/Sovyetler_Birli%C4%9Fi_Kom%C3%BCnist_Partisi</ref>

'''VKP (b)'''

'''1925-1941'''

1925-ci ilin dekabrında XIV qurultay ölkədə yeni bir partiya proqramının hazırlanmasını tələb edən sosializm qurma yolunu elan etdi.

Sovet respublikalarının SSR İttifaqına birləşdirilməsi ilə əlaqədar olaraq RCP (b) Ukraynanın CP (b), CP-nin daxil olduğu Ümumittifaq Kommunist Partiyası (Bolşeviklər) - VKP (b) adlandırıldı. (b) Belarusiya və ZSFSR partiya təşkilatları. Eyni zamanda, RSFSR-də ayrıca bir partiyanın yaradılması “ən böyük zərər” elan edildi, çünki “əslində bu iki mərkəzi idarəetmə orqanının mövcudluğu deməkdir, çünki ittifaq əhəmiyyətli partiyada rus hissəsinin payı özü ilə aydındır.

Yeni partiyanın nizamnaməsi RCP (b) nizamnaməsindən xeyli fərqlənirdi. Partiyanın quruluşunda dəyişikliklər baş verdi: BKP (b) Mərkəzi Komitəsinin üzvlərinin sayı artırıldı və Mərkəzi Komitənin özü "daxili partiya parlamenti" rolunu oynamağa başladı. KPSS (b) qurultaylarının 5 ildə bir dəfə çağırılması lazım idi; partiyanın icra orqanının rolu BKP (b) Mərkəzi Komitəsinin Katibliyinə keçdi.

1927-ci ilin dekabrında VKP (b) nin XV Qurultayı ölkənin Xalq Təsərrüfatının İnkişafına dair İlk Beş İllik Planın hazırlanması üçün direktivləri təsdiqlədi və kənd təsərrüfatının kollektivləşdirilməsi üçün bir plan qəbul etdi. Troçkiçi müxalifət təşkilati cəhətdən məğlub oldu; partiya daxili müzakirələrin aparılması imkanları xeyli məhdud idi.

1930-cu ilin yayında Ümumittifaq Kommunist Partiyasının (Bolşeviklər) XVI qurultayı davam edən islahatları və kulakların bir sinif olaraq ləğv edilməsi siyasətinə keçməsini təsdiqlədi, ölkədəki bütün kapitalist elementlərin aradan qaldırılması yolunu elan etdi. Partiyadakı müxalifət "sapmalarına" qarşı mübarizə davam etdi.

1934-cü ilin əvvəlindəki XVII Konqres ("Qaliblər Konqresi") ilk beşillik planın nəticələrini çıxardı, ikinci beşillik planın həyata keçirilməsinin istiqamətlərini müəyyənləşdirdi. Sənayenin idarə edilməsinin dəyişdirilməsinə qərar verildi: İqtisadi şuraların ərazi-istehsal sistemi xalq komissarlıqlarının şaquli ilə əvəz olundu.

1937-ci ildə yeni konstitusiyanın qəbulundan sonra Ali Sovet SSRİ-nin birmandatlı seçki dairələrində seçilən ən yüksək qanunverici orqanı oldu. KPSS (b) tərəfindən tamamilə idarə olunurdu, çünki hər bölgədə yalnız bir namizəd - kommunistlər və partiyasızlar blokunun nümayəndəsi irəli sürülə bilər.


1939-cu ilin martında keçirilmiş 18-ci konqresdə SSRİ-də sosializmin əsas etibarilə qurulduğu və ölkənin sosialist bir cəmiyyətin inşasını başa çatdırmaq mərhələsinə gəldiyi bildirildi. Lakin müharibənin başlaması dinc inkişaf planlarını pozdu və növbəti partiya qurultayı yalnız 13 il sonra çağırıldı.
1939-cu ilin martında keçirilmiş 18-ci konqresdə SSRİ-də sosializmin əsas etibarilə qurulduğu və ölkənin sosialist bir cəmiyyətin inşasını başa çatdırmaq mərhələsinə gəldiyi bildirildi. Lakin müharibənin başlaması dinc inkişaf planlarını pozdu və növbəti partiya qurultayı yalnız 13 il sonra çağırıldı.


==== II Dünya Müharibəsi ====
'''1941-1945'''
II Dünya Müharibəsi dövründə 1,5 milyondan çox kommunist aktiv orduya göndərildi, xeyli hissəsi işğal altındakı ərazidə partizan dəstələrinin və yeraltı təşkilatların bir hissəsi olaraq çıxış etdi. Ümumilikdə II Dünya Müharibəsi dövründə 4 milyona yaxın insan partiyaya qəbul edildi.


Tuva Sovet İttifaqına 1944-cü ilin oktyabrında muxtar vilayət olaraq daxil olduqdan sonra Orada hakim [[Tuva Xalq İnqilab Partiyası]] üzvləri avtomatik olaraq ÜİK(b)P-yə daxil edilmədi.
Böyük Vətən Müharibəsi dövründə 1,5 milyondan çox kommunist aktiv orduya göndərildi, xeyli hissəsi işğal altındakı ərazidə partizan dəstələrinin və yeraltı təşkilatların bir hissəsi olaraq çıxış etdi. İtkilərə baxmayaraq, müharibə zamanı partiyanın sayı 1,6 milyon nəfər artdı [15] [16]. Böyük Vətən Müharibəsinin başlanğıcına qədər SSRİ-nin silahlı qüvvələrində 654 min kommunist var idi; 1945-ci ilin yanvar ayına qədər onların sayı 3.031 minə çatdı. Ümumilikdə Böyük Vətən Müharibəsi dövründə 4 milyona yaxın insan partiyaya qəbul edildi.


==== Sov.İKP ====
Tuva Sovet İttifaqına 1944-cü ilin oktyabrında muxtar vilayət olaraq daxil olduqdan sonra TNR-də hökm sürən Tuva Xalq İnqilab Partiyası üzvləri avtomatik olaraq KPSS-ə (b) daxil edilmədi: TNRP üzvləri yenidən girməli oldular KPSS (b). 18 oktyabr 1944-cü il tarixdə, tərkibi əvvəllər Sov.İKP (b) Mərkəzi Komitəsinin katibi G.M.Malenkov tərəfindən təsdiq edilmiş TPK (b) KP Tuva vilayət komitəsinin Bürosu quruldu. 7518 nəfərdən 3.574-ü qəbuldan imtina edildi (əsas səbəblər: siyasi passivlik, repressiya olunan qohumların olması, böyük xüsusi mülkiyyətə sahib olmaq).
1952-ci ilin oktyabrında, XIX Qurultayda partiyanın adı yenidən Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası və ya qısaca Sov.İKP olaraq dəyişdirildi.


1956-cı ilin fevralında baş tutan Sov.İKP-nin XX Qurultayında Sov.İKP Mərkəzi Komitəsinin birinci katibi [[Nikita Xruşşov]] məruzəsində Stalinin şəxsiyyət kultunu qınandı. XX qurultaydan sonra qondarma, yalan və səhv ittihamlar əsasında uydurulan çox sayda məhkəmə işinə baxıldı və bir çox repressiya olunmuş insanlara bəraət verildi.
'''Kommunist Partiyası'''


1964-cü ilin oktyabrında Sov.İKP MK-nın ilk (1966-cı ilin martından — baş) katibi vəzifəsinə [[Leonid Brejnev]] seçildi. O, Xruşşovun başlatdığı bir sıra tədbirlərə son verdi və 18 illik rəhbərlik dövrünün ilk dövründə ölkədə iqtisadi islahatlar həyata keçirdi.
'''1952-1985'''


==== Qorbaçov dövrü ====
1952-ci ilin oktyabrında, 19-cu partiya qurultayında adı yenidən dəyişdirildi: Sov.İKP (b) Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası - KPSS olaraq dəyişdirildi.
1985-ci ilin martında [[Mixail Qorbaçov]] Sov.İKP Mərkəzi Komitəsinin Baş katibi oldu. Onun təşəbbüsü ilə "[[yenidənqurma]]" adlanan genişmiqyaslı islahatlar başladı.


28 İyun — 1 İyul 1988-ci il tarixlərində Moskvada keçirilən XIX Sov.İKP Konfransı ölkənin siyasi sistemində dəyişikliklərə səbəb oldu. 1988-ci ilin oktyabrında Sov.İKP Mərkəzi Komitəsinin plenumu müxtəlif səviyyəli partiya təşkilatlarının iqtisadi məsələlərin tənzimlənməsinə müdaxilə etmələrini qadağan edən bir fərman verdi. 1 dekabr 1988-ci ildə, [[SSRİ Ali Soveti]], SSRİ Konstitusiyasının seçki sistemi ilə əlaqəli və yeni bir orqan — Xalq Deputatları Konqresinin yaradılması ilə əlaqəli üç fəsildə dəyişikliklər etdi.ı.
Partiyanın və bütün Sovet İttifaqının tarixində bir çox cəhətdən, 1956-cı ilin fevralında baş tutan KPSS-nin 20-ci qurultayı oldu, burada KPSS Mərkəzi Komitəsinin birinci katibi NS Xruşşovun məruzə etdi. "Şəxsiyyət kultu və onun nəticələri haqqında." Məruzədə Stalinin şəxsiyyət kultu qınandı. Konqres Stalinizmin sosial miflərinin iflasının başlanğıcını qoymuş, Sovet cəmiyyətinin yenilənməsinə və ictimai şüurun dogma və stereotiplərdən qurtulmasına təkan vermişdir. XX qurultaydan sonra qondarma, yalan və səhv ittihamlar əsasında uydurulan çox sayda məhkəmə işinə baxıldı; bir çox repressiya olunmuş insan bərpa edildi.


19–23 iyun 1990-cı il tarixində özünü RSFSR Kommunist Partiyasının Təsisçi Konqresi (Sov.İKP-nin tərkibində) kimi təqdim edən Rusiya Partiya Konfransı çağırıldı.
Sov.İKP-nin XXII qurultayında (1961) “Sovet xalqının indiki nəslinin kommunizm altında yaşayacağı” elan edildi.


2–13 İyul 1990-cı il tarixində Sov.İKP-nin XXVIII Qurultayı keçirildi. Onun işində 4683 nümayəndə iştirak etmişdir. Qurultayda nümayəndələr bir neçə fərqli platformaya bölündülər: Demokratik Platforma, Marksist Platforma və s. Daxili fikir ayrılıqlarına görə qurultay Sov.İKP-nin yeni Proqramını təsdiqləməyə müvəffəq olmadı. Partiyadakı dərin böhrana və cəmiyyətdəki mövqelərinin zəifləməsinə baxmayaraq [[Mixail Qorbaçov]] ikinci müddətə partiyanın Baş katibi seçildi (lehinə — 3411, əleyhinə — 1116).
1964-cü ilin oktyabrında KPSS MK-nın ilk (1966-cı ilin martından - baş) katibi vəzifəsi Leonid I. Brejnev tərəfindən alındı. Xruşşovun başlatdığı bir sıra yetərincə düşünülməmiş tədbirlərə son verdi və 18 illik rəhbərlik dövrünün ilk dövründə ölkədə kifayət qədər ciddi iqtisadi islahatlar həyata keçirdi. Lakin 1970-ci illərin əvvəllərində. Sovet sənayesinin inkişaf sürəti azalmağa başladı, islahatların həyata keçirilməsi çıxılmaz vəziyyətə gəldi və ölkə böhran həddinə doğru sürüşməyə başladı. 1970-ci illərin ortalarından bəri. ideologiyanın ossifikasiyası müşahidə olunur, partiyada və cəmiyyətdə ətalət artır, bürokratiya artır; partiya üzvlərinin ideoloji tərbiyəsi getdikcə daha formal xarakter alır, məzmunu və inandırıcılığını itirir, kommunizm ideallarına inamlarının zəifləməsinə səbəb olur.


1991-ci ilin avqust ayında Sov.İKP-nin aparıcı üzvlərinin bir sıra üzvləri GKÇP-nin fəaliyyətində iştirak etdilər.
1976-cı ildə V.M.Molotov bu fikirlə razılaşdı: "'Xalq və partiya birdir' şüarı hər zamankindən daha dəqiq oldu: partiya xalqı aldatdı və insanlar inamı itirərək bir şəkildə çalışaraq partiyanı aldatmağa başladılar".


==== Ləğvi və varisləri ====
Brejnevin Mərkəzi Komitənin baş katibi kimi birbaşa varisləri - Yuri V. Andropov (Noyabr 1982 - Fevral 1984) və KU Çernenkonun (Fevral 1984 - Mart 1985) cəhdləri işlərin vəziyyətini düzəltmək üçün ciddi dəyişikliklərə səbəb olmadı.
23 avqust 1991-ci ildə Sov.İKP-nin fəaliyyəti dayandırıldı, əmlakı müsadirə edildi, partiya təşkilatlarının binaları möhürləndi.


Partiya 6 noyabr 1991-ci ildə [[Rusiya Sovet Federativ Sosialist Respublikası|RSFSR]] Prezidenti [[Boris Yeltsin]]in fərmanı ilə Rusiyada qadağan edildi. Sov.İKP-nin qadağan olunmasının ertəsi günü İşçi Rusiya Hərəkatı, 23 noyabrda Rusiya Kommunist Fəhlə Partiyası, 14 dekabrda Rusiya Kommunistlər Partiyası yarandı.
'''1985-1993'''


13 iyun 1992-ci ildə Konstitusiya Məhkəməsinin icazəsi ilə özünü Sov.İKP MK-nın plenumu kimi təşkil edən Mərkəzi Komitənin üzvlərinin iclası keçirildi. Keçmiş Mərkəzi Komitənin 400-dən çox üzvündən 46-sı bu iclasda iştirak edirdi.İclas [[Mixail Qorbaçov]]u Sov.İKP sıralarından xaric etdi, Siyasi Büronun fəaliyyətini dayandırdı və Ümumittifaq Partiya Konfransının çağırılmasına qərar verdi.
1985-ci ilin martında Mixail Qorbaçov KPSS Mərkəzi Komitəsinin Baş katibi oldu. Onun təşəbbüsü ilə "yenidənqurma" adlanan genişmiqyaslı islahatlar başladı.


10 oktyabr 1992-ci ildə Moskvada Sov.İKP-nin XX Ümumittifaq Konfransı keçirildi . Konfransda yeni Partiya Proqramı və Nizamnaməsinin layihələri nəzərdən keçirildi və Partiyanın XXIX Qurultayının hazırlanmasına qərar verildi.<ref name=":0">О СКП-КПСС — СКП-КПСС (рус.), ''СКП-КПСС''. <small>Дата обращения 18 января 2018.</small></ref><ref name=":0" />
28 İyun - 1 İyul 1988-ci il tarixlərində Moskvada keçirilən 19-cu Ümumittifaq KPSS Konfransı, ölkənin siyasi sistemində ciddi dəyişikliklərə səbəb oldu. Əslində Kommunist Partiyası onun özəyi olmaqdan çıxdı. 1988-ci ilin oktyabrında KPSS Mərkəzi Komitəsinin plenumu müxtəlif səviyyəli partiya təşkilatlarının iqtisadi məsələlərin tənzimlənməsinə müdaxilə etmələrini qadağan edən bir fərman verdi. 1 dekabr 1988-ci ildə, ümummilli bir müzakirədən sonra, SSRİ Ali Soveti, SSRİ Konstitusiyasının seçki sistemi ilə əlaqəli və yeni bir orqan - Xalq Deputatları Konqresinin yaradılması ilə əlaqəli üç fəsildə dəyişikliklər etdi. 1989-cu ilin yazında keçirilən seçkilərdə demokratik icma və milli hərəkat təmsilçiləri yerli mandat aldılar.


30 Noyabr 1992-ci il tarixində Rusiya Federasiyası Konstitusiya Məhkəməsi, ərazi zəminində qurulan Kommunist Partiyasının ilkin təşkilatlarının fəaliyyətinə qoyulan qadağanı Rusiya Konstitusiyasına zidd olaraq tanıdı, ancaq rəhbər strukturların ləğv edilməsini təmin etdi.
14 mart 1990-cı ildə SSRİ Konstitusiyasına, xüsusən Konstitusiyanın 6-cı maddəsinin mətnindən KPSS-nin rəhbər rolunun qeyd edilməsini istisna edən genişmiqyaslı düzəlişlər edən bir qanun qəbul edildi. digər siyasi partiyalar. Eyni zamanda, KPSS-nin öz sıralarında yönəlməzlik və ideoloji qarışıqlıq artır, partiya təşkilatlarının üzvlərinin kütlədən mənəvi uzaqlaşması var və müxtəlif səviyyələrdə partiya təşkilatlarının özləri də fəaliyyətsizdir.


26 mart 1993-cü ildə Moskvada Sov.İKP-nin XXIX Qurultayı keçirildi, partiyanın Kommunist Partiyalar Birliyinə çevrilməsinə qərar verildi. Onlardan [[Rusiya Federasiyası Kommunist Partiyası]] (RSFSR Kommunist Partiyası tərəfindən yenidən yaradıldı). Eyni zamanda, hakimiyyət tərəfindən qadağan edilmiş Sov.İKP Mərkəzi Komitəsi, Kommunist Partiyalar Birliyi-Sov.İKP Şurası ilə əvəz olundu.<ref>КПСС в наши дни. kpss.net.ru. <small>Дата обращения: 9 декабря 2019</small></ref><ref>О СКП-КПСС — СКП-КПСС (рус.), ''СКП-КПСС''. <small>Дата обращения 18 января 2018.</small></ref>
1990-1991-ci illərdə hakimiyyətdən sui-istifadə faktları ilə əsəbiləşən və KPSS-nin cəmiyyəti idarə etmək mənəvi hüququna və qabiliyyətinə inamı itirən rütbəli üzvlərin partiyasından kütləvi şəkildə çəkilməyə başladı.


Bundan əlavə, 90-cı illərin əvvəllərindən bəri özlərini Sov.İKP-nin varisi elan edən və ya köhnə adını qoruyan və ya partiyaya Sov.İKP qısaldılmış yeni bir ad verən yeni partiyalar meydana çıxdı.<ref>https://it.wikipedia.org/wiki/Partito_Comunista_dell%27Unione_Sovietica</ref>
19-23 iyun 1990-cı il tarixində özünü RSFSR Kommunist Partiyasının Təsisçi Konqresi (KPSS-nin tərkibində) kimi təqdim edən Rusiya Partiya Konfransı çağırıldı.


=== Məhkəməsi ===
2-13 İyul 1990-cı il tarixində KPSS-nin XXVIII qurultayı keçirildi. Onun işində 4683 nümayəndə iştirak etmişdir. Qurultay partiyada dərin bir böhran olduğunu ortaya qoydu. Nümayəndələr bir neçə fərqli platformaya bölündülər: Demokratik Platforma, Marksist Platforma və s. Yenidənqurma və bazar islahatlarının tərəfdarları əksəriyyəti qoruyub saxladılar, baxmayaraq ki, onların ən radikalları siyasətlərini KPSS ilə əlaqələndirmək istəmirdilər və buna görə də konqresdə Boris N. Yeltsin və digər həmfikirləri ayrıldı partiya.
1992-ci ilin noyabrında Rusiya Konstitusiya Məhkəməsi "Sov.İKP işi" barədə qərar çıxardı<ref>Извлечения из постановления КС РФ N 9-П от 30 ноября 1992 года</ref>. Məhkəmə, Prezidentin RSFSR Kommunist Partiyasının konstitusiya əleyhinə fəaliyyətləri və Sov.İKP mülkiyyətinin milliləşdirilməsi faktları ilə bağlı istintaq aparmaq barədə əmrini Konstitusiyaya uyğun gəlmədiyi kimi qəbul etdi. RSFSR Kommunist Partiyası orqanlarının və təşkilatlarının fəaliyyətinin dayandırılması və Sov.İKP və RSFSR Kommunist Partiyasının rəhbər strukturlarının ləğvi (lakin ərazi zəminində yaradılmış ilkin partiya təşkilatlarının təşkilati strukturları deyil) ) konstitusiya olaraq tanındı.


Məhkəmə, Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasında SSRİ-də Baş Katibin rəhbərliyi altında KPP Mərkəzi Komitəsinin Siyasi Bürosunun rəhbərlik etdiyi nisbətən kiçik bir partiya funksioner qrupunun sərhədsiz, zorakı güc rejiminin hakim olduğunu bildirdi<ref>Дело КПСС : постановление Конституционного суда Российской Федерации № 9-П от 30 ноября 1992 года. Панорама.ру (1992). <small>Дата обращения: 27 августа 2012.</small></ref>.
Daxili fikir ayrılıqlarına görə qurultay KPSS-nin yeni Proqramını təsdiqləməyə müvəffəq olmadı. Partiyadakı dərin böhrana və cəmiyyətdəki mövqelərinin zəifləməsinə baxmayaraq MSQorbaçov ikinci müddətə partiyanın Baş katibi seçildi (lehinə - 3411, əleyhinə - 1116, alternativ namizəd TG Avaliani üçün - 501 səs) lehinə, 4026 - vs). Qurultay ilk dəfə KPSS Mərkəzi Komitəsini üzvlüyə namizəd olmadan, yalnız 412 nəfərdən ibarət üzvlər arasından seçdi.


=== Ad dəyişiklikləri ===
1991-ci ilin avqust ayında KPSS-nin aparıcı üzvlərinin bir sıra üzvləri GKChP-nin fəaliyyətində iştirak etdilər.
Rusiya İmperiyasında, Rusiya Respublikasında və Sovet İttifaqında fəaliyyət göstərdiyi müxtəlif illərdə partiya fərqli adlar daşıyırdı:


* ''Rusiya Sosial Demokratik Fəhlə Partiyası'' və ya qısaca ''RSDFP'' (1898–1917)
'''Boris Yeltsin Rusiya bayrağı ilə.'''
* ''Rusiya Sosial Demokratik Fəhlə Partiyası (bolşeviklər)'' və ya qısaca ''RSDFP (b)'' (1917–1918)
* ''Rusiya Kommunist (bolşeviklər) PartiyasI'' və ya qısaca ''RK(b)P'' (1918–1925)
* ''Ümumittifaq Kommunist (bolşeviklər) Partiyası'' və ya qısaca ''ÜİK(b)P'' (1925–1952)
* ''Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası'' və ya qısaca ''Sov.İKP'' (1952–1991)


1952-ci ildə keçirilən partiyanın 19. Qurultayı zamanı birinci katib [[İosif Stalin|Stalinin]] təklifi ilə ad dəyişikliyi gündəmə gətirildi:
'''Avqust 1991'''
{{Sitat|Artıq menşeviklər yoxdur. Artıq niyə özümüzü bolşevik adlandırmalıyıq? Biz artıq çoxluq deyilik, bütün partiyayıq.|müəllif=— İosif Stalin - 1952}}

23 avqust 1991-ci ildə KPSS-nin fəaliyyəti dayandırıldı, əmlakı müsadirə edildi, partiya təşkilatlarının binaları möhürləndi. Partiya 6 noyabr 1991-ci ildə RSFSR Prezidenti B. N. Yeltsinin fərmanı ilə Rusiyada qadağan edildi. Lakin, Sənətə görə. 9 oktyabr 1990-cı il tarixli "İctimai birliklər haqqında" SSRİ Qanununun 22-si, ümumittifaq siyasi partiyasının ləğvi barədə qərar SSRİ Ali Məhkəməsinin səlahiyyətində idi. KPSS-nin qadağan olunmasının ertəsi günü "İşçi Rusiya" hərəkatı, 23 noyabrda - "Rusiya Kommunist Fəhlə Partiyası", 14 dekabrda "Rusiya Kommunistlər Partiyası" yarandı. Partiyanın aparıcı vəzifəli şəxsləri də daxil olmaqla, bəzi KPSS üzvləri, KPSS-yə qoyulan qadağa ilə razılaşmadılar və yeni fəaliyyətə başlayan partiyalara və ictimai birliklərə qoşulmadılar, KPSS adından partiya fəaliyyətlərinə davam etdilər. Əslində köhnə adı "KPSS" olan qeyri-müəyyən sayda yarı yeraltı təşkilatlar ortaya çıxdı.

13 iyun 1992-ci ildə Konstitusiya Məhkəməsinin icazəsi ilə özünü Sov.İKP MK-nın plenumu kimi təşkil edən KPİ Mərkəzi Komitəsinin üzvlərinin iclası keçirildi. Keçmiş Mərkəzi Komitənin 400-dən çox üzvündən 46-sı iştirak edirdi.İclas MS Qorbaçovu KPSS sıralarından xaric etdi, Siyasi Büronun fəaliyyətini dayandırdı və Ümumittifaq Partiya Konfransının çağırılmasına qərar verdi.

10 oktyabr 1992-ci ildə Moskvada KPSS-nin XX Ümumittifaq Konfransı keçirildi . Konfransda yeni SPSP Proqramı və Nizamnaməsinin layihələri nəzərdən keçirildi və KPP-nin XXIX qurultayının hazırlanmasına qərar verildi.<ref name=":0">О СКП-КПСС - СКП-КПСС (рус.), ''СКП-КПСС''. <small>Дата обращения 18 января 2018.</small></ref><ref name=":0" />

30 Noyabr 1992-ci il tarixində Rusiya Federasiyası Konstitusiya Məhkəməsi, ərazi zəminində qurulan Kommunist Partiyasının ilkin təşkilatlarının fəaliyyətinə qoyulan qadağanı Rusiya Konstitusiyasına zidd olaraq tanıdı, ancaq rəhbər strukturların ləğv edilməsini təmin etdi. SSRİ və onun Rusiya respublika təşkilatı - RSFSR Kommunist Partiyasının rəhbər strukturları.

26 mart 1993-cü ildə Moskvada KPSS-nin XXIX qurultayı keçirildi, partiyanın Kommunist Partiyalar Birliyinə - Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasına çevrilməsinə qərar verildi,rus bölməsi onlardan Rusiya Federasiyası Kommunist Partiyası (RSFSR Kommunist Partiyası tərəfindən yenidən yaradıldı). Eyni zamanda, UPC-KPSS-də bir islahat həyata keçirildi - hakimiyyət tərəfindən qadağan edilmiş KPSS Mərkəzi Komitəsi, UPC-KPSS Şurası ilə əvəz olundu.<ref>КПСС в наши дни. kpss.net.ru. <small>Дата обращения: 9 декабря 2019</small></ref><ref>О СКП-КПСС - СКП-КПСС (рус.), ''СКП-КПСС''. <small>Дата обращения 18 января 2018.</small></ref>

Digər təşkilatlar və partiya qrupları, bir qayda olaraq, "KPSS" adını qoruyub saxlayan, lakin SKP-KPSS-ə daxil edilməyən köhnə Sovet Sovet İttifaqının keçmiş üzvlərinin rəhbərlik etdiyi mövcud olmağa davam etdilər. Bundan əlavə, 90-cı illərin əvvəllərindən bəri özlərini KPSS-nin varisi elan edən və ya köhnə adını qoruyan və ya partiyaya KPSS qısaldılmış yeni bir ad verən yeni partiyalar meydana çıxdı.<ref>https://it.wikipedia.org/wiki/Partito_Comunista_dell%27Unione_Sovietica</ref>

'''Sovyet işi'''

1992-ci ilin noyabrında Rusiya Konstitusiya Məhkəməsi "KPSS işi" barədə qərar çıxardı<ref>Извлечения из постановления КС РФ N 9-П от 30 ноября 1992 года</ref>. Məhkəmə, Prezidentin RSFSR Kommunist Partiyasının konstitusiya əleyhinə fəaliyyətləri və KPSS mülkiyyətinin milliləşdirilməsi faktları ilə bağlı istintaq aparmaq barədə əmrini Konstitusiyaya uyğun gəlmədiyi kimi qəbul etdi. RSFSR Kommunist Partiyası orqanlarının və təşkilatlarının fəaliyyətinin dayandırılması və Sov.İKP və RSFSR Kommunist Partiyasının rəhbər strukturlarının ləğvi (lakin ərazi zəminində yaradılmış ilkin partiya təşkilatlarının təşkilati strukturları deyil) ) konstitusiya olaraq tanındı.

Məhkəmə, Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasında SSRİ-də Baş Katibin rəhbərliyi altında KPP Mərkəzi Komitəsinin Siyasi Bürosunun rəhbərlik etdiyi nisbətən kiçik bir partiya funksioner qrupunun sərhədsiz, zorakı güc rejiminin hakim olduğunu bildirdi. . KPSS-nin ən yüksək idarəetmə orqanları və vəzifəli şəxsləri “işlərin böyük əksəriyyətində gizli şəkildə KPSS-nin rütbəli üzvlərindən və əksər hallarda aşağı səviyyəli məsul partiya rəhbərlərindən və partiya aparatından çıxış edirdilər. Mahalətə qədər hökumətin aşağı səviyyələrində həqiqi hakimiyyət müvafiq partiya komitələrinin birinci katiblərinə məxsus idi. Yalnız ilkin təşkilatlar səviyyəsində KPSS ictimai birliyin xüsusiyyətlərinə malik idi, baxmayaraq ki, bu təşkilatların formalaşmasının istehsal prinsipi KPSS üzvlərini rəhbərlikdən asılı, rəhbərliklə sıx əlaqələndirmişdi ”<ref>Дело КПСС : постановление Конституционного суда Российской Федерации № 9-П от 30 ноября 1992 года. Панорама.ру (1992). <small>Дата обращения: 27 августа 2012.</small></ref>. KPSS-nin aparıcı strukturları təşəbbüskarlar, yerli strukturlar isə "milyonlarla sovet insanına, o cümlədən deportasiya olunmuş xalqlara qarşı repressiya siyasəti" nin icraçıları idilər<ref>Дело КПСС : постановление Конституционного суда Российской Федерации № 9-П от 30 ноября 1992 года. Панорама.ру (1992). <small>Дата обращения: 27 августа 2012.</small></ref>.

KPSS-nin hakimiyyəti dövrü dövlət hakimiyyəti və idarəetmə aparatlarının Kommunist Partiyası aparatları ilə birləşməsi ilə xarakterizə olunurdu <ref>Экспертное заключение к заседанию Конституционного суда Российской Федерации 26 мая 1992 года / Комиссия Пленума Верховного Суда Российской Федерации (1992). <small>Дата обращения: 28 августа 2012.</small></ref>. KPSS-nin rəhbər strukturları “dövlət və güc səlahiyyətlərini mənimsəmiş və bunları fəal şəkildə həyata keçirərək konstitusiya dövlət orqanlarının normal fəaliyyətinə mane olurdu” <ref>Дело КПСС : постановление Конституционного суда Российской Федерации № 9-П от 30 ноября 1992 года. Панорама.ру (1992). <small>Дата обращения: 27 августа 201</small></ref>. KPSS rəhbərləri və onun aparatının əməkdaşları müstəqil olaraq və bir qayda olaraq mövcud qanunvericiliyi pozaraq müvafiq dövlət orqanlarının və rəhbərliyinin səlahiyyətlərinə aid olan bir çox məsələni həll etdilər. Bütün dövlət qurumlarının özünə faktiki və bir çox hallarda qanuni tabeliyində olduğuna görə Sovet İttifaqı Sovet dövləti sistemi daxilində fövqəltəbii suverenliyə sahib idi, bu da KPSS-i qanundan üstün tutdu: fəaliyyətinə prokurorluq nəzarət etmirdi , dövlətin maliyyə nəzarəti, KPSS mülkiyyəti ilə əlaqəli olaraq həyata keçirilmədi, ittifaq və respublika qanunvericiliyinə zidd olaraq partiyanın dövlət hesabına əsassız zənginləşdirilməsi halları mövcud idi <ref>Дело КПСС : постановление Конституционного суда Российской Федерации № 9-П от 30 ноября 1992 года. Панорама.ру (1992). <small>Дата обращения: 27 августа 201</small></ref>.


Stalinin təklifi qurultayda qəbul edilir və Ümumittifaq Kommunist (bolşeviklər) Partiyasının adı Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası olaraq dəyişdirilir. Bundan sonra bolşevik nomenklaturası [[Oktyabr İnqilabı]] və [[Rusiya vətəndaş müharibəsi]] dövrlərində qaldı.[[Şəkil:Boris Yeltsin və yeni Rusiya bayrağı..png|thumb|Boris Yeltsin və yeni Rusiya bayrağı.]]
Rusiya dövlət rəhbərliyinin KPSS-nin aparıcı strukturlarını ləğv etmək qərarı, əvvəlki mövqeyə qayıdışı istisna etmək və gündəlik tətbiqetmə KPSS-in bir mövqe tutması ilə əsaslanan strukturları ləğv etmək üçün obyektiv ehtiyacdan irəli gəlirdi. SSRİ respublikası və respublikalarının konstitusiya quruluşunun əsaslarına zidd olan dövlət mexanizmində<ref>Дело КПСС : постановление Конституционного суда Российской Федерации № 9-П от 30 ноября 1992 года. Панорама.ру (1992). <small>Дата обращения: 27 августа 201</small></ref>.
[[Şəkil:Boris Yeltsin və yeni Rusiya bayrağı..png|thumb|Boris Yeltsin və yeni Rusiya bayrağı.]]


== 14 Sovet İttifaqı ==
== Tərkibi ==
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|+Sovet İtttifaqı KPSS
|+Sovet İtttifaqı Kommunist Partiyası
!Respublika
!Respublika
!Partiya
!Partiya
|-
|-
|Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası
|[[Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası]]
|Azərbaycan Kommunist Partiyası
|[[Azərbaycan Kommunist Partiyası (1920)|Azərbaycan Kommunist Partiyası]]
|-
|-
|Belarusiya Sovet Sosialist Respublikası
|[[Belorusiya Sovet Sosialist Respublikası]]
|Belarusiya Kommunist Partiyası
|[[Belorusiya Kommunist Partiyası]]
|-
|-
|Estoniya Sovet Sosialist Respublikası
|[[Estoniya Sovet Sosialist Respublikası]]
|Estoniya Kommunist Partiyası
|[[Estoniya Kommunist Partiyası]]
|-
|-
|Ermənistan Sovet Sosialist Respublikası
|[[Ermənistan Sovet Sosialist Respublikası]]
|Ermənistan Kommunist Partiyası
|[[Ermənistan Kommunist Partiyası (1920)|Ermənistan Kommunist Partiyası]]
|-
|-
|Gürcüstan Sovet Sovet Sosialist Respublikası
|[[Gürcüstan Sovet Sosialist Respublikası]]
|Gürcüstan Kommunist Partiyası
|[[Gürcüstan Kommunist Partiyası]]
|-
|-
|Karelo-Fin Sovet Sovet Sosialist Respublikası
|[[Karel-Fin Sovet Sosialist Respublikası]]
|Karelo-Fin SSR Kommunist Partiyası
|[[Karel-Fin Kommunist Partiyası]]
|-
|-
|Qazaxıstan Sovet Sosialist Respublikası
|[[Qazaxıstan Sovet Sosialist Respublikası]]
|Qazaxıstan Kommunist Partiyası
|[[Qazaxıstan Kommunist Partiyası]]
|-
|-
|Latviya Sovet Sosialist Respublikası
|[[Latviya Sovet Sosialist Respublikası]]
|Latviya Kommunist Partiyası
|[[Latviya Kommunist Partiyası]]
|-
|-
|Litva Sovet Sosialist Respublikası
|[[Litva Sovet Sosialist Respublikası]]
|Litva Kommunist Partiyası
|[[Litva Kommunist Partiyası]]
|-
|-
|Moldova Sovet Sosialist Respublikası
|[[Moldova Sovet Sosialist Respublikası]]
|Moldova Kommunist Partiyası
|[[Moldova Kommunist Partiyası]]
|-
|-
|Özbəkistan Sovet Sosialist Respublikası
|[[Özbəkistan Sovet Sosialist Respublikası]]
|Özbəkistan Kommunist Partiyası
|[[Özbəkistan Kommunist Partiyası]]
|-
|-
|Rusiya Sovet Sosialist Respublikası
|[[Rusiya Sovet Sosialist Respublikası]]
|Rusiya Kommunist Partiyası
|[[Rusiya Kommunist Partiyası]]
|-
|-
|Tacikistan Sovet Sosialist Respublikası
|[[Tacikistan Sovet Sosialist Respublikası]]
|Tacikistan Kommunist Partiyası
|[[Tacikistan Kommunist Partiyası]]
|-
|-
|Türkmənistan Sovet Sosialist Respublikası
|[[Türkmənistan Sovet Sosialist Respublikası]]
|Türkmənistan Kommunist Partiyası
|[[Türkmənistan Kommunist Partiyası]]
|}
|}


== İstinadlar ==
== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}
{{İstinad siyahısı|2}}


== Həmçinin bax ==
== Həmçinin bax ==

10:17, 5 aprel 2021 tarixindəki versiya

Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası

Коммунистическая партия Советского Cоюза (КПСС)
Loqonun şəkli
Sədri İosif Stalin, Nikita Xruşşov, Leonid Brejnev, Yuri Andropov, Konstantin Ustinoviç Çernenko, Mixail Qorbaçov
Qurucu Vladimir Lenin və başqaları
Lideri Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasının Baş katibi
Quruluş tarixi 1898 (RSDFP)
1912-1917 (RSDFP)
1918 (RK(b)P)
1925 (ÜİK(b)P)
1952 (Sov.İKP)
Dağılma tarixi 1991
Baş qərargah Köhnə Meydan, Tver rayonu, Mərkəzi İnzibati Dairəsi, Moskva, SSRİ
İdeologiya Marksizm-Leninzm
İdeoloji spektr İfrat solçuluq, solçuluq
Gənclər təşkilatı ÜİLKGİ
Üzv sayı 19 milyon nəfər (1991-ci il)
Şüar Bütün ölkələrin proletarları birləşin!
Himn "İnternasional" himni
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası (qısaca Sov.İKP) — ( Коммунистическая партия Советского союза КПСС), Sovet İttifaqının bütün tarixi boyu yeganə, hakim siyasi partiyası. Fəaliyyəti ilk qurucularından olan Vladimir İliç Lenininin adı ilə bağlı olub.

Tarixi

Partiya bileti (1989)

Fraksiya

Xələfi olan Rusiya Sosial Demokrat Fəhlə Partiyasının I qurultayı Minskdə 13-15 mart 1898-cu ildə keçirilib.

Rusiya Sosial Demokrat Fəhlə Partiyasının II Qurultayında Rusiya Sosial Demokrat Fəhlə Partiyasının iki fraksiyasının — Vladimir Leninin başçılıq etdiyi bolşeviklər və Georgi Plexanov və Yuli Martovun başçılıq etdiyi menşeviklər meydana gəldi. Parçalanmanın əsas səbəbi partiya nizamnaməsinin əhəmiyyətsiz görünən maddəsi idi; Lenin partiya üzvlərindən "şəxsi iştirak", Martov isə "şəxsi yardım" tələb etməyi təklif etdi. Əslində söhbət partiya binasında icazə verilən mərkəzçilik dərəcəsindən gedir; Lenin tabeçiliyində olanların yuxarıdakıların direktivlərini yerinə yetirmək məcburiyyəti ilə sərt bir şəkildə mərkəzləşmiş bir təşkilat yaratmağa çalışdı. Martov isə Qərbi Avropa Sosial Demokratiya modelində, xüsusən o zaman ən nüfuzlu Alman partiyası modelində sərbəst birləşmə prinsipini müdafiə etdi.

Artıq 1903-cü ilin sentyabrında tərəflər partiya təşkilatları — Mərkəzi Komitə, "İskra" qəzetinin redaksiyası, Xarici İnqilabçı Sosial Demokratiya Birliyi , yerli partiya təşkilatları üzərində nəzarət uğrunda kəskin bir mübarizəyə başladılar. Lenin Mərkəzi Komitədə çoxluğu saxlamağı bacardı, menşeviklər isə İskra redaksiya heyətində və Partiya Şurasında çoxluq qazandı. Mərkəzi Rusiyada, eləcə də Odessa və Qafqazdakı partiya təşkilatlarının əksəriyyəti bolşevikləri dəstəklədi, Donetsk, Kiyev və digər partiya təşkilatları isə menşeviklərə qoşuldu.

1904-cü ildə Lenin öz fraksiya orqanlarını yaratmağa başladı: əslində paralel əksəriyyət komitələrinin Mərkəzi Komitəsinin Bürosu və öz çap orqanı-Vperyod qəzetini yaratmışdı. 1905-ci ildə bolşeviklər və menşeviklər iki paralel Rusiya Sosial Demokrat Fəhlə Partiyası qurultayı keçirtdilər: Londonda bolşeviklər və Cenevrədə isə menşeviklər.

Rusiya Sosial Demokrat Fəhlə Partiyasının Stokholmdakı 1906-cı ildə keçirilən IV Birləşmə Qurultayında bolşeviklər azlıqda idilər. Mərkəzi Komitədə 7 menşevik və 3 bolşevik var idi, redaksiya isə tamamilə menşeviklərdən ibarət oldu. Eyni zamanda, 1907-ci ildə Lenin yeni bir fraksiya idarəetmə orqanı — Bolşevik Mərkəzi yaratdı, yeni fraksiya orqanı və hətta fraksiya xəzinəsi yaradıldı.

1905–1907 inqilabının yatırılması partiyanı ciddi bir böhrana sürüklədi. Rusiya Sosial Demokrat Fəhlə Partiyasının üzv sayı 7 dəfə azaldıldı, bir çox aparıcı üzvlər dəfələrlə həbs edildi.

1907-ci ilin yazında Londonda keçirilən Rusiya Sosial Demokrat Fəhlə Partiyasının 5-ci qurultayı bolşeviklər və menşeviklər arasındakı fərqləri daha da artırdı və Vladimir Leninin rəhbərlik etdiyi "bolşevik mərkəzi" nin yaradılmasına səbəb oldu.

5–17 yanvar 1912-ci il tarixlərinfə Praqada Rusiya Sosial Demokrat Fəhlə Partiyasının VI Qurultayında bolşeviklər təşkilati olaraq müstəqil bir partiya yaratdılar. Həlledici səs alan 14 nümayəndədən 12-si bolşevik, ikisi isə Georgi Plexanovun qrupundan olan menşevik idi. Milli təşkilatlar və menşeviklərin təsiri altında olan yerli qruplar, konfransa göndərilən dəvətləri rədd etdilər və ümumrusiya və ümumtəhsil konfransı olaraq tanımadılar. 1912-ci ilin avqust ayında o zaman birləşdirici mövqedə olan LevTrotski Vyanada "paralel" partiya konfransı çağırdı. Bolşeviklər Vyana Partiya Konfransına qatılmadı. Sosial Demokratiyanın bolşevik və menşevik qanadlarını birləşdirmək üçün son cəhd uğursuz oldu.

Müstəqil Partiya

Fevral İnqilabı dövründə, bolşeviklər sosialistlər arasında üçüncü qüvvə idi. 1917-ci ilin aprelində mühacirətdən qayıtdıqdan sonra Lenin dərhal radikal dəyişikliklər etmək üçün bolşeviklərin ölkədəki hakimiyyəti ələ keçirməsi üçün bir yola başladı. Öz partiyası sıralarındakı müqaviməti sürətlə aşaraq "Aprel Tezisləri" proqramının qəbul edilməsinə nail oldu.1917-ci ilin iyulunda hakimiyyəti ələ keçirmək üçün ilk böyük cəhd etsə də, bu cəhd uğursuz oldu. Bu hadisələrin gedişində Trotski parçalanmanı aradan qaldırmaq üçün bütün cəhdləri tərk etdi və Rusiya Sosial Demokrat Fəhlə Partiyası (bolşeviklər) VI Qurultayında Mərkəzi Komitəyə qoşuldu.

Sovetlərin bolşevizasiyası zamanı Petroqrad və Moskva Sovetlərinə və yerdəki Fəhlə və Əsgər Deputatları Sovetlərinə, Şimali və Qərb Cəbhələrin əsgər komitələrinə, Baltik Donanmasına nəzarəti ələ keçirirlər. Eyni zamanda, ənənəvi özünüidarə orqanlarında, xüsusən də Petroqrad Şəhər Dumasında bolşeviklər azlıqda qalırdılar. 455 belə Sovetdən 264-də bolşevik fraksiya belə yox idi.

Oktyabr İnqilabı

1917-ci ildə 7 Noyabrda baş verən silahlı qiyam nəticəsində burjua Müvəqqəti Hökuməti devrildi və Müvəqqəti Fəhlə və Kəndli Hökuməti quruldu. Menşeviklər və Sosialist İnqilabçılar üsyana mənfi reaksiya göstərərək onu "hərbi sui-qəsd" adlandırdılar. Buna etiraz olaraq Sovetlərin II qurultayının iclaslarını tərk edərək boykot elan etdilər. Nəticə etibarilə tarixən Xalq Komissarları Sovetinin (Müvəqqəti Fəhlə və Kəndli Höküməti) ilk tərkibi tamamilə bolşeviklərdən ibarət oldu. 25 oktyabr 1917-ci ildə Rusiya Cümhuriyyəti Müvəqqəti Şurası və bir sıra digər orqanlar ləğv edildi.

1917-ci ilin dekabrında Xalq Komissarları Sovetinin tərkibinə bir sıra sol Sosial İnqilabçılar da daxil idi ki, bunlar da Çekanın və bir sıra digər qurumların təşkilində fəal iştirak edirdilər.

Ümumrusiya Təsis Məclisinə seçkilər bolşeviklərin hakimiyyətə gəlməsindən əvvəl başlamışdı. Seçkilərin nəticələri Rusiyada kəndli çoxluğunun Sosialist-İnqilabçıları dəstəklədiyini göstərdi. Bolşeviklər və Sol SR-lərin koalisiyası 6 yanvar 1918-ci ildə Təsis Məclisini dağıtdı.[1]

RK(b)P

8 Mart 1918-ci il tarixli RSDFP (b) VII Qurultayında bolşeviklər qızğın bir müzakirədən sonra Almaniya ilə ayrı bir Brest sülhünün qurulması barədə qərar qəbul etdilər.

Partiyanın burjua-demokratik və sosialist inqilablarını həyata keçirməyə yönəlmiş ilk proqramının icrası ilə əlaqədar olaraq yeni bir proqram hazırlamaq üçün bir komissiya yaradıldı və Rusiya Sosial Demokrat Fəhlə Partiyası (bolşeviklər) bundan sonra Rusiya Kommunist (bolşeviklər) Partiyası adlandırıldı.

SR-lərə artan təzyiq, bolşeviklər SR tərəfdarı kənd məclislərini bolşevik tərəfdarı komandirlərlə əvəzləmə kursuna başladılar. Populyar olmayan Brest-Litovsk Sülhündən narazılıq, qida diktaturasının və xüsusən kombedinin tətbiqi 1918-ci ilin iyulunda Sol SR-lərin üsyanına səbəb oldu. Bu uğursuz və zəif mütəşəkkil hərəkət Sol SR-lərin siyasi ölümü ilə sona çatdı; partiya, bəzi üsyanı qınamağa və bolşeviklərlə işbirliyinə üstünlük verən bir sıra parçalara ayrıldı.

1918-ci ilin avqust ayında bolşevizm liderlərinə qarşı bir sıra terror hücumları oldu, buna cavab olaraq "Qırmızı Terror" un rəsmi olaraq elan olunduğu bildirildi.

23 Mart 1919-cu ildə RK(b)P VIII qurultayı RK(b)P Fəhlə Sovetlərinin gücü olaraq təfsir etdiyi "Sovet demokratiyası" nın qurulmasına və qorunmasına yönəlmiş RK(b)P nin yeni proqramını qəbul etdi. Parlament dövləti şəklində adi ("burjua") demokratiyaya qarşı çıxan 'və kəndli deputatları və onların qurultayları. Konqres, Kommunist İnternasionalının yaradılmasını alqışladı və nizami ordu qurmağa qərar verdi.

1920-ci ilin sonunda ziddiyyətli bir mənzərə meydana gəldi: bolşeviklər bütün əsas silahlı müqavimət mərkəzlərini məhv etməyi bacardı. Məcburi taxıl zəbtləri kəndliləri məhsulların kütləvi azalmasına sövq etdi və bu da ilk ciddi məhsul uğursuzluğunda milyonlarla qurbanla kütləvi bir aclığa səbəb oldu.

Birləşmələr

1921-ci ildə keçirilmiş RK(b)P-nin X Qurultayında iştirak edənlərin dörddə birinə qədər digər partiyalar, əsasən keçmiş menşeviklər gəldi. "Mejraiontsy" nin Sosial Demokratik fraksiyası, Rusiya Sosialist İşçiləri İnternationalistlər Partiya, Sol Sosial İnqilabçılar Partiyasının bir sıra parçaları: Populist-Kommunistlər Partiyası , İnqilabçı Kommunizm Partiyası, eyni zamanda bir sıra milli sol partiyalar: Yəhudi Partiyası Bund , Gənc Buxarilər, Ukraynalı Borotistlər və s. RK(b)P-yə birləşdilər.

SSRİ-nin quruluşu

1922-ci ilin avqustunda RK(b)P Mərkəzi Komitəsi RSFSR ilə digər Sovet respublikaları arasında gələcək əlaqələr məsələsinə dair təklif layihəsi hazırlamalı olan xüsusi bir komissiya yaratdı.İosif Stalinin rəhbərliyi altında bu respublikaların RSFSR-ə girişini təmin edən "muxtariyyət" layihəsi hazırlandı. Lakin Vladimir Lenin, RSFSR və digər müttəfiq respublikaların bərabərlik əsasında daxil olacağı Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqının (SSRİ) yaradılmasında israr edərək bu layihəni rədd etdi. Nəticədə, 27 dekabrda Moskvada SSRİ-nin qurulması haqqında Müqavilə imzalandı və 1922-ci il dekabrın 30-da I Ümumittifaq Sovetlər Konqresi tərəfindən müqavilə təsdiq edildi.

Leninin ölümündən sonrakı ilk illər ağır partiyanın daxili fraksiya mübarizəsi başladı. Nəticələrə görə Stalin, Leninin varisi rolu üçün mümkün namizədlər arasından qalib gəldi.[2]

ÜİK(b)P

1925-ci ilin dekabrında XIV Qurultay ölkədə yeni bir partiya proqramının hazırlanmasını tələb edən sosializm qurma yolunu elan etdi. Sovet respublikalarının SSRİ-yə birləşdirilməsi ilə əlaqədar olaraq RK(b)P Ukraynan Kommunist (bolşeviklər) Partiyasının RK(b)P-yə daxil olduğu üçün partiyanın adı Ümumittifaq Kommunist (bolşeviklər) Partiyası və ya qısaca ÜİK(b)P olaraq dəyişdirildi.

Yeni partiyanın nizamnaməsi RK(b)P nizamnaməsindən xeyli fərqlənirdi. Partiyanın quruluşunda dəyişikliklər baş verdi: ÜİK(b)P Mərkəzi Komitəsinin üzvlərinin sayı artırıldı və Mərkəzi Komitənin özü "daxili partiya parlamenti" rolunu oynamağa başladı. ÜİK(b)P qurultaylarının 5 ildə bir dəfə çağırılması qərara alındı, partiyanın icra orqanının rolu ÜİK(b)P Mərkəzi Komitəsinin Katibliyinə keçdi.

1927-ci ilin dekabrında ÜİK(b)P-nin XV Qurultayı ölkənin Xalq Təsərrüfatının İnkişafına dair İlk Beş İllik Planın hazırlanması üçün direktivləri təsdiqlədi və kənd təsərrüfatının kollektivləşdirilməsi üçün bir plan qəbul etdi. 1930-cu ilin yayında Ümumittifaq Kommunist (bolşeviklər) Partiyasının XVI Qurultayı davam edən islahatları və kulakların bir sinif olaraq ləğv edilməsi siyasətinə keçməsini təsdiqlədi, ölkədəki bütün kapitalist elementlərin aradan qaldırılması yolunu elan etdi. 1934-cü ilin əvvəlindəki XVII Qurultay ("Qaliblər Konqresi") ilk beşillik planın nəticələrini çıxardı, ikinci beşillik planın həyata keçirilməsinin istiqamətlərini müəyyənləşdirdi. Sənayenin idarə edilməsinin dəyişdirilməsinə qərar verildi: İqtisadi şuraların ərazi-istehsal sistemi xalq komissarlıqlarının şaquli ilə əvəz olundu.

1937-ci ildə yeni konstitusiyanın qəbulundan sonra SSRİ Ali Soveti SSRİ-nin birmandatlı seçki dairələrində seçilən ən yüksək qanunverici orqanı oldu. Ali Sovet ÜİK(b)P tərəfindən tamamilə idarə olunurdu, çünki hər bölgədə yalnız bir namizəd — kommunistlər və partiyasızlar blokunun nümayəndəsi irəli sürülə bilər.

1939-cu ilin martında keçirilmiş 18-ci konqresdə SSRİ-də sosializmin əsas etibarilə qurulduğu və ölkənin sosialist bir cəmiyyətin inşasını başa çatdırmaq mərhələsinə gəldiyi bildirildi. Lakin müharibənin başlaması dinc inkişaf planlarını pozdu və növbəti partiya qurultayı yalnız 13 il sonra çağırıldı.

II Dünya Müharibəsi

II Dünya Müharibəsi dövründə 1,5 milyondan çox kommunist aktiv orduya göndərildi, xeyli hissəsi işğal altındakı ərazidə partizan dəstələrinin və yeraltı təşkilatların bir hissəsi olaraq çıxış etdi. Ümumilikdə II Dünya Müharibəsi dövründə 4 milyona yaxın insan partiyaya qəbul edildi.

Tuva Sovet İttifaqına 1944-cü ilin oktyabrında muxtar vilayət olaraq daxil olduqdan sonra Orada hakim Tuva Xalq İnqilab Partiyası üzvləri avtomatik olaraq ÜİK(b)P-yə daxil edilmədi.

Sov.İKP

1952-ci ilin oktyabrında, XIX Qurultayda partiyanın adı yenidən Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası və ya qısaca Sov.İKP olaraq dəyişdirildi.

1956-cı ilin fevralında baş tutan Sov.İKP-nin XX Qurultayında Sov.İKP Mərkəzi Komitəsinin birinci katibi Nikita Xruşşov məruzəsində Stalinin şəxsiyyət kultunu qınandı. XX qurultaydan sonra qondarma, yalan və səhv ittihamlar əsasında uydurulan çox sayda məhkəmə işinə baxıldı və bir çox repressiya olunmuş insanlara bəraət verildi.

1964-cü ilin oktyabrında Sov.İKP MK-nın ilk (1966-cı ilin martından — baş) katibi vəzifəsinə Leonid Brejnev seçildi. O, Xruşşovun başlatdığı bir sıra tədbirlərə son verdi və 18 illik rəhbərlik dövrünün ilk dövründə ölkədə iqtisadi islahatlar həyata keçirdi.

Qorbaçov dövrü

1985-ci ilin martında Mixail Qorbaçov Sov.İKP Mərkəzi Komitəsinin Baş katibi oldu. Onun təşəbbüsü ilə "yenidənqurma" adlanan genişmiqyaslı islahatlar başladı.

28 İyun — 1 İyul 1988-ci il tarixlərində Moskvada keçirilən XIX Sov.İKP Konfransı ölkənin siyasi sistemində dəyişikliklərə səbəb oldu. 1988-ci ilin oktyabrında Sov.İKP Mərkəzi Komitəsinin plenumu müxtəlif səviyyəli partiya təşkilatlarının iqtisadi məsələlərin tənzimlənməsinə müdaxilə etmələrini qadağan edən bir fərman verdi. 1 dekabr 1988-ci ildə, SSRİ Ali Soveti, SSRİ Konstitusiyasının seçki sistemi ilə əlaqəli və yeni bir orqan — Xalq Deputatları Konqresinin yaradılması ilə əlaqəli üç fəsildə dəyişikliklər etdi.ı.

19–23 iyun 1990-cı il tarixində özünü RSFSR Kommunist Partiyasının Təsisçi Konqresi (Sov.İKP-nin tərkibində) kimi təqdim edən Rusiya Partiya Konfransı çağırıldı.

2–13 İyul 1990-cı il tarixində Sov.İKP-nin XXVIII Qurultayı keçirildi. Onun işində 4683 nümayəndə iştirak etmişdir. Qurultayda nümayəndələr bir neçə fərqli platformaya bölündülər: Demokratik Platforma, Marksist Platforma və s. Daxili fikir ayrılıqlarına görə qurultay Sov.İKP-nin yeni Proqramını təsdiqləməyə müvəffəq olmadı. Partiyadakı dərin böhrana və cəmiyyətdəki mövqelərinin zəifləməsinə baxmayaraq Mixail Qorbaçov ikinci müddətə partiyanın Baş katibi seçildi (lehinə — 3411, əleyhinə — 1116).

1991-ci ilin avqust ayında Sov.İKP-nin aparıcı üzvlərinin bir sıra üzvləri GKÇP-nin fəaliyyətində iştirak etdilər.

Ləğvi və varisləri

23 avqust 1991-ci ildə Sov.İKP-nin fəaliyyəti dayandırıldı, əmlakı müsadirə edildi, partiya təşkilatlarının binaları möhürləndi.

Partiya 6 noyabr 1991-ci ildə RSFSR Prezidenti Boris Yeltsinin fərmanı ilə Rusiyada qadağan edildi. Sov.İKP-nin qadağan olunmasının ertəsi günü İşçi Rusiya Hərəkatı, 23 noyabrda Rusiya Kommunist Fəhlə Partiyası, 14 dekabrda Rusiya Kommunistlər Partiyası yarandı.

13 iyun 1992-ci ildə Konstitusiya Məhkəməsinin icazəsi ilə özünü Sov.İKP MK-nın plenumu kimi təşkil edən Mərkəzi Komitənin üzvlərinin iclası keçirildi. Keçmiş Mərkəzi Komitənin 400-dən çox üzvündən 46-sı bu iclasda iştirak edirdi.İclas Mixail Qorbaçovu Sov.İKP sıralarından xaric etdi, Siyasi Büronun fəaliyyətini dayandırdı və Ümumittifaq Partiya Konfransının çağırılmasına qərar verdi.

10 oktyabr 1992-ci ildə Moskvada Sov.İKP-nin XX Ümumittifaq Konfransı keçirildi . Konfransda yeni Partiya Proqramı və Nizamnaməsinin layihələri nəzərdən keçirildi və Partiyanın XXIX Qurultayının hazırlanmasına qərar verildi.[3][3]

30 Noyabr 1992-ci il tarixində Rusiya Federasiyası Konstitusiya Məhkəməsi, ərazi zəminində qurulan Kommunist Partiyasının ilkin təşkilatlarının fəaliyyətinə qoyulan qadağanı Rusiya Konstitusiyasına zidd olaraq tanıdı, ancaq rəhbər strukturların ləğv edilməsini təmin etdi.

26 mart 1993-cü ildə Moskvada Sov.İKP-nin XXIX Qurultayı keçirildi, partiyanın Kommunist Partiyalar Birliyinə çevrilməsinə qərar verildi. Onlardan Rusiya Federasiyası Kommunist Partiyası (RSFSR Kommunist Partiyası tərəfindən yenidən yaradıldı). Eyni zamanda, hakimiyyət tərəfindən qadağan edilmiş Sov.İKP Mərkəzi Komitəsi, Kommunist Partiyalar Birliyi-Sov.İKP Şurası ilə əvəz olundu.[4][5]

Bundan əlavə, 90-cı illərin əvvəllərindən bəri özlərini Sov.İKP-nin varisi elan edən və ya köhnə adını qoruyan və ya partiyaya Sov.İKP qısaldılmış yeni bir ad verən yeni partiyalar meydana çıxdı.[6]

Məhkəməsi

1992-ci ilin noyabrında Rusiya Konstitusiya Məhkəməsi "Sov.İKP işi" barədə qərar çıxardı[7]. Məhkəmə, Prezidentin RSFSR Kommunist Partiyasının konstitusiya əleyhinə fəaliyyətləri və Sov.İKP mülkiyyətinin milliləşdirilməsi faktları ilə bağlı istintaq aparmaq barədə əmrini Konstitusiyaya uyğun gəlmədiyi kimi qəbul etdi. RSFSR Kommunist Partiyası orqanlarının və təşkilatlarının fəaliyyətinin dayandırılması və Sov.İKP və RSFSR Kommunist Partiyasının rəhbər strukturlarının ləğvi (lakin ərazi zəminində yaradılmış ilkin partiya təşkilatlarının təşkilati strukturları deyil) ) konstitusiya olaraq tanındı.

Məhkəmə, Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasında SSRİ-də Baş Katibin rəhbərliyi altında KPP Mərkəzi Komitəsinin Siyasi Bürosunun rəhbərlik etdiyi nisbətən kiçik bir partiya funksioner qrupunun sərhədsiz, zorakı güc rejiminin hakim olduğunu bildirdi[8].

Ad dəyişiklikləri

Rusiya İmperiyasında, Rusiya Respublikasında və Sovet İttifaqında fəaliyyət göstərdiyi müxtəlif illərdə partiya fərqli adlar daşıyırdı:

  • Rusiya Sosial Demokratik Fəhlə Partiyası və ya qısaca RSDFP (1898–1917)
  • Rusiya Sosial Demokratik Fəhlə Partiyası (bolşeviklər) və ya qısaca RSDFP (b) (1917–1918)
  • Rusiya Kommunist (bolşeviklər) PartiyasI və ya qısaca RK(b)P (1918–1925)
  • Ümumittifaq Kommunist (bolşeviklər) Partiyası və ya qısaca ÜİK(b)P (1925–1952)
  • Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası və ya qısaca Sov.İKP (1952–1991)

1952-ci ildə keçirilən partiyanın 19. Qurultayı zamanı birinci katib Stalinin təklifi ilə ad dəyişikliyi gündəmə gətirildi:

" Artıq menşeviklər yoxdur. Artıq niyə özümüzü bolşevik adlandırmalıyıq? Biz artıq çoxluq deyilik, bütün partiyayıq.
— İosif Stalin - 1952
 "

Stalinin təklifi qurultayda qəbul edilir və Ümumittifaq Kommunist (bolşeviklər) Partiyasının adı Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası olaraq dəyişdirilir. Bundan sonra bolşevik nomenklaturası Oktyabr İnqilabı və Rusiya vətəndaş müharibəsi dövrlərində qaldı.

Fayl:Boris Yeltsin və yeni Rusiya bayrağı..png
Boris Yeltsin və yeni Rusiya bayrağı.

Tərkibi

Sovet İtttifaqı Kommunist Partiyası
Respublika Partiya
Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası Azərbaycan Kommunist Partiyası
Belorusiya Sovet Sosialist Respublikası Belorusiya Kommunist Partiyası
Estoniya Sovet Sosialist Respublikası Estoniya Kommunist Partiyası
Ermənistan Sovet Sosialist Respublikası Ermənistan Kommunist Partiyası
Gürcüstan Sovet Sosialist Respublikası Gürcüstan Kommunist Partiyası
Karel-Fin Sovet Sosialist Respublikası Karel-Fin Kommunist Partiyası
Qazaxıstan Sovet Sosialist Respublikası Qazaxıstan Kommunist Partiyası
Latviya Sovet Sosialist Respublikası Latviya Kommunist Partiyası
Litva Sovet Sosialist Respublikası Litva Kommunist Partiyası
Moldova Sovet Sosialist Respublikası Moldova Kommunist Partiyası
Özbəkistan Sovet Sosialist Respublikası Özbəkistan Kommunist Partiyası
Rusiya Sovet Sosialist Respublikası Rusiya Kommunist Partiyası
Tacikistan Sovet Sosialist Respublikası Tacikistan Kommunist Partiyası
Türkmənistan Sovet Sosialist Respublikası Türkmənistan Kommunist Partiyası

İstinadlar

  1. ↑ https://en.wikipedia.org/wiki/Communist_Party_of_the_Soviet_Union
  2. ↑ https://tr.wikipedia.org/wiki/Sovyetler_Birli%C4%9Fi_Kom%C3%BCnist_Partisi
  3. ↑ 1 2 О СКП-КПСС — СКП-КПСС (рус.), СКП-КПСС. Дата обращения 18 января 2018.
  4. ↑ КПСС в наши дни. kpss.net.ru. Дата обращения: 9 декабря 2019
  5. ↑ О СКП-КПСС — СКП-КПСС (рус.), СКП-КПСС. Дата обращения 18 января 2018.
  6. ↑ https://it.wikipedia.org/wiki/Partito_Comunista_dell%27Unione_Sovietica
  7. ↑ Извлечения из постановления КС РФ N 9-П от 30 ноября 1992 года
  8. ↑ Дело КПСС : постановление Конституционного суда Российской Федерации № 9-П от 30 ноября 1992 года. Панорама.ру (1992). Дата обращения: 27 августа 2012.

Həmçinin bax

Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Sovet_İttifaqı_Kommunist_Partiyası&oldid=5882439"